بسمه تعالی
هیات تخصصی مالیاتی، بانکی
شماره پرونده: ه- ت/ 0200276 شماره دادنامه سیلور: 140331390001308062 تاریخ: 1403/06/06
شاکیان: آقایان رضا باستانی نامقی- سجاد حاجبی خانیکی
طرف شکایت: بانک مرکزی- هیات عامل بانک مرکزی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور به لحاظ خارج از اختیار بودن و ابطال مواد 5 و 7 و 8 و 9 و 14 و 15 و 19 دستورالعمل به جهت مغایرت با اصول قانون اساسی و قانون + اعمال ماده 13
--
شاکیان دادخواستی به طرفیت بانک مرکزی- هیات عامل بانک مرکزی به خواسته فوق الذکر به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیات عمومی ارجاع شده است متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر میباشد:
دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور
ماده 5- موسسه اعتباری که ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور را در چارچوب اهداف و مدل کسب و کار خود تعیین ننموده باشد مجاز است پس از تصویب هیات مدیره و اخذ مجوز قبلی از بانک مرکزی،با اطلاع رسانی مقتضی از افتتاح حساب سپرده برای اشخاص محجور و نیز ارایه خدمات مبتنی بر حساب به آنها امتناع نماید.
ماده 7 -موسسه اعتباری مجاز به افتتاح و نگهداری بیش از یک حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز و یک حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت عادی به نام هر شخص محجور نمیباشد.
ماده 8- افتتاح حساب سپرده قرض الحسنه جاری اعم از با دسته چک یا بدون دسته چک، به صورت انفرادی یا مشترک برای اشخاص محجور ممنوع میباشد.
ماده 9 - افتتاح حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز و سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت عادی به نام هر شخص محجور، مجموعاً در بیش از دو موسسه اعتباری مجاز نمیباشد. در صورت وجود حساب های سپرده مذکور در این ماده به نام شخص محجور در دو موسسه اعتباری، افتتاح حساب سپرده قرض الحسنه پس انداز جدید یا حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت عادی جدید در موسسه اعتباری دیگر، پس از بستن حساب های سپرده قبلی حداقل در یک موسسه اعتباری امکانپذیر میباشد.
ماده 14 - اختصاص ابزار پرداخت به حساب سپرده اشخاص بالاتر از (7) سال تمام تا (12) سال تمام، فقط در قالب اعطای کارت پرداخت فیزیکی مجاز است.. ..
ماده 15- اختصاص هرگونه ابزار پرداخت به حسابهای سپرده اشخاص کمتر از (7) سال تمام ممنوع است.
ماده 19- ارایه خدمات زیر به اشخاص محجور مجاز نمیباشد. ارایه سایر خدمات بانکی به اشخاص محجور، منوط به رعایت مقررات مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم و پذیرش ریسکهای مترتبه، بلامانع است.
اعطای هرگونه ابزار پذیرش؛
اعطای انواع تسهیلات و قبول انواع تعهدات با موضوعات تجاری؛
اجاره صندوق امانات؛
خرید و فروش ارز اعم از نقدی و حواله ای.
دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
اولاً با توجه به اینکه دستورالعمل در راستای ماده 70 و 67 و 112 آییننامه اجرایی ماده 14 قانون مبارزه با پولشویی بوده در حالی که در مقررات مذکور اختیار تدوین دستورالعمل به هیات عامل اعطاء نشده است و برابر ماده 19 قانون پولی و بانکی اختیارات هیات عامل مشخص شده و در ماده 18 نیز بند الف آن تصویب آییننامه های داخلی بانک مرکزی با شورای پول و اعتبار است. لذا تنظیم و تدوین دستورالعمل خارج از اختیارات هیات عامل میباشد.
