فصل سوم - برنامه های فرهنگی، اصلاحی و تربیتی

از آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور
سازمان مکلف است ترتیبی اتخاذ کند که هر طبقه از زندانیان و مددجویان بر اساس اصول طبقه بندی و با توجه به برنامه های اصلاحی و تربیتی مدون، از دورههای آموزشی تخصصی و تفکیکی و برنامه های متنوع فرهنگی و تربیتی از قبیل آموزشهای رسمی و غیر رسمی علمی، فرهنگی، مذهبی، ورزشی و هنری و مانند آن به صورت داوطلبانه برخوردار شوند. در هر موسسه مجموعه اقدامات و برنامه های تفصیلی اصلاحی و تربیتی مختص هر طبقه که تعیین کننده رفتارهای مطلوب آنان است، بر اساس «منشأهای ارتکاب جرم» که در پرونده وضعیت زندانی، شناسایی شده، مبتنی بر اصول علمی و با هدف رفع یا تعدیل این منشأها و با در نظر گرفتن طول مدت اقامت زندانیان در موسسه و دیگر اوضاع و احوال موثر، توسط کمیته تخصصی اصلاح و تربیت (موضوع تبصره یک ماده27 این آیین نامه)، تصویب و جهت اجرا به رئیس موسسه اعلام می‌گردد. رئیس موسسه شرایط مناسب برای انجام این برنامه ها را فراهم می کند و بر اجرای صحیح آن از طریق واحد اصلاح و تربیت موسسه، نظارت دارد. کمیته می‌تواند به درخواست هر یک از زندانیان یا مددکاران، با بررسی میزان اثرگذاری برنامه های اصلاحی، نسبت به بازنگری در برنامه ها، اتخاذ تصمیم نماید.
تبصره - معاون سلامت، اصلاح و تربیت سازمان مکلف است فهرست عناوین، سرفصلها و تقویم اجرایی انواع برنامه های اصلاحی، تربیتی، آموزشی، فرهنگی، هنری و ورزشی قابل اجرا، حسب مورد در بخشهای مختلف موسسه یا برای طبقات متنوع زندانیان را سالانه، تهیه و به موسسه های کیفری سراسر کشور ابلاغ و برحسن اجرای آن نظارت کند.
کلیه فعالیتهای زندانی در برنامه های روزانه موسسه از جمله انجام تکالیف، مشارکت در اشتغال یا در بخش خدمات موسسه و نیز مشارکت وی در برنامه های اصلاحی و تربیتی در پرونده رفتاری وی ثبت می‌گردد. در پرونده رفتاری زندانی، در ازای میزان مشارکت وی در اشتغال مولد یا مشارکت در بخش خدمات عام المنفعه موسسه، علاوه بر دستمزد پرداختی در اشتغال مولد، به زندانی «امتیاز رفاهی» نیز تعلق می‌گیرد و در ازای انجام تکالیف و مشارکت در اجرای برنامه های اصلاحی و تربیتی، به زندانی «نمره اعتباری» اعطاء می‌گردد.
تبصره 1- بهره مندی زندانی از امور رفاهی فوق العاده در موسسه (بیشتر از حقوق اولیه هر زندانی، نظیر: افزایش سقف اعتباری کارت بانکی، افزایش دفعات تماس تلفنی یا ملاقات تصویری (الکترونیکی)، فراهم شدن امکان خرید اقلام رفاهی خاص از فروشگاه موسسه) و امکان بهره مندی وی از خدمات آموزشی و فرهنگی فوق العاده، تنها از طریق مصرف «امتیاز رفاهی»، امکان پذیر است.
تبصره 2- بهره مندی زندانی از ارفاق های قانونی مانند مرخصی، انتقال به زندان نیمه باز، اعزام به کار در خارج از زندان (رأی باز یا مرکز حرفه آموزی و اشتغال)، ملاقات حضوری یا خصوصی، نظام نیمهآزادی، آزادی مشروط، آزادی تحت نظارت سامانه های الکترونیکی و خدمات پس از خروج، بر اساس «درجه اعتباری» کسب شده خواهد بود. زندانیان متناسب با نمره اعتباری مکتسبه، به چهار درجه "ضعیف، متوسط، خوب و عالی" تقسیم می‌شوند.
تبصره 3- احصاء و ثبت فعالیتهای زندانی و اعطای امتیاز و نمره اعتباری در پرونده رفتاری وی، حتی المقدور با بهره گیری از سیستمهای هوشمند و فناوریهای نوین و با حداقل مداخله و اعمال سلیقه انسانی در سامانه سجازا ثبت و اعمال می‌گردد.
