به منظور ایجاد رویه واحد در تفکیک و تخصیص زندان های هر استان، برنامه ریزی و نظارت در امر طبقه بندی زندانیان در چارچوب این آیین نامه، « شورای مرکزی طبقه بندی» با حضور دادستان کل کشور یا نماینده وی، رئیس سازمان، معاون قضایی، معاون اصلاح و تربیت و معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان، تشکیل میگردد. معاون اصلاح و تربیت سازمان به عنوان دبیر این شورا، برگزاری جلسات را حداقل برای هر سه ماه یکبار هماهنگ مینماید. هر یک از مدیران کل زندان های سراسر کشور به هنگام بررسی وضعیت طبقه بندی زندانیان استان مربوط، با هماهنگی قبلی در جلسات شورا شرکت میکنند.
تبصره - مصوبات این شورا برای اجرا، توسط دادستان کل کشور به دادستانهای سراسر کشور و توسط رئیس سازمان به مدیران کل زندان ها ابلاغ و در سامانه سجازا ثبت می‌شود.
فصل سوم - طبقه بندی زندانیان و شورای طبقه بندی
از
آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور
در هر موسسه، «شورای طبقه بندی» با ترکیب زیر و با حضور قاضی اجرا تشکیل می‌شود:
الف - قاضی اجرا (قاضی ناظر زندان) به عنوان رئیس شورا؛
ب - رئیس موسسه یا یکی از معاونان وی؛
پ - مسئول واحد امور قضایی موسسه یا یک نفر از مددکاران قضایی به عنوان دبیر شورا؛
ت - رئیس اندرزگاه مربوط؛
ث - مسئول واحد اصلاح و تربیت یا واحد فرهنگی موسسه؛
ج - مسئول واحد حفاظت و اطلاعات موسسه؛
چ - مسئول واحد بهداشت و درمان و یا روانشناس موسسه.
الف - قاضی اجرا (قاضی ناظر زندان) به عنوان رئیس شورا؛
ب - رئیس موسسه یا یکی از معاونان وی؛
پ - مسئول واحد امور قضایی موسسه یا یک نفر از مددکاران قضایی به عنوان دبیر شورا؛
ت - رئیس اندرزگاه مربوط؛
ث - مسئول واحد اصلاح و تربیت یا واحد فرهنگی موسسه؛
ج - مسئول واحد حفاظت و اطلاعات موسسه؛
چ - مسئول واحد بهداشت و درمان و یا روانشناس موسسه.
وظایف شورای طبقه بندی به شرح زیر است:
الف - اتخاذ تصمیمات کلی برای تفکیک و طبقه بندی برای متهمان و محکومان جدیدالورود، با رعایت مصوبات شورای مرکزی طبقه بندی و همچنین اتخاذ تصمیم موردی در خصوص مواردی که رئیس موسسه با پیشنهاد سامانه سجازا برای طبقه بندی مخالفت کرده و یا در مواردی که زندانی اعتراض نموده است ؛
ب - اتخاذ تمهیدات و تدابیر لازم برای اجرای سیاستها و دستورالعملهای ابلاغی از سوی سازمان در خصوص سطح امور رفاهی و خصوصیات تفصیلی هر طبقه یا هر بخش از موسسه؛
پ - بررسی وضعیت زندانیان دارای شرایط انتقال به انواع موسسه های کیفری؛
ت - بررسی درخواست های مرخصی زندانیان؛
ث - بررسی درخواست های اشتغال یا عدم اشتغال در زندان نیمه باز و همچنین در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا خارج از موسسه که تحت نظارت سازمان است؛