ثانیاً اینکه در ماده (5) دستورالعمل معترض عنه افتتاح حساب سپرده و ارایه خدمات مبتنی بر حساب برای اشخاص محجور ممنوع گردیده است و همچنین در ماده (7) افتتاح حساب سپرده جاری برای کلیه اشخاص محجور ممنوع گردیده است و همچنین اینکه در ماده (15) تخصیص هرگونه ابزار پرداخت برای کلیه اشخاص زیر (7) سال ممنوع شده است و همچنین اینکه در ماده (19) اعطای هر گونه ابزار پذیرش، اعطای هر گونه تسهیلات و قبول انواع تعهدات و اجاره صندوق امانات و خرید و فروش ارز برای محجورین ممنوع شده است، مغایر با اصول 9 و 20 و 22 و 28 و 46 و 47 قانون اساسی و مواد 958 و 1210 قانون مدنی است.
زیرا اینکه اشخاص محجور محروم از برخی خدمات بانکی کردند محرومیت از حقوق اجتماعی و مدنی است که در قانون مبارزه با پولشویی چنین محرومیتی پیش بینی شنده است و هیات وزیران یا هیات عامل بانک مرکزی نیز مجوز ایجاد محدودیت ندارند.
همچنین ممنوعیت ارایه هر گونه ابراز پرداخت به حساب سپرده اشخاص زیر 7 سال، با وجود اجازه قانونی ولی قهری در افتتاح حساب و دخالت در اموال ایشان فاقد مجوز قانونی است، و
نیز تفکیک میان سن 7 و 12 سال و اطلاق محرومیت و محدودیت نیست به کسانی که حکم رشد از دادگاه دارند، صحیح نبوده و مغایرت با ماده 121 قانون مدنی دارد. و حکم دستورالعمل نسبت به محجوریتی که دارای ولی یا وصی یا قیم باشد و اموال محجور فعالیت اقتصادی نیز دارد مغایر ماده 958 قانون مدنی است.
لذا درخواست ابطال دستورالعمل از زمان تصویب را دارند.
در پاسخ به شکایت مذکور، اداره دعاوی حقوقی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به موجب لایحه شماره 34868/03 مورخ 1403/02/18 به طور خلاصه توضیح داده است:
وفق ماده 5 قانون مبارزه با پولشویی با آخرین اصلاحات مورخ 03/07/1397 کلیه صاحبان مشاغل غیر مالی و موسسات غیر انتفاعی و همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی از جمله بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک ها، موسسات مالی و اعتباری، بیمه ها و. .. مکلفند آییننامه های اجرایی هیات وزیران در ارتباط با قانون مذکور و قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم را اجرا کنند. مستحضرید آییننامه اجرایی ماده 14 قانون مذکور به تاریخ 21/08/1398 مورد تصویب قرار گرفت، با امعان نظر به توضیح پیش گفت و ماده 158 آییننامه فوق الذکر کلیه اشخاص مشمول مکلف به رعایت قانون مذکور و آییننامههای آن میباشند. وفق ماده 70 آییننامه فوقالذکر «ارایه هرگونه خدمات که کاربرد آن ها صرفاً در فعالیت های تجاری توجیه دارد و برای شخص تعهدآور است (نظیر گشایش اعتبار اسنادی، صدور هرگونه ضمانت نامه، اعطای هرگونه ابزار پذیرش و ارایهٴ دسته چک) به محجورین ممنوع است.
شایان ذکر است ماده (5) دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور در موسسات اعتباری، به منظور مدیریت هرچه بهتر ریسک های وارده به موسسه اعتباری در سیاست پذیرش مشتری و همچنین لحاظ نمودن حقوق مالی اشخاص محجور وضع گردیده است. مدنظر باشد در صورتی که یک موسسه اعتباری به عنوان مثال یکی از بانکهای تخصصی چون توسعه صادرات ایران، صنعت و معدن و. .. ارایه خدمت به اشخاص محجور را به دلیل خروج از حیطه فعالیت های آن بانک در سبد خدمات خود نداشته باشد، موظف هستند پیش از هرگونه اقدامی از بانک مرکزی مجوز دریافت کند و متعاقباً در صورت اخذ مجوز از بانک مرکزی ارایه خدمات به اشخاص محجور را از بسته خدمات خود خارج کند. شایان ذکر است چنانچه فراگیری مالی برای اشخاص محجور خدشهدار گردد بانک مرکزی اجازه عدم ارایه خدمات به اشخاص محجور به بانکهایی که متقاضی امر موصوف باشند را نخواهد داد. لذا موضوع مطروحه در ماده 5 دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور در موسسات اعتباری، منافاتی با حق دسترسی اشخاص محجور به خدمات بانکی ندارد.
