تاریخ نظریه: 1403/07/15
شماره نظریه: 7/1403/451
شماره پرونده: 1403-1/7-451ع
استعلام:
به موجب بند 4 ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی «وزارتخانه‌های کشور و راه و ترابری مکلفند نسبت به تهیه آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی و امور حمل و نقل و عبور و مرور اقدام نمایند تا پس از تصویب هیات وزیران به موقع اجرا گذارده شود.» بر این اساس به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های مذکور و به استناد قانون فوق «آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی» در تاریخ 1384/03/18 به تصویب هیات وزیران رسیده و به شماره 20873/ت 29169 ه- مورخ 1384/04/08 ابلاغ شده است. پس از گذشت پنج سال، در تاریخ 1389/12/08 «قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و به موجب ماده 35 این قانون، ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی (به استثنای بند 5 آن) به صراحت منسوخ اعلام شده است.
با توجه به مراتب و مستندات پیش‌گفته، خواهشمند است اعلام فرمایید با توجه به نسخ ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی که مبنای تصویب آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی بوده است، آیا آیین‌نامه مذکور نیز ملغی است و یا آنکه همچنان به قوت و اعتبار خود باقی است؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
اولاً، از رای وحدت رویه شماره 17 مورخ 1358/04/25 هیات عمومی دیوان عالی کشور چنین مستفاد است که نسخ قانون مستلزم نسخ آیین‌نامه آن نیست و اساساً آیین‌نامه همطراز با قانون نیست تا بی‌اعتباری آن مستلزم نسخ آن به طور صریح یا ضمنی از سوی مقنن باشد و قضات در صورتی که آیین‌نامه را مغایر با قانون تشخیص دهند، وفق اصل یکصد و هفتادم قانون اساسی نمی‌توانند آن را اجرا کنند و مرجع تصویب‌کننده نیز می‌تواند با لحاظ تغییر قوانین نسبت به تغییر و اصلاح آیین‌نامه اقدام کند.
ثانیاً، هرچند ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی که در مقام اصلاح ماده 32 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 1373 با اصلاحات و الحاقات بعدی برآمده و به تدوین آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی حکم نموده است، متعاقباً به موجب ماده 35 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب 1389 نسخ شده است؛ اما از آنجا که در ماده 34 همین قانون مقرر شده است که «پس از تصویب این قانون و تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوطه کلیه قوانین و مقررات قبلی مربوط به تخلفات راهنمایی و رانندگی لغو می‌گردد» و تاکنون آیین‌نامه جدید و مستقلی در مورد تخلفات راهنمایی و رانندگی به تصویب نرسیده است و صرفاً همان آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی مصوب 1384/03/18 هیات وزیران در مقاطع زمانی مختلف به تاریخ‌های 1384/06/30، 1385/05/18، 1387/03/05، 1395/12/25، 1396/05/08، 1399/05/26 و 1402/03/08 اصلاح‌شده و هیات بررسی و تطبیق مصوبات دولت با قوانین مجلس شورای اسلامی نیز در هر مورد عدم مغایرت این اصلاحیه‌ها در آیین‌نامه یاد‌شده با قوانین را احراز کرده است
بنا به مراتب پیش‌گفته، مواد آیین‌نامه مربوط به بند 4 ماده 18 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی تا زمانی که مغایر قوانین لاحق بعدی نباشد و یا آیین‌نامه‌ای مغایر با آن تصویب نشده باشد و یا از سوی مراجع ذی‌صلاح لغو نشده باشد، به قوت و اعتبار خود باقی است. بدیهی است با توجه به مراتب فوق، تشخیص موضوع حسب مورد بر عهده مرجع قضایی رسیدگی‌کننده است.