ج - بررسی ادعای توبه متهمان بازداشتی بر اساس گزارش مشروح مددکار اجتماعی یا یکی از روحانیون به انتخاب رئیس موسسه و همچنین بررسی ادعای توبه محکومان، مبتنی بر درجه اعتباری زندانی و صدور گواهی مستدل مبنی بر تنبه زندانی و مقرون به صحت بودن ادعای توبه وی، برای ارائه به مرجع قضایی مربوط؛
چ - پیشنهاد و اظهار نظر نسبت به درخواست آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات، عفو و تخفیف مجازات محکوم؛
ح - پیشنهاد تبدیل مجازات حبس به نظام نیمهآزادی و یا آزادی تحت نظارت سامانه های الکترونیکی، موضوع مواد 56، 57 و 62 قانون مجازات اسلامی و ماده 553 قانون آیین دادرسی کیفری؛
تبصره 1- مصوبات این شورا با لحاظ پیشنهادهای سامانه سجازا و درجه اعتباری زندانی، مبتنی بر رأی اکثریت است و در سامانه سجازا ثبت و به زندانی ابلاغ می‌شود. اجرای این مصوبات، در خصوص طبقه بندی، انتقال، اشتغال خارج از زندان بسته و مرخصی زندانیان، منوط به موافقت قاضی اجرا است و در سایر موارد، رئیس موسسه مراتب را به همراه صورتجلسه مصوبه، جهت اتخاذ تصمیم قضایی، به واحد اجرای احکام دادسرا یا مرجع قضایی ذی ربط گزارش مینماید. صورتجلسات مذکور با درج تاریخ و بدون خط خوردگی تنظیم و امضاء کنندگان نام و نام خانوادگی، سمت و نظر خود را به صراحت اعلام می کنند.
تبصره 2- در صورتی که شورای طبقه بندی، درخواست طرح شده و یا پیشنهاد سامانه هوشمند سجازا را نپذیرفت، علت مخالفت را به طور کتبی و مستدل در سامانه مذکور و پرونده اجرای احکام ثبت می کند.
تبصره 3- سامانه براساس درصد پیشنهادهایی که توسط شورای طبقه بندی در هر موسسه تأیید نمی شود به صورت تصادفی درصدی از موارد عدم تأیید را جهت تحلیل و بررسی به مدیرکل زندان های استان ارجاع می دهد و او نتایج این بررسی را جهت اخذ تصمیمات مقتضی به معاون قضایی سازمان و دادستان مرکز استان اعلام می کند.
در موسسه هایی که بیش از یک قاضی اجرا حضور دارد، انتخاب قاضی عضو شورا بر عهده دادستان شهرستان مربوط است. در ندامتگاه عمومی و موسسه هایی که از حوزههای مختلف قضایی یک استان، زندانی میپذیرد، حسب مورد یکی از معاونان دادستان مرکز استان یا قضات اجرا، توسط دادستان مرکز استان به عنوان سرپرست واحد نظارت و رئیس شورای طبقه بندی موسسه تعیین می‌شود و در خصوص کلیه امور مربوط به ارفاقات قانونی و درخواست های زندانیان تمام حوزه ها اتخاذ تصمیم می نمایند. این امر مانع از نظارت دادستانهای حوزههای قضایی مربوط به امور زندانیان آن حوزه نیست.
جلسات شورای طبقه بندی در موسسه های دارای بیش از پانصد زندانی حداقل دو روز در هفته و در موسسه های دارای کمتر از این تعداد زندانی، حداقل یک روز در هفته به دعوت دبیر شورا تشکیل می‌شود. در هر حال شورای طبقه بندی باید حداکثر ظرف یکماه حسب گزارشهای رسیده یا تقاضای زندانیان، نسبت به هر یک از موضوعات مطرح، نفیاً یا اثباتاً تصمیم گیری مجدد نماید و باید نظر مکتوب و مستدل خود را به زندانی ابلاغ و در سامانه مذکور و پرونده اجرای احکام ثبت کند.
