از تاریخ تصویب این قانون وظایف و روابط زارع و مالک و نحوه تقسیم محصول در کلیه نقاط کشور در املاک و موقوفات به شرح زیر خواهد بود
الف وظائف مالک
1 - پرداخت مخارج مرمت و نگاهداری قنوات اعم از تنقیه - نوکنی - لایروبی - ادامه پیشکار و کلیه اقداماتی که برای دائر نگه داشتن قنوات و چاه‌های آب لازم است و پرداخت هزینه آب رودخانه و انهار و احداث و تعمیر ناوسیمان و سدبند و جداول و استخر و برکه و امثال آن ها طبق مقررات و معمول محل
2 - پرداخت مخارج مربوطه به موتور و تلمبه و آبیاری در نقاطی که معمول است و کوشش به منظور استفاده از وسائل جدید در امر آبیاری
تبصره - در مواردی که بین مالک و زارع در خصوص پرداخت هزینه و استفاده از تلمبه و موتور آب قرارداد خاصی تنظیم شده باشد بر طبق مفاد آن رفتار خواهد شد
3 - تهیه بذر مناسب در نقاطی که بذر به عهده مالک است
4 - همکاری و تشریک مساعی بازارع برای تبدیل و بهبود بذر در نقاطی که تهیه بذر به عهده زارع است
5 - انجام سایر وظایف و تکالیفی که به موجب قوانین و آیین‌نامه های دیگر تعیین شده یا خواهد شد و همچنین وظایفی که طبق عرف و معمول هر محل اختصاصاً به عهده مالک است
ب - وظایف زارع از این قرار است
1 - انجام عملیات زراعتی از قبیل شخم - آماده نمودن زمین کشت. مواظبتهای زراعتی - برداشت و غیره طبق عرف محل
2 - تهیه بذر مناسب. در نقاطی که تهیه بذر به عهده زارع است
تبصره - در صورتی که در تاریخ تصویب این قانون نسبت بمراحل زراعتی فوق ترتیب خاصی بین مالک و زارع معمول بوده است به همان نحو عمل خواهد شد و نسبت به آینده نیز طرفین میتوانند طبق قراردادی که منعقد خواهند کرد رفتار نمایند
پ - وظائف مشترک مالک و زارع عبارتند از:
1 - مراقبت و حفظ و نگاهداری قنوات - چاه - استخر - جدول نهر و تشریک- مساعی و اتخاذ ترتیباتی که از اتلاف آب جلوگیری کند و استفاده بیشتر از آب را در امور زراعتی ممکن سازد
2 - پرداخت هزینه کود شیمیائی و مخارج دفع آفات
تبصره - هر یک از مالک و زارع که هزینه تهیه کود شیمیائی و مخارج دفع آفات را بپردازند میتوانند قبل از تقسیم محصول معادل بهای آن برداشت نمایند
3 - پرداخت حقوق کدخدا و دشتبان و میراب و امثال آن ها طبق عرف و معمول محل
4 - مراقبت در حفظ و نگاهداری اشجار و باغات و همچنین موسسات و ابنیه عمومی از قبیل مدرسه و آب انبار و غیره
5 - دادن اطلاعات لازم از منابع تولید و امور زراعتی و اجتماعی ده بمامورین وزارت کشاورزی و اجرای دستورات فنی و راهنمائیهای آنان که به منظور توسعه سطح کشت و بهبود امور زراعی صادر میشود
تبصره - از تاریخ تصویب این قانون تغییر نسق زراعتی در دهات ممنوع است و هر شخص زارع همان زمین (اعم از زیر کشت و آیش) شناخته میشود که در تاریخ تصویب این قانون برای زراعت در اختیار داشته است
فصل هفتم - روابط زارع و مالک
از
قانون اصلاحات ارضی
چنانچه مالک به موقع تمام یا قسمتی از وظایف خود را ایفاء ننماید زارع با حکم هیات حل اختلاف مذکور در ماده سی و سوم این قانون در حدود امکانات خود هزینه های لازم را خواهد پرداخت و راسا امور زراعی را انجام میدهد
در چنین صورتی بابت استفاده از زمین فقط دو درصد کل محصول به مالک تعلق خواهد گرفت و این ترتیب تا زمانی که مالک کلیه هزینه های انجام شده از طرف زارع را نپردازد و وظایف خود را انجام ندهد مجری خواهد بود تبصره - هیات های حل اختلاف در این موارد خارج از نوبت به موضوع رسیدگی کرده و حکم خواهند داد
در چنین صورتی بابت استفاده از زمین فقط دو درصد کل محصول به مالک تعلق خواهد گرفت و این ترتیب تا زمانی که مالک کلیه هزینه های انجام شده از طرف زارع را نپردازد و وظایف خود را انجام ندهد مجری خواهد بود تبصره - هیات های حل اختلاف در این موارد خارج از نوبت به موضوع رسیدگی کرده و حکم خواهند داد
کلیه زارعینی که در تاریخ تصویب این قانون در زمین هر ده بکشت کار مشغول بوده اند ساکنین همان ده شناخته میشوند و هیچ مالکی حق ندارد بهیچ عنوان زارع را از ده یا از اراضی مورد کشت و کار اخراج نماید و یا از زراعت او ممانعت به عمل بیاورد
تبصره 1 - انجام امور زراعت وسیله مالک در اراضی که در اختیار زارع است و یا در آن ریشه و اعیانی دارد پس از جلب رضایت زارع و خرید ریشه و اعیانی به موجب سند رسمی مجاز است
تبصره 2 - در ملک مفروزی که در اختیار مالک باقی میماند مالک میتواند به هرنحوی که موجب ازدیاد درآمد ملک شود اقدام نماید و چنانچه مایل باشد میتواند با توافق زارعین آن ده و یا در صورت عدم توافق با نظر هیات حل اختلاف کشاورزی حق زارع مزبور را خریداری نماید
تبصره 3 - چنانچه مالک اینقبیل املاک نتواند اراضی را که در اختیار دارد مورد بهره برداری صحیح قرار دهد وزارت کشاورزی میتواند اراضی مزبور را به موجب مقررات این قانون از مالک خریداری و بزارع یا زارعین دیگر واگذار نماید.