تبصره 4- پول، امتیاز و نمره اعتباری، قابل تبدیل به یکدیگر نیست. در هر موسسه تا زمانی که زیر ساخت های اجرایی و سامانه لازم برای اشتغال و خدمات عامالمنفعه متناسب با تعداد زندانیان متقاضی فراهم نشده است، سطح برخورداری زندانیان از امور رفاهی، تابع نمره اعتباری است.
تبصره 5 - دستورالعمل اجرایی سازکار ثبت رفتارهای زندانی در پرونده رفتاری و ارزیابی مجدد شخصیت زندانی در مقاطع زمانی مختلف و اعطای درجه اعتباری و همچنین نحوه کسب و مصرف امتیاز رفاهی و کیفیت تأثیر آن ها در برخورداری زندانی از امور مالی و رفاهی و ارفاق های قانونی، با رعایت اصل شفافیت، عدالت و با اجتناب از هرگونه زمینههای تبانی، تبعیض و فساد، ظرف مدت شش ماه پس از لازم الاجرا شدن این آیین نامه توسط «معاونت سلامت،اصلاح و تربیت» تهیه و به تصویب رئیس سازمان می‌رسد.
رئیس موسسه در اجرای برنامه های فرهنگی و تربیتی برای زندانیان، دورههای مذهبی در رشتههایی از قبیل آموزش نماز، ترویج و اقامه آن، آموزشهای قرآنی (با ترجیح رویکرد درک مفاهیم و تفسیر)، اخلاق، احکام، اعتقادات و معارف اسلامی، نهجالبلاغه و سبک زندگی اسلامی و دورههای مهارت های اساسی زندگی از قبیل پیش گیری از آسیبهای اجتماعی(از جمله اعتیاد)، برنامه های روانشناسی و مشاوره (به ویژه در حوزه مهارتهای اجتماعی وخانوادگی) را در اولویت قرار می دهد. اجرای سیاست برونسپاری و استفاده از ظرفیت نهادهای مختلف مانند سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، موسسات و کلینیکهای تخصصی بخش خصوصی و نهادهای مردمی در این راستا بلامانع است. روحانیون، مدرسان و مربیان معرفیشده از سوی این نهادها پس از تأیید صلاحیت توسط واحدهای اصلاح و تربیت و حفاظت و اطلاعات موسسه، با نظر رئیس موسسه پذیرفته می‌شوند.
در هر موسسه، ائمه جماعات و مربیان مذهبی جهت اقامه نماز جماعت و برگزاری دوره های آموزش مذهبی، با همکاری نهادهای فرهنگی از قبیل حوزههای علمیه، مراکز تربیت مربی و اعزام روحانی، حضور می یابند.
دفتر امور فرهنگی و تربیتی سازمان فهرست نشریهها و مجلهها و محصولات آموزشی، فرهنگی، هنری و ورزشی مجاز جهت استفاده زندانیان را سالانه تهیه و ابلاغ می کند. مسئول واحد اصلاح و تربیت موسسه ضمن نظارت بر این موضوع، اقلام مذکور را تهیه و به صورت رایگان در اختیار زندانیان قرار می دهد.
رئیس موسسه مکلف است نسبت به راه اندازی سیمای زندان یا واحد سمعی و بصری تحت نظر واحد اصلاح و تربیت یا واحد فرهنگی اقدام و از این طریق نسبت به تولید برنامه و نمایش فعالیت های فرهنگی، آموزشی، ورزشی و هنری زندانیان و تهیه و نمایش انواع فیلم های آموزنده و اخلاقی در همه بخش ها و بندهای موسسه اقدام کند.
اجرای برنامه های علمی، ورزشی، هنری و ادبی توسط زندانیان با رعایت مقررات حاکم و با نظارت و هماهنگی واحد اصلاح و تربیت یا واحد فرهنگی موسسه، مجاز است.
به پیشنهاد رئیس موسسه و پس از موافقت مدیرکل زندان های استان، شرکت گروهی زندانیان داوطلبی که دارای درجه اعتباری لازم باشند، در برنامه اصلاحی و تربیتی معین در خارج از موسسه، از جمله سفرهای زیارتی، آموزشی، ورزشی و یا اردوهای جهادی و عامالمنفعه، در صورت موافقت شورای طبقه بندی و تودیع تأمین نزد قاضی اجرا، حداکثر به مدت یک ماه بلامانع است.
زندانیان اقلیتهای دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران میتوانند یک جلد کتاب مقدس خود را در اختیار داشته باشند. حضور نماینده اقلیتهای دینی و مذهبی در موسسه جهت هدایت و ارشاد، به درخواست زندانی و موافقت رئیس و مسئول حفاظت و اطلاعات موسسه با رعایت قوانین و مقررات سازمان امکان پذیر است.