پس از تکمیل پرونده وضعیت، رئیس موسسه، با رعایت مصوبات کلی شورای طبقه بندی و پیشنهاد سامانه سجازا، برای بهره مندی زندانیان از برنامه اصلاح و تربیت معیّن و مناسب، نسبت به تطبیق و ابلاغ طبقه هر زندانی و تفکیک و انتقال وی به بخش مربوط در موسسه، اقدام مینماید. چنانچه تصمیم رئیس موسسه مغایر با شورای طبقه بندی ارجاع می‌شود. پیشنهاد سامانه سجازا باشد یا زندانی به تصمیم رئیس موسسه اعتراض نماید، موضوع به
تبصره 1- رئیس موسسه میتواند این وظیفه را به «کمیته تخصصی اصلاح و تربیت موسسه» تفویض نماید. این کمیته متشکل است از: مسئول واحد اصلاح و تربیت یا مسئول واحد فرهنگی موسسه و دو نفر کارشناس در زمینه های روانشناسی و علوم تربیتی با انتخاب رئیس موسسه.
تبصره 2- هر یک از متهمان بازداشتی و محکومان زندانی میتوانند ظرف یکهفته از تاریخ طبقه بندی و یا جداسازی، به تصمیم اتخاذ شده از سوی رئیس موسسه یا کمیته تخصصی اصلاح و تربیت، اعتراض نمایند. به اعتراضات مطروحه در اولین جلسه شورای طبقه بندی، حداکثر ظرف یک هفته رسیدگی و تعیین تکلیف میگردد.
تبصره 3- هرگونه تصمیم گیری برای تعیین یا تغییر طبقه بندی و تفکیک هر یک از زندانیان توسط شورای طبقه بندی یا رئیس موسسه و یا کمیته تخصصی اصلاح و تربیت، ضمن ابلاغ به زندانی، باید کتبی صورتجلسه و ضم پرونده اجرای احکام زندانی گردد و تصویر آن در پرونده رفتاری زندانی منعکس گردد.
تبصره 1- رئیس موسسه میتواند این وظیفه را به «کمیته تخصصی اصلاح و تربیت موسسه» تفویض نماید. این کمیته متشکل است از: مسئول واحد اصلاح و تربیت یا مسئول واحد فرهنگی موسسه و دو نفر کارشناس در زمینه های روانشناسی و علوم تربیتی با انتخاب رئیس موسسه.
تبصره 2- هر یک از متهمان بازداشتی و محکومان زندانی میتوانند ظرف یکهفته از تاریخ طبقه بندی و یا جداسازی، به تصمیم اتخاذ شده از سوی رئیس موسسه یا کمیته تخصصی اصلاح و تربیت، اعتراض نمایند. به اعتراضات مطروحه در اولین جلسه شورای طبقه بندی، حداکثر ظرف یک هفته رسیدگی و تعیین تکلیف میگردد.
تبصره 3- هرگونه تصمیم گیری برای تعیین یا تغییر طبقه بندی و تفکیک هر یک از زندانیان توسط شورای طبقه بندی یا رئیس موسسه و یا کمیته تخصصی اصلاح و تربیت، ضمن ابلاغ به زندانی، باید کتبی صورتجلسه و ضم پرونده اجرای احکام زندانی گردد و تصویر آن در پرونده رفتاری زندانی منعکس گردد.
زندانیان هر یک از موسسه های کیفری به جز کانون، در صورتی که به علت ارتکاب تخلف، در شورای انضباطی محکوم شوند و اخلاق و رفتار و سوابق آنان حکایت از وجود حالت خطرناک باشد، به تشخیص و تصویب شورای طبقه بندی در نوبت اول حداکثر به مدت ده روز و در نوبت دوم به مدت پانزده روز در محل جداگانه (عندالاقتضاء در اتاق های یک یا چند نفره) در آن موسسه نگهداری می‌شوند. اختصاص سالن جداگانه برای نگهداری این زندانیان بلامانع است.
