حدود صلاحیت پزشکی قانونی در اعلام وضعیت محجور

تاریخ دادنامه قطعی: 1394/09/30
شماره دادنامه قطعی: ---

پیام: پزشکی قانونی مرجع تشخیص توانایی اداره امور شخصی نیست و احراز این امر در صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده است. بنابراین پزشکی قانونی صرفا مکلف است وضعیت شخص را به طور دقیق تشریح کرده و مستندات منشاء حصول اطلاع بر وجود اختلال موصوف در نظریه خود را معلوم کند.

پیرو دادنامه شماره --- مورخ 1391/07/16 شعبه --- دیوان عالی کشور، به طور خلاصه یادآوری می‌شود که آقای رئیس سرپرستی دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان بر حسب اعلام آقای س.الف. ح. طی شماره 352 مورخ 89/3/12 به کلانتری ذیربط مرقوم داشته در خصوص جنون آقای ح. ح. تحقیق و پس از انجام مراتب ذیل نتیجه اعلام شود. پیوست این نامه سرپرستی، تصویر گزارش مورخ 89/6/8 مامورکلانتری است مبنی بر اینکه به محل مراجعه ودر خصوص سلامت جسمی و روحی وی سئوال شد که حسب اظهار اهالی محل حدود پنج سال است که ازمنزل خارج نشده و قادر به اداره امورخویش نمی‌باشد. پزشکی قانونی اصفهان پاسخ داده:«... به دنبال چند اقدام حقوقی که منجر به اختلاف بین فرزندان شده جهت معاینه روانپزشکی به این مرکز معرفی شده است. سابقه مشکل روانپزشکی نداشته است. سی تی اسکن درخواست شد و جهت بررسی کاملتر به کمیسیون ارجاع گردید... نتیجه کمیسیون: درحال حاضر جنون ندارد. سوابقی دال برجنون وی ارائه نگردید. مبتلا به ضعف قوای عالیه شناختی ناشی از کهولت سن است. از نظر عقلانی قادر به مداخله و تصمیم گیری در امور زندگی و مالی خود نیست. زمان شروع ضعف شناختی مذکور به دلیل عدم وجود سوابق و مدارک پزشکی و همچنین سیر تدریجی ضعف شناختی معلوم نیست ولی بر اساس شواهد موجود حداقل از اوایل یک هزار و سیصد و هشتاد و نه ( 1389 ) وضعیت مذکور را داشته است»; حسب تصویر صفحه اول شناسنامه آقای ح. ح. خ. نامبرده متولد ششم حمل 1294 می‌باشد. شعبه نهم دادگاه عمومی حقوقی اصفهان حسب رای مورخ 89/6/16 در پرونده کلاسه --- حجر آقای ح. ح. خ. را محرز دانسته و به استناد مواد 1207 و 1210 و 1211 قانون مدنی حکم برحجر وی صادر و شروع حجر را اول سال 1359 (؟) تعیین نموده است. سرپرستی دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان در تاریخ 89/6/17 به شعبه نهم دادگاه حقوقی اصفهان نوشته: «به پیوست تقاضای احدی از بستگان محجور در خصوص تعیین تاریخ دقیق شروع حجر آقای ح. ح. ارسال می‌گردد، اخذ دستور مستدعی است.»; آقای س.الف. ح. احد از فرزندان محجور نسبت به این رای تجدیدنظرخواهی کرده است (فرزند ارشد) نامبرده در لایحه منضم به دادخواست تجدیدنظرخواهی اظهار داشته درخواست اینجانب مبنی بر حجر نامبرده به دلیل چندین اقدام نادرست حقوقی، مالی بعضی از فرزندان پس از ابتلاء به بیماری از اوایل سال 1384 می‌باشد با عنایت به شرح فوق و احقاق حق اینجانب ضرورتا تاریخ دقیق وقوع حجر آقای ح. ح. مورد استدعاست. حکم صادره از شعبه نهم زمان وقوع حجر را به تاریخ 1389/01/01 