تبصره 4 - آیین‌نامه اجرایی تبصره های 1 و 2 از طرف شورای اصلاحات ارضی تنظیم و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید
تبصره 1 - انجام امور زراعت وسیله مالک در اراضی که در اختیار زارع است و یا در آن ریشه و اعیانی دارد پس از جلب رضایت زارع و خرید ریشه و اعیانی به موجب سند رسمی مجاز است
تبصره 2 - در ملک مفروزی که در اختیار مالک باقی میماند مالک میتواند به هرنحوی که موجب ازدیاد درآمد ملک شود اقدام نماید و چنانچه مایل باشد میتواند با توافق زارعین آن ده و یا در صورت عدم توافق با نظر هیات حل اختلاف کشاورزی حق زارع مزبور را خریداری نماید
تبصره 3 - چنانچه مالک اینقبیل املاک نتواند اراضی را که در اختیار دارد مورد بهره برداری صحیح قرار دهد وزارت کشاورزی میتواند اراضی مزبور را به موجب مقررات این قانون از مالک خریداری و بزارع یا زارعین دیگر واگذار نماید.
تبصره 4 - آیین‌نامه اجرایی تبصره های 1 و 2 از طرف شورای اصلاحات ارضی تنظیم و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید
چنانچه زارعی از کشت و کار در زمینی که در اختیار او است خودداری و یا برخلاف وظائف مندرج در این قانون رفتار نماید مالک بهیات حل اختلاف مذکور در ماده 33 این قانون مراجعه خواهد کرد. در مورد قسمت اول این ماده هیات پس از رسیدگی چنانچه زارع معاذیر موجهی نداشته باشد زمین را از ید او خارج میکند
سهم زارع و مالک از محصول هر نوع زراعتی طبق عرف و عادت معمول هر محل تقسیم خواهد شد ولی از تاریخ تصویب این قانون در کلیه نقاط کشور مالک باید در زراعت آبی پنج درصد و در زراعت دیم ده درصد از درآمد خالص مالکانه جنسی خود به منظور ازدیاد سهم کشاورزان بزارع بپردازد.
تبصره - در مناطقی که تهیه عوامل زراعتی به عهده مالک یا گاوبند بوده و کار زراعت به عهده برزگر میباشد مقادیر مندرج در متن این ماده به سهم برزگر اضافه میشود.
تبصره - در مناطقی که تهیه عوامل زراعتی به عهده مالک یا گاوبند بوده و کار زراعت به عهده برزگر میباشد مقادیر مندرج در متن این ماده به سهم برزگر اضافه میشود.
اعیانی های زراعتی احداثی از طرف زارع متعلق به او است و حق دارد به نام خود به ثبت رسانیده و سند مالکیت بگیرد ولی احداث اعیانیهای جدید موکول به جلب رضایت کتبی از طرف مالک خواهد بود
تبصره - در دهاتی که مشمول مقررات انتقال و تقسیم نیستند در صورتی که اکثریت زارعین آن دهات بخواهند خانه های جدیدی بسازند مالک موظف است تا پانصد متر برای هر زارع به منظور ساختن خانه و انبارو محل نگاهداری دام و همچنین اراضی کافی برای ساختمان مسجد - حمام - مدرسه و امثال آنها در محوطه مناسبی به تشخیص اداره کشاورزی محل منظور و مجاناً در اختیار زارعین داوطلب بگذارد و این قبیل زارعین موظفند در اراضی واگذاری با رعایت اصول بهداشت و بر طبق نقشه که از طرف وزارت کشاورزی در اختیار آنان گذارده میشود ساختمان های مناسب را حداکثر یک سال پس از تحویل زمین بسازند و الا اراضی واگذاری عیناً به مالک مسترد خواهد شد.
تبصره - در دهاتی که مشمول مقررات انتقال و تقسیم نیستند در صورتی که اکثریت زارعین آن دهات بخواهند خانه های جدیدی بسازند مالک موظف است تا پانصد متر برای هر زارع به منظور ساختن خانه و انبارو محل نگاهداری دام و همچنین اراضی کافی برای ساختمان مسجد - حمام - مدرسه و امثال آنها در محوطه مناسبی به تشخیص اداره کشاورزی محل منظور و مجاناً در اختیار زارعین داوطلب بگذارد و این قبیل زارعین موظفند در اراضی واگذاری با رعایت اصول بهداشت و بر طبق نقشه که از طرف وزارت کشاورزی در اختیار آنان گذارده میشود ساختمان های مناسب را حداکثر یک سال پس از تحویل زمین بسازند و الا اراضی واگذاری عیناً به مالک مسترد خواهد شد.