سازمان مکلف است زمینه سوادآموزی و ادامه تحصیل زندانیان حسب مورد در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی را مطابق قوانین جاری کشور و امکانات سازمانها و وزارتخانه‌های مربوط فراهم کند. شرکت افراد دارای سن کمتر از هجده سال تمام شمسی در مقاطع تحصیلی متوسطه و پایینتر و همچنین افراد بیسواد کمتر از شصت سال سن در آموزشهای رسمی کلاسهای نهضت سوادآموزی الزامی است. عدم مشارکت در این دوره‌ها موجب محرومیت از کسب امتیازهای مقرر در این آیین‌نامه می‌شود.

مطابق اصل سیام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بند «ج» ماده 38 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور مصوب 1395 و آیین‌نامه اجرایی آن، سازمان با همکاری وزارت آموزش و پرورش، سازمان نهضت سوادآموزی و سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور، امکانات لازم را جهت سوادآموزی و ادامه تحصیل و حرفه‌آموزی، همانند دیگر افراد جامعه برای زندانیان و مددجویان فراهم می کند. مدرسان و مربیان مدارس، آموزشگاه‌های علمی، فنی و حرفهای، کار و دانش و کلاسهای نهضت سوادآموزی توسط مراجع مربوط، جهت تدریس به موسسه معرفی می‌شوند. پس از تأیید واحد اصلاح و تربیت و حفاظت و اطلاعات موسسه، تردد این افراد و عوامل اجرایی مراجع مذکور به داخل موسسه جهت تدریس مجاز است.

وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان نهضت سوادآموزی و سازمان فنی و حرفه ای کشور بر اساس برنامه رسمی خود و با هماهنگی و همکاری مسئولان موسسه، آزمون های مقطعی و سالانه مربوط را در موسسه برگزار می کنند و در صورت موفقیت، گواهینامه رسمی بدون ذکر محل تشکیل دوره و زندانی بودن فرد صادر و به وی اعطا می‌شود. تردد عوامل اجرایی برگزاری آزمون های مصوب به داخل موسسه پس از تأیید واحد اصلاح و تربیت و حفاظت و اطلاعات آن موسسه مجاز است.
چنانچه زندانی مایل به شرکت در آزمونی است که امکان برگزاری آن در داخل موسسه وجود ندارد، تنها میتواند در محدوده ضوابط مرخصی و یا اعزام تحتالحفظ با دستور مرجع قضایی اقدام کند.
سازمان در تمام موسسه های تابعه، با رعایت اصول معماری ایرانی - اسلامی، مکان مناسب قابل دسترس، جاذب و درخور شأنی را به عنوان نمازخانه احداث می‌نماید.
تأمین هزینه‌های مربوط به تحصیلات عالی، فعالیت های ورزشی یا هنری فوق العاده و اشتغال خویش فرما بر عهده زندانی است. مدیرکل زندان های استان و رئیس موسسه میتوانند زندانیان نیازمند را در راستای تأمین ملزومات، تجهیزات و هزینه های متعلقه، حمایت کنند.
رئیس موسسه با جذب کمک و همکاری وزارتخانه ها، سازمانها، نهادهای عمومی غیر دولتی و تشکل های مردمنهاد با رعایت استانداردهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با توجه به تعداد زندانیان، کتابخانه مجهزی حاوی کتابهای حقوقی، مجموعه قوانین، علمی، مذهبی، اخلاقی، داستانی، ادبی، هنری، ورزشی و فنی را جهت استفاده زندانیان و مددجویان تأسیس می کند. زندانیان می‌توانند در ساعات مقرر در کتابخانه مطالعه کنند و یا کتاب به امانت گیرند. تعامل با نهاد کتابخانههای عمومی جهت تحت پوشش قرار دادن کتابخانه موسسه اصلاح وتربیت و انجام کتابداری، بهروزرسانی و تهیه کتابهای جدید برای کتابخانه یا نسخ الکترونیکی آن ها را بر عهده واحد اصلاح و تربیت موسسه است.
سازمان مکلف است با همکاری وزارت ورزش و جوانان و فدراسیونهای ورزشی و دیگر سازمان های ذی ربط و در صورت امکان با جذب کمک نهادها و موسسه های عمومی غیر دولتی، نهادهای مردمی یا خیرین، سالن های ورزشی را راه اندازی و گسترش دهد و امکانات، تجهیزات و ملزومات ضروری ورزشی را تهیه و مربیان ورزشی را به کار گیرد.
اعزام زندانیان برای شرکت در مسابقات علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی خارج از موسسه در چارچوب سیاستهای ابلاغی سازمان با تأیید شورای طبقه بندی و قاضی اجرا و نیز اخذ تأمین مناسب انجام می‌گیرد و در صورت عجز محکوم از تودیع تأمین مناسب، اعزام با موافقت قاضی اجرا و تحت الحفظ مأمورین یگان حفاظت موسسه به عمل میآید. اعزام زندانیان تحت قرار مستلزم اخذ موافقت مقام قضایی مربوط است.