اعلام کرده اند که بر مبنای نظریه پزشکی قانونی می‌باشد و حال آنکه نظریه پزشکی قانونی حداقل زمان وقوع حجر را اوایل سال 1389 تعیین کرده است و حداکثرآن مشخص نمی‌باشد در این خصوص عنداللزوم تقاضای نظریه مجدد پزشکی قانونی مورد استدعاست. با عنایت به قسمت دوم بند دوم پرسشنامه راجع به مجنون از دایره سرپرستی چنین می گوید (چنانچه تاریخ وقوع بیماری توسط پزشک قانونی مشخص نگردید با تحقیقات محلی مشخص گردد.)در این خصوص تحقیقات محلی توسط کلانتری محل به عمل آمده که ابتلاء به بیماری آقای ح. ح. را حدود 5 سال با تحقیق از اهالی محل و کسبه تایید می نمایند. در تاریخ 86/6/4 با حضور والدین اینجانب در شعبه چهارم حقوقی و گرفتن اظهارات آقای ح. ح. و خانم محترم ر. توسط ریاست محترم شعبه که در پایان با توجه به کهولت سن آقای ح. ح. بالغ بر یکصد سال و ابتلاء به بیماری محرز ایشان اظهارات اقای ح. ح. را در صلاحدید دادگاه ندانسته و در حکم صادره ثبت نکردند و این خود گواه برحجرآقای ح. ح. قبل ازتاریخ 86/6/4 می‌باشد. آخرین امضا آقای ح. ح. در قرارداد مورخ 83/12/25 می‌باشد و به علت بیماری محجور پس از آن دیگر قادر به رسم امضا خود نبوده اند. در قرارداد 83/12/25 امضا آقای ح. ح. پس از وقوع بیماری ایشان توسط احدی از فرزندان مخدوش می‌گردد در حال حاضر در شعبه --- بازپرسی قرار مجرمیت مخدوش کننده امضا صادر گردیده است... تقاضای تعیین دقیق حجر در حداکثر زمان وقوع مورد استدعاست. لایحه ای ازجانب آقای سید ح. ح. خ. خطاب به دادگاه تجدیدنظر نوشته شده... چه بد است مال دنیا باعث شود فرزندی برای پدری که سالها برایش زحمت کشیده و خون دل خورده و قسمتی از اموالش را بدون اذن فروخته و مال مردم خورده است طلب حجرنماید. اولا، آقای ا. ح. سمتی برای اعتراض ندارد و گزارش دهنده حق اعتراض ندارد. ثانیا، اینجانب 96 سال از خدا عمر گرفته ام ولی فرزندم مرا 100 ساله معرفی کرده است که به کوری چشم او انشاءالله 100 ساله شوم و بتوانم سجده به درگاه حق آورم. من همانطور که پزشک قانونی نوشته است کهولت دارم ولی جنون ندارم حداکثر یک کمک برای اداره اموالم می خواهم که آنهم زوجه من است و امین اموالم می‌باشد و راضی از فرزندم نیستم از خدا می خواهم هدایتش نماید و هر دستی به من داده است از همان دست بگیرد. آقای ح. ح. نیز دادخواستی به طرفیت دایره سرپرستی دادسرای اصفهان به خواسته تجدیدنظرخواهی از حکم حجر فوق الاشعار تقدیم و ضمن ردّ جنون خود اظهار داشته حداکثر یک امین اموال که آنهم زوجه ام باشد را نیازمند بوده ام... خانم س. زمانی طی لایحه ای خطاب به دادگاه تجدیدنظر اعلام داشته پزشکی قانونی در وقوع حجر حداقل زمان را مشخص کرده و حداکثر وقوع حجر را تعیین نکرده است. زمان وقوع حجر ضرورتا به دلیل سوء استفاده فرزندان ح. ح. نسبت به یک قطعه زمین صداق اینجانب در قباله نکاحیه در شعبه --- دادگاه تجدیدنظر اصفهان و... با طرح دعوی بی اساس از جانب محجور موجبات از بین بردن حقوق حقه اینجانب را فراهم آورده اند لذا به استناد مدارک و شواهد معتبر مبنی بر حجر آقای سید ح. ح. (پدرشوهر) از سال 1384 تقاضای تعیین دقیق وقوع حجر نامبرده به منظور احقاق حق مورد استدعاست.