تبصره - کلیه محکومان جرایم مواد مخدر و روانگردان در «اردوگاه های کاردرمانی»، نگهداری می‌شوند. در استان هایی که این اردوگاه ها تاکنون از سوی دولت احداث نگردیده است، این محکومان، مطابق با ضوابط این آیین نامه، در ندامتگاه های عمومی نگهداری می‌شوند.
تبصره - کلیه محکومان جرایم مواد مخدر و روانگردان در «اردوگاه های کاردرمانی»، نگهداری می‌شوند. در استان هایی که این اردوگاه ها تاکنون از سوی دولت احداث نگردیده است، این محکومان، مطابق با ضوابط این آیین نامه، در ندامتگاه های عمومی نگهداری می‌شوند.
رئیس موسسه و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول در موسسه میتواند زندانیانی را که در نظم موسسه اخلال کردهاند، حداکثر به مدت 24 ساعت جداسازی و در اول وقت اداری مراتب را به شورای طبقه بندی و شورای انضباطی گزارش کند. شورای طبقه بندی بر اساس ماده 28 اتخاذ تصمیم می کند. وضعیت زندانیان یا متهمانی که به دلیل داشتن حالت خطرناک و یا اخلال در نظم عمومی و اذیت و آزار دیگر زندانیان، مطابق تصمیم شورای طبقه بندی موسسه، جداسازی شده و در محل جداگانه در موسسه نگهداری می‌شوند، بلافاصله به مسئول واحد بهداری و واحد مشاوره موسسه و حداکثر ظرف 24 ساعت به قاضی اجرا و دادستان شهرستان گزارش می‌شود. لازم است زندانی در این شرایط نیز به صورت روزانه از ملاقات با پزشک یا مسول بهداری، استحمام، کتاب خوانی، مشاوره روانشناس یا روحانی موسسه و همچنین از هواخوری (حداقل یک ساعت در روز) جدا از دیگران، بهره‌مند باشد.
زندانیان در حال تحمل محکومیت که به دلیل داشتن پرونده اتهامی دیگر تحت قرار می‌باشند (محکومان دارای قرار باز) در موسسه کیفری مربوط نگهداری می‌شوند، مگر آنکه طبق دستور صریح مقام قضایی صلاحیت دار، حضور آن ها برای مدت معین در نزدیکترین بازداشتگاه به مرجع قضایی، ضرورت داشته باشد.
نگهداری محکومان و متهمان در یک مکان ممنوع است. نگهداری متهمان در بازداشتگاه ها و زیر نظر سازمان صورت می‌گیرد. متهم بازداشتی حداکثر تا زمان صدور رأی دادگاه در بازداشتگاه عمومی نگهداری می‌شود، مگر آنکه به دستور مقام قضایی یا مطابق با مصوبات کلی شورای مرکزی طبقه بندی، نگهداری وی در بازداشتگاه امنیتی، نظامی و یا انتظامی که زیر نظر سازمان تشکیل شده و تحت نظارت سازمان می‌باشد، ضروری تشخیص داده شود. حضور محکومان در بازداشتگاه مطلقاً ممنوع است. متهم، زندانی محسوب نمی گردد و محل نگهداری او در هر حال حتی در قرنطینه یا واحد تشخیص و محوطه هواخوری باید جدا از محکومان باشد. تا هنگامی که بازداشتگاه های موضوع این آیین نامه ایجاد نشده است، در نزدیکترین موسسه، محل جداگانه و طبقه بندی شده‌ای برای نگهداری متهمان تحت قرار در نظر گرفته می‌شود. کلیه ضوابط و مقررات اداری، امنیتی، انضباطی، بهداشتی، درمانی، فرهنگی، مشاوره و مددکاری و اصول طبقه بندی مربوط به موسسه های کیفری، با رعایت حداکثری حقوق متهمان و حداقل محدودیت ها، در بازداشتگاه ها نیز حاکم است. بازداشتگاه ها باید از حیث امکانات و امور رفاهی، در مقایسه با زندان ها از حداکثر امکانات برخوردار باشند. به محض ابلاغ رأی یا برگ اعلام محکومیت اعم از قطعی و غیر قطعی، محکومٌ علیه حسب مورد از بازداشتگاه به ندامتگاه عمومی و یا اردوگاه کاردرمانی منتقل می‌شود.
