هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی
شماره پرونده: ه- ع/9701584 شماره دادنامه: 9909970906010835 تاریخ: 23/6/99
شاکی: محمدنقی فرش فروشعلی هومان نژادبهروز محمدزاده - هاشم احمدی قلعه لرعلی سیفی چایکندی
طرف شکایت: دولت جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال آیین‌نامه بیمه قالیبافان و شاغلان صنایع دستی
شاکی دادخواستی به طرفیت دولت جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به خواسته ابطال آیین‌نامه بیمه قالیبافان و شاغلان صنایع دستی به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیات عمومی ارجاع شده است
دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
1-آیین‌نامه باعث افزایش تعداد مشمولان بیمه قالیبافان از 88 هزار نفر به 600 هزار نفر و افراد پاره وقت را هم در برگرفته است.
2-آیین‌نامه با جایگزین نمودن عناوین استادکار و کارگر ماهر با عنوان «بافنده» درآیین‌نامه جدید بر دستمزد آنان تاثیر گذارده است و حق استادکاران و کارگران را تضییع نموده است.
3- تبصره های 1، 2 و 3 ماده 1 قانون در مورد مشمولان، کارگاههای خانگی و بازرسی این نوع کارگاهها در آیین‌نامه حذف شده است.
4-ماده 3 آیین‌نامه بدون در نظر گرفتن مهارت استادکاران و کارگران تدوین شده و مغایر با ماده 1 قانون بیمه قالیبافان است.
5-ماده 5 آیین‌نامه مغایر با مفاد قانون بیمه قالیبافان است چون کارت شناسایی در قانون ذکر نشده است.
6- ماده 6 آیین‌نامه مربوط به موضوع قانون بیمه بازنشستگی فوت و کارافتادگی باقندگان قالی، قالیچه و زیلو مصوب1376 و مغایر ماده 4 قانون بیمه قالیبافان است.
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل حقوقی سازمان تامین اجتماعی به موجب لایحه شماره 2550/98/7100 مورخ 7/5/98 به طور خلاصه توضیح داده است که:
1-طرح دعوا به طرفیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به نمایندگی از دولت فاقد موضوعیت است چراکه چنین نمایندگی در خصوص آیین‌نامه مزبور وجود ندارد.
2- افزایش تعداد بیمه شدگان، امری است که با احصای مشاغل مختلف در ماده 1 و افزودن شاغلین خانگی و پاره وقت نسبت به قانون سابق رخ داده است و دارای حکم قانونی است.
3-در خصوص دستمزد مبنای تعیین حق بیمه، آیین‌نامه در چارچوب مواد 1 و 3 قانون به منظور امکان پذیری استمرار بیمه مشمولان و عدم قطع آن بر مبنای مجوز صادره در ماده 3 قانون مبنای حق بیمه را حداقل دستمزد سالانه شورای عالی کار تعیین نموده است و این امکان نیز در آیین‌نامه فراهم شده است که در صورت تقاضای پرداخت بیش از 20 درصد حداقل مزد قالیبافان خویش فرما، خود بتواند با پرداخت مازاد بر 20 درصد سهم دولت از مزایای آن بهره مند شود.
4- در خصوص حذف تبصره 1، 2 و 3 ماده نخست قانون در آیین‌نامه، مفاد تبصره های یاد شده کارگاههای خانگی را مشمول ماده 4 قانون کار اعلام داشته و از شمول ماده 98 آن یعنی بازرسی سرزده مستثنی می‌سازد. به علاوه سازمان در بخشنامه تلخیصی شماره 18 بیمه شدگان نحوه اجرای تبصره های مذکور را تعیین کرده است. به علاوه عدم اشاره به ماده ای در قانون به معنای حذف آن نیست بلکه به معنی عدم لزوم وضع مقررات اجرایی برای آن است.
به علاوه در پاسخ معاون امور حقوقی دولت به موجب لایحه شماره 66097/37309 مورخ 28/5/98 به طور خلاصه توضیح داده است که:
1- استفاده از عنوان بافندگان بر اساس عنوان خود قانون بوده است.
2-در خصوص لزوم دارا بودن مجوز و کارت شناسایی که مغایر قانون اعلام شده است، اساساً کارکرد آیین‌نامه برای تشخیص موضوع و افراد مشمول قانون تعریف و وضع شده است و مدارک مزبور برای شناسایی دقیق مشمولین و جلوگیری از بی نظمی لازم است.