آقای ا. ح. نیز طی لایحه ای خواستار تعیین تاریخ حجر آقای ح. ح. شده است. پزشکی قانونی اصفهان طی نامه شماره... مورخ 90/2/4 اعلام داشته در خصوص ح. ح. خ. با شرکت پنج نفرکارشناس (چهار نفر متخصص روانپزشکی و یک نفر متخصص پزشکی قانونی و مسمومیت ها) تشکیل شد. پس از مصاحبه روانپزشکی با وی و استماع سخنان پسرش (سیدم. ح.) و بررسی سوابق پزشکی موجود و بحث تبادل نظر به شرح زیراظهارنظر گردید: خلاصه موضوع: کمیسیون تخصصی پنج نفره مورخه 89/6/4 نظر به حجر وی داده است. حال مقام محترم قضایی (شعبه بیستم دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان) خواهان بررسی مجدد در کمیسیون تخصصی پنج نفره هستند. سئوال کمیسیون: آیا نامبرده محجور است یا خیر؟ و آیا قادر به اداره امور مالی خویش می‌باشد یا خیر و تاریخ شروع حجر را نیز در صورت محجور بودن اعلام فرمائید. نتیجه کمیسیون:«درحال حاضرجنون واختلال حواس ندارد. ازنظر عقلانی قادر به امور خود میباشد. با توجه به کاهش خفیف قوای شناختی به علت کهولت سن، در تصمیم گیری های مهم نیاز به مشاورامین دارد.»; لایحه ای با امضا و اثر انگشت منتسب به آقای سید ح. ح. خطاب به شعبه --- دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان نوشته شده و طی آن ضمن گلایه از فرزند خود که وی را دیوانه و محجور قلمداد کرده اظهارداشته مبنای صدور رای حجر صادره از شعبه نهم دادگاه حقوقی اصفهان نظریه پزشکی قانونی شماره... مربوط به 89/6/4 می‌باشد که در نظریه مذکور صریحا قیدشده است:« در حال حاضر جنون ندارد و سوابقی نیزدال بر جنون وی ارائه نگردیده است... »; لیکن متاسفانه دادگاه بدوی به جای اینکه طبق ماده 104 قانون امورحسبی که مقرر می‌دارد کسی که در اثر کبر سن یا بیماری و امثال آن از اداره تمام یا بعضی اموال خود عاجز شده می‌تواند از دادگاه بخواهد که برای اداره اموال او امین معین شود، اقدام به صدور رای بر حجر اینجانب نموده است که با مفاد گواهی پزشکی قانونی و مقررات آمره امور حسبی مغایرت دارد. در اعزام مجدد به پزشکی قانونی این مرتبه کمیسیون پنج نفره صریحا بیان داشتند در حال حاضر جنون و اختلال حواس ندارد... در تصمیم گیری های مهم نیاز به مشاور امین دارد. ملاحظه می فرمایند که کمیسیون پزشکی ضمن تایید نظریه اولیه صرفا در امورمهمه استفاده از مشاور امین برای اینجانب را ضروری دانسته بنابراین صدور حکم حجر برای اینجانب برخلاف شرع و قانون صورت گرفته است. اینجانب اکثر اموال خود را در سال 1380 بین فرزندانم تقسیم نموده و اراضی را که با قولنامه فروخته بودم به خریداران انتقال رسمی داده ام بنابراین درحال حاضر اموال زیادی که نیازمند رسیدگی و سرپرستی باشد ندارم و با مشاوره زوجه خود خانم محترم ر. امور مهمه زندگی خود را اداره می نمایم. تقاضای نقض رای حجر را دارم. -ص 26 ) جلسه دادگاه در تاریخ 90/2/18 تشکیل شده است. آقایان ح. ح. (محجور) و س.