سازمان میتواند برای ایجاد بازداشتگاه ها از ظرفیت بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیر دولتی استفاده کند.
در هر یک از موسسه ها، ضمن رعایت مصوبات شورای طبقه بندی، در هر حال زندانیان زیر جدای از دیگر زندانیان نگهداری می‌شوند:
الف - محکومان دارای بیش از هجده سال تا بیست و پنج سال سن؛
ب - محکومان جرایم سیاسی؛
پ - محکومان روحانی و نظامی؛
ت - محکومان مالی در اجرای مواد 3 و 5 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394؛
ث - محکومان اتباع خارجی تا حد امکان؛
ج - محکومان دارای ناتوانی جسمی، روانی یا اختلالهای هویت جنسیتی؛
چ - محکومان دارای بیماری های و اگیردار بر اساس دستورالعملهای معاونت سلامت، اصلاح و تربیت سازمان؛
تبصره 1- جداسازی موضوع این ماده به معنای نگهداری زندانی در بند انفرادی نیست و طبقه بندی باید به نحوی اجرا گردد که محکومان مشمول این ماده از همه حقوق خود بهره مند شوند.
تبصره 2- هرگونه اعمال سلیقه شخصی و یا نقض ضوابط فوق ممنوع است، مگر در موارد اضطراری و دارای فوریت، که در این صورت رئیس موسسه با احراز ضرورت، رأساً نسبت به جداسازی این دسته از زندانیان اقدام و در اولین فرصت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای طبقه بندی و قاضی اجرا اعلام می کند.
تبصره 3- در اجرای تبصره 2 ماده 150 قانون مجازات اسلامی و پس از تأمین بودجه و نیروی انسانی متخصص، سازمان در حوزه قضایی مرکز استان، برای نگهداری افراد دارای اختلال روانی که فاقد مسئولیت کیفری هستند، مرکز اقدام تأمینی ایجاد می کند.
تبصره 4- جوانان بالای هجده سال که به هر علتی (جسمی، فکری و ظاهری) شرایط یا ظاهری متناسب با همسالان خود ندارند و کمتر از هجده سال به نظر میرسند، با تأیید مسئول بهداری یا روانشناس موسسه، در بخش جوانان کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند. انتقال این افراد از بخش مذکور، صرفاً با توصیه پزشک موسسه و مصوبه شورای طبقه بندی صورت میپذیرد.
الف - محکومان دارای بیش از هجده سال تا بیست و پنج سال سن؛
ب - محکومان جرایم سیاسی؛
پ - محکومان روحانی و نظامی؛
ت - محکومان مالی در اجرای مواد 3 و 5 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394؛
ث - محکومان اتباع خارجی تا حد امکان؛
ج - محکومان دارای ناتوانی جسمی، روانی یا اختلالهای هویت جنسیتی؛
چ - محکومان دارای بیماری های و اگیردار بر اساس دستورالعملهای معاونت سلامت، اصلاح و تربیت سازمان؛
تبصره 1- جداسازی موضوع این ماده به معنای نگهداری زندانی در بند انفرادی نیست و طبقه بندی باید به نحوی اجرا گردد که محکومان مشمول این ماده از همه حقوق خود بهره مند شوند.
تبصره 2- هرگونه اعمال سلیقه شخصی و یا نقض ضوابط فوق ممنوع است، مگر در موارد اضطراری و دارای فوریت، که در این صورت رئیس موسسه با احراز ضرورت، رأساً نسبت به جداسازی این دسته از زندانیان اقدام و در اولین فرصت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای طبقه بندی و قاضی اجرا اعلام می کند.