3- اختیار هیات وزیران جهت وضع آیین‌نامه مزبور نیز ناشی از اصل 138 قانون اساسی است.
جلسه هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی در تاریخ 3/6/13999 تشکیل گردید و درخواست ابطال آیین‌نامه بیمه قالیبافان و شاغلان صنایع دستی در جلسه مطرح و اعضا به اتفاق آرا به شرح ذیل مبادرت به صدور رای نمودند:
رای هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی
نظر به این که:1- با عنایت به عدم پیش‌بینی آیین‌نامه اجرایی برای قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی و گردشگری مصوب 1388 و نیاز به ایجاد رویه واحد اجرایی در راستای اجرای قانون، هیات وزیران با اختیار حاصله از اصل 138 قانون اساسی به منظور ایجاد رویه و تنظیم و تنسیق امور در راستای وظایف ذاتی خود وضع مقرره معترض عنه را به کمیسیون متشکل از چند وزیر(وزیران عضوکمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک هیات دولت) تفویض نموده است، بنابراین تصویب آیین‌نامه معترض عنه خارج از صلاحیت مرجع وضع نمی‌باشد.
2-با توجه به استفاده لفظ «بافندگان» در عنوان قانون بیمه، بازنشستگی، فوت و از کارافتادگی بافندگان قالی، قالیچه و زیلو مصوب 1376 و قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی و گردشگری مصوب 1388 و با عنایت به اطلاق لفظ بافنده به کارگر و استادکار دارای کارفرما یا فاقد آن، آیین‌نامه مورد شکایت منجر به توسیع دامنه شمول قانون نشده است.
3-در مورد حذف کارگاههای خانگی و بازرسی از این نوع کارگاهها،از آنجا که عدم تصریح به حکم خاص مندرج در قانون در آیین‌نامه همان قانون به معنی حذف آن حکم قانونی تلقی نمی‌شود و حکم تبصره 2 ماده 1 قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی و گردشگری مصوب 1388 در خصوص شمول عنوان کارگاه موضوع ماده 4 قانون کار بر کارگاههای خانگی موضوع آن قانون کماکان متبع و لازم الاجراست؛ بنابراین مصوبه معترض عنه از این جهت نیز خلاف قانون و خارج از اختیار نیست.
4- در موضوع تاثیرگذاری بر حقوق مبنای محاسبه حق بیمه استادکاران و کارگران با توجه به مهارت آنها اولاً مصوبه مورد اعتراض اساساً در مقام تعیین دستمزد مشمولین قانون نیست، ثانیاً در قانون حکمی برای تعیین میزان حق بیمه مشمولین قانون تعیین نشده است وماده 3 آیین‌نامه مزبور با عنایت به قراردادی بودن بیمه بافندگان صرفاً در مقام بیان حداقل مبنای حق بیمه بوده است و مطابق صراحت ذیل آن ماده، محدودیتی جهت افزایش حقوق مبنای محاسبه حق بیمه وجود ندارد.
5-صدور کارت شناسایی برای بافندگان درراستای اجرای قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی و گردشگری مصوب 1388 بوده و در جهت هدف آن قانون مبنی بر شناسه‌دار کردن فعالین این عرصه بوده و مغایر قانون مذکور نمی‌باشد.
6- قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی و گردشگری مصوب 1388 در مورد سن سکوت کرده است؛ با این وجود حکم مندرج در تبصره 2 ماده واحده قانون بیمه بازنشستگی، فوت و ازکارافتادگی بافندگان قالی، قالیچه،گلیم و زیلو مصوب 1376 که اشعار می‌دارد «حداکثر سن برای بیمه شدن این افراد (بافندگان موضوع قانون) پنجاه سال تمام خواهد بود» از طرفی با استنباط از ماده 79 قانون کار که انجام کار به وسیله افراد کمتر از 15 سال را ممنوع اعلام کرده است، بنابراین قوانین مذکور ملاک عمل برای حداقل و حداکثر سن بهره‌مندی از مزایای بیمه بافندگان است، لذا ماده 6 آیین‌نامه مورد اعتراض که محدوده سنی 15 تا 50 سال را مجاز به انعقاد قرارداد بیمه دانسته است مغایرتی با قانون ندارد ؛ بنابراین مستند به بند (ب) ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری آیین‌نامه معترض عنه مغایر قانون و خارج از حدود اختیارات تشخیص نگردیده و قابل ابطال نمی‌باشد. رای صادره ظرف مدت بیست روز از زمان صدوراز جانب رئیس محترم دیوان یا ده نفر از قضات محترم دیوان قابل اعتراض است.