الف. ح. که هردو تجدیدنظرخواه هستند و دوتن از پسران سید ح. باسامی ح. و م. ح. حضور داشته اند. از سید ح. ح. سئوالاتی شده که به شرح مندرج در صورت مجلس دادگاه پاسخ مناسب داده شده است. آقای س.الف. ح. اظهارداشته به دادنامه معترض عنه به خاطر شروع حجر اعتراض دارم یعنی چندسال زودتر محجور شده است چون در سالهای 87 و 88 نوشته ای که خودش و مادرم (همسرش) به من داده اند و چند تن شاهد امضا کرده اند بچه های دیگر گولش زدند و حالا منکر فروش است چون تحت تاثیر بچه های دیگر است. محجور است در همان سال 87 بدون اجازه بقیه وراث به دو نفر از بچه هایش بیست هزار متر زمین داده است درحالی که خودش نمی داند. یعنی بچه ها به بهانه جای دیگر برده اند دفترخانه و سند گرفته اند و به عنوان اینکه دعوایی با رعیت ها دارند امضا کرده است یک پلاک هم در ا. فروخته اند و داده اند امضا کرده است من می خواهم که این مشکلات حل شود و دیگر سوء استفاده نشود(ص 27 ) آقای س.الف. ح. لایحه ای نیز به دادگاه نوشته و نسبت به مسائل مالی اعتراض نموده و تقاضای رسیدگی به درخواست خود را دارد تا به وسیله اشخاص تعدی به دیگران انجام نگیرد... (ص 31 ) سرانجام شعبه --- دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان حسب دادنامه شماره --- مورخ 90/2/20 ضمن شرح اقدامات معموله با قبول اعتراض آقای سید ح. ح. و ردّاعتراض آقای س.الف. ح. (که به تاریخ شروع حجراست) با نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته حکم به بطلان دعوی مطروحه که مشعر بر تقاضای حجر آقای سید ح. ح. است صادر نموده است آقای س.الف. ح. نسبت به این رای فرجام خواهی کرده است و شعبه --- دیوان عالی کشورحسب دادنامه شماره --- مورخ 91/7/16 چنین رای داده اند:«دادگاه تجدیدنظر علاوه بر اینکه بررسی ننموده که حکم حجر فرجام خوانده به جهت احراز جنون وی بوده یا امر دیگر، یکی از اسباب حکم بدوی را نظریه کمیسیون پزشکی قرار داده ترجیح این نظریه نسبت به نظریه تحصیلی در دادگاه بدوی با لحاظ مغایرت آنها و اینکه کمیسیون ها از نظر تعداد اعضاء مشابه بوده اند و سبب خاصی هم در نظریه مرقوم نسبت به نظریه اولیه ذکر نگردیده، ترجیح بلامرجح بوده و باید موضوع به کمیسیون هفت نفره ارجاع میشد تا وجه امتیازی تلقی شود و پاسخ های فرجام خوانده در دادگاه که سبب دیگر رای بوده و منحصر به وضعیت نامبرده در طول دادرسی بوده و میتوانسته با تمهیدات از ناحیه فرزندان دیگر به منظور ایجاد آمادگی در وی صورت گرفته باشد ضرورت فوق را منتفی نمی ساخته از طرفی با توجه به این که تحقیق از امضا کنندگان صورتمجلس تحقیق محلی توسط دادگاه و نیز از اقربای حداقل طبقه اول نامبرده خصوصا همسر وی توجها به ماده 14 قانون امور حسبی لازم بوده همچنین بالحاظ وجود سابقه راجع به اختلافی که منجر به تشکیل پرونده مدنی بین فرزندان آقای سید ح. ح. شده و صفحه اول دادنامه صادره در این خصوص به شماره 00646 مورخ 87/7/8 شعبه چهارم دادگاه عمومی توسط فرجام خواه در طرح دعوی تجدیدنظری از رای بدوی تقدیم و به آن استناد شده ایضا تحقیق از همسر س.