تبصره 3- در اجرای تبصره 2 ماده 150 قانون مجازات اسلامی و پس از تأمین بودجه و نیروی انسانی متخصص، سازمان در حوزه قضایی مرکز استان، برای نگهداری افراد دارای اختلال روانی که فاقد مسئولیت کیفری هستند، مرکز اقدام تأمینی ایجاد می کند.
تبصره 4- جوانان بالای هجده سال که به هر علتی (جسمی، فکری و ظاهری) شرایط یا ظاهری متناسب با همسالان خود ندارند و کمتر از هجده سال به نظر میرسند، با تأیید مسئول بهداری یا روانشناس موسسه، در بخش جوانان کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند. انتقال این افراد از بخش مذکور، صرفاً با توصیه پزشک موسسه و مصوبه شورای طبقه بندی صورت میپذیرد.
چنانچه ظرفیت و فضای فیزیکی فعلی موسسه، قابلیت اجرای مطلوب طرح طبقه بندی، بر اساس سیاست های ابلاغی شورای مرکزی طبقه بندی را نداشته باشد، مدیر موسسه با هماهنگی مدیرکل زندان های استان و دفتر فنی و عمرانی سازمان و با رعایت ضوابط و مقررات مربوط از طریق تغییر معماری، نسبت به اجرای طرح طبقه بندی اقدام مینماید.
جابجایی زندانی داخل موسسه، با رعایت مصوبات شورای طبقه بندی، در اختیار رئیس آن موسسه است. رئیس موسسه میتواند زندانیان شاغل در بخش خدمات موسسه را در خوابگاه جداگانه نگهداری کند.
شورای طبقه بندی در خصوص زندانیان سالمند و زندانیانی که به سبب ناتوانی جسمی و روانی یا داشتن اختلالهای هویت جنسیتی نیازمند نگهداری در شرایط و امکانات خاص هستند، بلافاصله ضمن اخذ نظر پزشک، تشکیل جلسه داده و اتخاذ تصمیم می کند و برنامه هایی متناسب با مشکلات و نیازهای آنان و منطبق با سیاستها و رویههای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را تنظیم و ابلاغ می کند. این زندانیان تا حد امکان جدای از دیگر زندانیان و یا در اتاق مستقل که مجهز به امکانات لازم است نگهداری می‌شوند. در این صورت زندانی حق شرکت در برنامه های روزانه و اصلاح و تربیت و هواخوری موسسه را دارد و از هر گونه اقدامی که تبعیض ناروا محسوب می‌شود نسبت به این گونه زندانیان باید اجتناب شود.
تبصره - در موارد اضطراری و دارای فوریت، رئیس موسسه با احراز ضرورت، رأساً نسبت به جداسازی این دسته از زندانیان از بدو پذیرش و تشخیص اقدام و در اولین فرصت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای طبقه بندی اعلام می کند.
تبصره - در موارد اضطراری و دارای فوریت، رئیس موسسه با احراز ضرورت، رأساً نسبت به جداسازی این دسته از زندانیان از بدو پذیرش و تشخیص اقدام و در اولین فرصت مراتب را جهت اتخاذ تصمیم به شورای طبقه بندی اعلام می کند.
مصوبات شورای طبقه بندی هر موسسه در خصوص نحوه تفکیک بخشهای مختلف موسسه و طبقه بندی زندانیان و متهمان، باید در سامانه مربوط، ثبت و در تابلوی اعلانات همه اندرزگاهها نصب گردد. هرگونه تخطی از مقررات و ضوابط مربوط به طبقه بندی متهمان و محکومان، تخلف محسوب و مرتکب اعم از رئیس زندان، رئیس اندرزگاه و دیگر مدیرانی که مسئولیت نظارت بر این امر را دارند، مشمول تنبیهات اداری مذکور در ماده 9 قانون رسیدگی به تخلفات اداری می‌شوند.