همانگونه که مستحضرید مراد از کلمه اهلیت در ماده 956 قانون مدنی، اهلیت تمتع بوده، حال آنکه در حقوق ایران موضوع اهلیت استیفاء نیز واجد موضوعیت است.
در خصوص تفکیک سنی مقرر در دستورالعمل میان سنهای 7 و 12 سال به استحضار میرساند که هم در عرف و هم در قوانین کشور میان صغار ممیز و غیر ممیز همواره تفاوتهایی مدنظر بوده و این موضوع حتی در قوانین و مقررات کیفری، خاصه ماده 88 قانون مجازات اسلامی نیز مورد اشاره قرار گرفته است. مضافاً اینکه تعیین حدود برای ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور، در نظام حقوقی ما واجد سابقه بوده و قانونگذار در قانون اجازه افتتاح حساب پس انداز برای اطفال مصوب 21/01/1357 نیز به این موضوع پرداخته است.
با عنایت به مراتب فوق رد شکایت مطروحه مورد استدعاست.
پرونده کلاسه ه- ت/ 0200276 در خصوص تقاضای ابطال دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارایه خدمات بانکی به اشخاص محجور در موسسات اعتباری، در جلسات متعدد هیات تخصصی مالیاتی بانکی و با حضور طرفین بررسی و با لحاظ ابراز عقیده اتفاقی حاضرین در جلسه مورخ 1403/05/21 به شرح ذیل با استعانت از درگاه خداوند متعال اقدام به انشاء رای می نماید:
رای هیات تخصصی مالیاتی بانکی دیوان عدالت اداری
با عنایت به اینکه به موجب قانون پولی و بانکی کشور و نیز قانون عملیات بانکی بدون ربا، سیاست گذاری در حوزه پولی و بانکی و تصمیم گیری در این خصوص به عهده بانک مرکزی با تمامی ارکان آن بوده و در رویه دیوان عدالت اداری تفویض اختیار بعضی از ارکان بانک مرکزی به بعض دیگر، امری پذیرفته شده است و حتی اگر تدوین دستورالعمل در خصوص نحوه افتتاح حساب اشخاص محجور در بانک ها و موسسات مالی و اعتباری را اولاً مختص شورای پول و اعتبار بدانیم، تفویض تدوین آن به هیات عامل بانک مرکزی، امری خارج از حدود اختیار تلقی نمی شود و از طرفی مفاد و مواد این دستورالعمل که نحوه افتتاح حساب و میزان آن و نحوه برداشت توسط محجورین در بانک و موسسات مالی و اعتباری را بیان مینماید با لحاظ وضعیت خاص محجورین و محدودیت هایی که به لحاظ شرایط سنی و یا جسمی و یا روحی دارند، منطبق با قوانین و مقررات بوده و ایجاد ممنوعیت مطلق ننموده است فلذا مغایرتی با قانون احراز نمی شود به استناد بند ب ماده 84 از قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1402 رای به رد شکایت صادر می نماید. رای صادره ظرف بیست روز پس از صدور قابل اعتراض از سوی ریاست گرانقدر دیوان عدالت اداری یا ده نفر از قضات محترم دیوان میباشد.
محمد علی برومند زاده
رییس هیات تخصصی مالیاتی، بانکی
دیوان عدالت اداری