الف. ح. که مبادرت به تقدیم نامه ای در ارتباط با اختلاف فرزندان و در رابطه با وضعیت پدر آنها نموده ایجاب میکرده برای احراز حقیقت صورت گیرد علیهذا دادنامه فرجام خواسته به لحاظ نقص رسیدگی و تحقیقات درخور ابرام نمی‌باشد حسب ماده 371 قانون آیین دادرسی... نقض و رسیدگی طبق بند الف ماده 401 قانون فوق به دادگاه صادرکننده رای منقوض ارجاع می‌گردد... ص 23 »;پرونده به شعبه بیستم دادگاه تجدیدنظراصفهان اعاده شده و مرجع مرقوم به شرح رای دیوان عالی کشور از پزشکی قانونی اصفهان خواسته ضمن ملاحظه سوابق آقای سید ح. ح. و مصاحبه و عنداللزوم استماع اظهارات خانواده ایشان و جلب نظریه کمیسیون هفت نفره غیر از کارشناسان قبلی اعلام دارند نامبرده محجور اعم از مجنون یا سفیه هست با قید نوع حجر و شروع آن مباشرتا اظهارنظر گردد و پزشکی قانونی اصفهان پاسخ داده پرونده نامبرده طی دونوبت درکمیسیون این اداره کل مطرح گردیده است طی دستورالعمل های سازمانی پرونده برای مرتبه سوم می‌بایست به کمیسیون های مرکزی سازمان واقع در تهران ارسال شود...(ص 38 ) مجددا دادگاه از پزشکی قانونی اصفهان خواسته به شرح فوق اظهارنظر گردد فلذا پزشکی قانونی اصفهان طی نامه شماره 574 /ک/ 2 مورخ 92/7/12 اعلام داشته کمیسیون با شرکت هفت نفرکارشناس تشکیل شد. پس از مصاحبه روانپزشکی با نامبرده (سید ح. ح.) و استماع اظهارات فرزندان(آقایان ا. و ح. و خانم س. ز. و بحث و تبادل نظر اعضای کمیسیون نتیجه به شرح زیر اعلام می‌گردد:«خلاصه موضوع - نامبرده هم اکنون 98 ساله است از سال 1389 دوبار جهت بررسی محجوریت به کمیسیون پزشکی قانونی معرفی شده و اظهارنظر شده است. بدلیل تناقض دو نظریه پیشین درخواست بررسی و کمیسیون هفت نفره شده است. سئوال مرجع: بررسی در کمیسیون هفت نفره پزشکی قانونی و اظهارنظر در خصوص اینکه نامبرده محجور اعم از مجنون یا سفیه است با قید نوع حجر و شروع آن؟ نتیجه کمیسیون: جنون ندارد و سوابقی دال بر جنون موجود نیست درحال حاضر مبتلا به ضعف شدید شناختی ناشی ازکهولت سن است و توانایی اداره امور خویش را ندارد. در ضمن با توجه به مصاحبه به عمل آمده و شواهد موجود نامبرده از اوایل سال یک هزار و سیصد و هشتاد و نه ( 1389 ) به ضعف شناختی مبتلا بوده است ص 49 »; جلسه دادگاه در تاریخ 92/8/14 تشکیل شده است خانم س. ز. در خصوص لایحه 89/8/10 خود توضیح داده است (همسر س.الف. ح. است) پدرشوهرم آقای سید ح. ح. در 1379/06/08 با مراجعه به هیات اول ماده 147 اقرار کرده که حدود بیست جریب از پلاک... اصلی را به عنوان صداق اینجانب قرارداده و این که ملک در تصرف من است من برای جلوگیری از تضییع حقم این مطلب را عرض کرده ام... پدرشوهرم الان ویلچری شده است و مغزش از کار افتاده است و هیچ کس را نمی شناسد الان هم حالش بدتر شده است (ص 50 ) شعبه بیستم دادگاه تجدیدنظر اصفهان ختم رسیدگی را اعلام و به موجب دادنامه شماره --- مورخ 92/8/21 چنین رای داده است «تجدیدنظر خواهی آقایان 1 - سید ح. ح. 2 - س.