غلامرضا مولابیگی - رییس هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی دیوان عدالت اداری
مستندات قانونی مرتبط
قوانین
قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه دار (کددار)
مصوب 1388,05,18
ماده 1- از تاریخ ابلاغ این قانون، استادکاران و کارگران قالی و فرش دستباف بدون کارفرما و با کارفرما، شاغل در کارگاه های خانگی تکباف قالی و فرش و یا تحت پوشش تعاونی های قالی و فرش و مجتمع های کوچک و بزرگ مربوطه و همچنین شاغلان صنایع دستی خانگی و غیرآن در گروه های مصوب شناسه دار(کددار) صنایع دستی ایران که به صورت تمام وقت به مشاغل یادشده اشتغال دارند، تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار می گیرند. بیست درصد (20%) سهم دولت و هفت درصد (7%) سهم بیمه شده خواهد بود. در صورت وجود کارفرما، با پرداخت سه درصد (3%) سهم کارفرما بیمه یادشده شامل بیمه بیکاری نیز خواهد بود.
تبصره 1- تابلوبافان طرح پوستر، رنگرزان، پرداخت زنان دستی، چله کشان دستی ماهر و رفوگران ماهر و سایر شاغلان صنایع وابسته به تولید فرش و قالی مشمول این قانون می‌باشند.
تبصره 2- کارگاه های خانگی موضوع این قانون، از کارگاه های موضوع ماده(4) قانون کار محسوب می‌شوند.
تبصره 3- کارگاه های خانگی مذکور از تبصره ماده (98) قانون کار استثناء می‌شوند. اجازه کتبی قبلی مالک یا مستاجری که کارگاه را در محل استیجاری اداره می کند برای ورود بازرسان کافی است.
تبصره 4- شاغلین خانگی و یا پاره وقت موضوع این قانون می‌توانند از مزایا و تسهیلات مزبور بهره مند گردند.
تبصره 5- سازمان آموزش فنی و حرفه ای مکلف است مهارت فنی متقاضیان مشمول موضوع این قانون را بررسی نموده و کارت مهارت فنی صادر نماید. سازمان می‌تواند نسبت به آموزش متقاضیان مذکور اقدام کند.
ماده 2- صدور پروانه تولید برای کارگاه های خانگی که در مدت یک سال حداقل پنج و حداکثر بیست مترمربع در رج پنجاه و یا معادل آن در درشت باف و ریزباف توسط یک استادکار در شغل دائم و کارگر ساده و یا اعضاء خانواده اش بافته شود، بدون اخذ مجوز از شهرداری و اداره امور اقتصادی و دارایی و با رعایت سایر ضوابط بلامانع است.
ماده 3- هزینه اجراء این قانون در سال 1388 از محل اعتبار برنامه 30441 مذکور در بند(34) ماده واحده قانون بودجه سال 1388 کل کشور تامین می‌شود و در سال های بعد، در صورت تامین اعتبار قابل اجراء خواهد بود.
ماده 4- مواد و اجزاء قوانین و مقررات دیگر که با این قانون مغایرت دارد، لغو می‌شود.
قانون فوق مشتمل بر چهار ماده و پنج تبصره درجلسه علنی روز یکشنبه مورخ هجدهم مردادماه یکهزار و سیصد و هشتاد و هشت مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 11/6/1388 به تایید شورای نگهبان رسید.
ماده واحده قانون بیمه بازنشستگی، فوت و ازکارافتادگی بافندگان قالی، قالیچه، گلیم و زیلو مصوب 1376,09,11
تبصره 2
حداکثر سن برای بیمه شدن این افراد پنجاه سال تمام خواهد بود، چنانچه افرادی که بیش از پنجاه سال سن دارند تقاضای بیمه نمایند‌دولت و ذینفع موظف خواهند بود حق بیمه مدت مازاد بر پنجاه سالگی را که به ترتیب فوق توسط سازمان تامین اجتماعی محاسبه و اعلام خواهد شد پرداخت نماید، درهرصورت شروع استفاده از مزایای بازنشستگی با رعایت شرایط مندرج در ماده (76) قانون تامین اجتماعی حداقل گذشت پنج سال‌از تاریخ شروع پرداخت حق بیمه می‌باشد.
مقررات
آیین‌نامه اجرا یی قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه دار (کد دار) مصوب 1388,09,22
ماده 1 - در این آیین‌نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند:
الف - قانون: قانون بیمه های اجتماعی قالیبافان، با فندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه دار (کددار) -مصوب 1388-
ب - فرش: قالی، قالیچه و گبه
پ - صنایع دستی شناسه دار (کددار): صنایع دستی خانگی و غیر آن در گروه های مصوب شناسه دار (کد دار).
ت - مشمولان: شاغلان در مشاغل موضوع بندهای (ب) و (پ) این ماده و نیز مشمولان موضوع تبصره های (1) و (4) ماده (1) قانون که دارای مجوز فعالیت و یا کارت شناسایی معتبر بر اساس فرآیند مندرج در ماده (2) این آیین‌نامه می‌باشند.
ماده 2- وزارت بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مکلفند نسبت به شناسایی و معرفی مشمولان به سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور اقدام نمایند.
تبصره 1- سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور موظف است مهارت فنی معرفی شدگان و متقاضیان را بررسی و ظرف یک ماه پس از وصول معرفی نامه نسبت به صدور کارت مهارت فنی آنان اقدام نماید. بهره مندی افراد موضوع این ماده از مزایای قانون، منوط به ارایه کارت مهارت فنی توسط سازمان یادشده می‌باشد.
تبصره 2- اتحادیه ها و تشکل های مرتبط دارای مجوز از دستگاه های موضوع این ماده می‌توانند نسبت به معرفی واجدان شرایط به سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور اقدام نمایند.
تبصره 3- بافندگان موضوع قانون بیمه بازنشستگی، فوت و از کارافتادگی بافندگان قالی، قالیچه، گلیم و زیلو مصوب 1376- که در اجرای قانون یادشده بیمه پرداز بوده اند، می‌توانند ضمن استمرار بیمه پردازی، به منظور استفاده از مزایای این آیین‌نامه ظرف سه ماه نسبت به اخذ کارت مهارت فنی از سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور و ارایه آن به سازمان تامین اجتماعی اقدام نمایند.
ماده 3- مبنای محاسبه حق بیمه برای مشمولان براساس حداقل دستمزد ماهیانه مصوب شورای عالی کار
تعیین می‌گردد و در صورتی که مشمولان متقاضی پرداخت حق بیمه بر مبنای دستمزد بیشتر از مبلغ موضوع این ماده باشند، انعقاد قرارداد و پرداخت حق بیمه مابه التفاوت حداقل دستمزد و دستمزد تعیین شده توسط بیمه شده بلامانع خواهدبود.
ماده 4 - نرخ حق بیمه مشمولان به ترتیب مقرر در ماده (28) قانون تامین اجتماعی- مصوب 1354- می باشد. بیست درصد حق بیمه سهم کار فرمایی توسط دولت و هفت درصد نیز توسط بیمه شده پرداخت خواهدشد.
ماده 5- بیمه شده مکلف است در دوره اعتبار کارت شناسایی و کارت مهارت فنی، مبلغ حق بیمه سهم خود را از تاریخ انعقاد قرارداد براساس قانون اصلاح بند «ب» و تبصره (3) ماده (4) قانون تامین اجتماعی - مصوب 1365- طبق ماده (39) قانون تامین اجتماعی به صورت ماهانه به سازمان پرداخت نماید.
تبصره 1- استمرار بهره مندی افراد از حمایت های موضوع قانون صرفا در صورت تمدید مجوز فعالیت یا کارت شناسایی معتبر و کارت مهارت فنی با اخذ تاییدیه کتبی از دستگاه های ذی ربط مبنی بر اشتغال تمام وقت یا پاره وقت امکان پذیر است.
تبصره 2- در صورت توقف پرداخت حق بیمه برای سه ماه متوالی، بیمه شده می‌تواند تا موعد پرداخت بعدی حق بیمه دوره قبلی را پرداخت نماید.