الف. ح. نسبت به دادنامه شماره --- - 89/9/16 شعبه نهم دادگاه عمومی حقوقی اصفهان متضمن صدور حکم حجر تجدیدنظرخواه ردیف اول از ابتدای سال 1389 وارد نیست زیرا درست است که براساس نظریه کمیسیون های مختلف پزشکی قانونی تجدیدنظرخواه ردیف اول جنون نداشته و سوابقی دال بر جنون ایشان نیز موجود نیست و مصاحبه به عمل آمده از ایشان نیز موید این مطلب است ولیکن چون براساس نظریات پزشکی قانونی مشارالیه درحال حاضر مبتلا به ضعف شدید شناختی ناشی از کهولت سن است و توانایی اداره امور خویش را نداشته و ابتدای این وضعیت از اوایل سال 1389 اعلام شده و این وضعیت می‌تواند حداقل نوعی سفاهت تلقی گردد چه این که ابتلای شدید ایشان به ضعف شناختی مانع تصرفات عقلایی در اموال و حقوق مالی خود می‌گردد لذا مستندا به مواد 351 و 358 قانون آیین دادرسی مدنی و با این قید که حجر تجدیدنظرخواه ردیف اول به دلیل سفاهت است ضمن ردّ تجدیدنظرخواهی نامبردگان رای تجدیدنظر خواسته تایید می‌گردد... ص 52 »; این رای در تاریخ 92/11/20 به شخصی که نام او و سمت و نسبت وی با مخاطب آقای سید ح. خ. در موقع ابلاغ مشخص نگردیده ابلاغ شده است و نامبرده با تقدیم دادخواست فرجامی در تاریخ 92/11/30 طی دو برگ لایحه ضمن اعتراض به دادنامه صادره رسیدگی فرجامی را مستدعی گردیده و با انجام مبادله لوایح و وصول پاسخ فرجامی پرونده به دیوان عالی کشور ارسال گردید که با وصول آن و ثبت تحت کلاسه --- جهت رسیدگی فرجامی به این شعبه محول شده است جزئیات و مستندات لوایح فرجامی موقع شور قرائت خواهد شد. هیات شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای ح. اوری عضو ممیز و اوراق پرونده و نظریه کتبی آقای فرشاد رحیمی دادیار دیوان عالی کشور اجمالا مبنی بر تصمیم شایسته برای رفع نواقص پرونده مشاوره نموده چنین رای میدهد:

دادنامه فرجام خواسته ازحیث عدم انجام کلیه تحقیقات مورد نظر این شعبه مذکور در دادنامه شماره --- - 91/7/16 از جمله تحقیقات از امضا کنندگان صورت مجلس تحقیق محلی و نیز از اقربای حداقل طبقه اول(سایر فرزندان) و خصوصا همسر وی تا رفع آن در خور ابرام نیست و علاوه بر آن پزشکی قانونی مرجع تشخیص توانایی اداره امور شخصی نیست و احراز این امر در صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده بوده و اظهارنظر کمیسیون 7 نفره آن مرجع نیز مشعر به این که (فرجام خواه) مبتلا به ضعف شدید شناختی ناشی از کهولت سن است مجمل بوده و مستلزم ایضاح می‌باشد اقتضاء داشته راجع به اختلال شناختی و آثار ناشی از آن توضیح داده و مستندات منشاء حصول اطلاع بر وجود اختلال موصوف را در فرجام خواه توصیف و معلوم نمایند. بنابراین مستندا به بند 5 ماده 371 و بند الف ماده 401 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی با نقض دادنامه فرجام خواسته جهت رسیدگی طبق بند الف ماده 405 آن قانون به دادگاه صادر کننده رای منقوض ارجاع تا تحقیقات مورد نظر این شعبه را انجام داده سپس با درنظر گرفتن نتایج حاصله از تحقیقات مبادرت به انشاء رای نمایند.

شعبه --- دیوان عالی کشور- عضو معاون و عضو معاون

حسین یاوری - بهروز طالب جان نثار حسینی