تبصره 3- در خصوص مشمولان بند (ب) ماده (1) که در کارگاه های مشمول قانون تامین اجتماعی - مصوب 1354- شاغل می‌باشند، طبق ماده (36) قانون مذکور اقدام خواهد شد.
تبصره 4- در صورتی که پرداخت حق بیمه از طرف بیمه شده در موعد مقرر در تبصره (2) این ماده متوقف شود با حفظ سوابق قبلی، بیمه وی قطع خواهد شد و برقراری مجدد آن منوط به ارائه تقاضای کتبی و تنظیم قرارداد جدید با رعایت مفاد این آیین‌نامه خواهد بود.
ماده 6 - حداقل سن افراد واجد شرایط برای انعقاد قرارداد بیمه موضوع این آیین‌نامه، پانزده سال و حداکثر پنجاه سال تمام است.
تبصره- سوابق بیمه پردازی مشمولان این آیین‌نامه به حداکثر سن موضوع این ماده اضافه می‌شود.
ماده 7- شرایط لازم برای بیمه متقاضیانی که بیش از پنجاه سال سن دارند، به شرح زیر تعیین می‌شود:
الف - در زمان تقاضا سن آنان بیش از پنجاه و پنج سال نباشد.
ب - حق بیمه مازاد را یکجا بپردازد.
پ - بین پذیرش تقاضا توسط سازمان تامین اجتماعی و پرداخت یکجا بیش از یک ماه فاصله نباشد.
ت - هر فرد می‌تواند یک بار متقاضی استفاده از امکان پرداخت یکجا شود.
ماده 8 - بیمه شدگانی که دارای کارفرما باشند، از مزایای مندرج در ماده (3) قانون تامین اجتماعی - مصوب 1354- و همچنین حمایت های مندرج در قانون بیمه بیکاری - مصوب 1369- برخوردار می‌باشند.
تبصره حوادث ناشی از کار موضوع این آیین‌نامه که منجر به برقراری مستمری از کارافتادگی و فوت مشمولان می‌شود، عبارت است از حوادثی که در ارتباط با حرفه بافندگی و صنایع دستی موضوع بندهای «ب» و «پ» این آیین‌نامه (با تشخیص سازمان تامین اجتماعی) متوجه بیمه شدگان می‌شود.
ماده 9 - سازمان تامین اجتماعی مکلف است با همکاری وزارت بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سامانه اطلاعات جامع مشمولان را ایجاد نماید.
ماده 10- سوابق مشمولان قانون بیمه بازنشستگی، فوت و از کارافتادگی بافندگان قالی، قالیچه، گلیم و زیلو - مصوب 1376- که به نحوی از انحا از شمول قانون مذکور خارج شده و مشمول این آیین‌نامه قرار گرفته و یا در کارگاه های مشمول قانون تامین اجتماعی- مصوب 1354- اشتغال به کار می یابند، با درخواست بیمه شده و یا پرداخت مابه التفاوت حق بیمه مربوط، جزء سنوات خدمت قابل قبول آنان در اجرای قانون تامین اجتماعی محسوب می‌شود، در غیر این صورت سابقه آنان به نسبت پنجاه درصد سنوات پرداخت حق بیمه به منظور بهره مندی از تعهدات قانونی ملاک عمل خواهد بود.
ماده 11- از تاریخ 27/11/1388، هزینه اجرای این آیین‌نامه در سال جاری از محل اعتبار برنامه 30441 مذکور در بند (34) ماده واحده قانون بودجه سال 1388 کل کشور تامین می‌شود.
ماده 12 - معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور موظف است براساس پیشنهاد وزارتخانه های رفاه و تامین اجتماعی و بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعتبار لازم برای اجرای قانون در سال 1389 و بعد از آن را در لوایح بودجه سالانه پیش بینی نماید. اجرای این آیین‌نامه در سال 1389و بعد از آن منوط به تامین اعتبار در قوانین بودجه سالانه کشور است و سازمان تامین اجتماعی متناسب با اعتبار پیش بینی شده و متناسب با تعداد افراد معرفی شده توسط وزارت بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موظف به بیمه نمودن مشمولان می‌باشد.
این تصویبنامه در تاریخ 3/11/1388به تایید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.
محمدرضا رحیمی - معاون اول رییس جمهور