شماره دادنامه: 140331390000677374
تاریخ دادنامه: 1403/03/22
شماره پرونده: 0207651
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای قاسم ابراهیمی
طرف شکایت: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران- اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال مواد 1، 3 و 4 ذیل بند الف (ضوابط حذف پارکینگ و احداث آن در مکان دیگر) مندرج در صفحات 108 و 109 دفترچه طرح توسعه و عمران (جامع) شهر مرند مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران
گردش کار: شاکی به موجب دادخواست و لایحه تکمیلی ابطال مواد 1، 3، 4 ذیل بند الف (ضوابط حذف پارکینگ و احداث آن در مکان دیگر) مندرج در صفحات 108 و 109 دفترچه طرح توسعه و عمران (جامع) شهرمرند مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران را خواستار شده و در مقام تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
" شورای عالی شهرسازی و معماری و اداره کل مسکن و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، طبق دفترچه طرح و توسعه و عمران (جامع) شهر مرند مصوبه ای طبق متن خواسته به تصویب رسانده که در آن مالکین و متقاضیان پروانه ساختمانی را موظف کرده، در مواقعی که امکان فنی در محل مورد تقاضای احداث ساختمان، برای تامین پارکینگ مقدور نباشد، متقاضیان پروانه بایستی محل (زمین) دیگری که در فاصله مناسبی با محل دارد، خریداری نموده و پارکینگ های لازم را در آن محل، احداث و تامین نمایند. در غیر آن صورت عملاً امکان صدور پروانه ساختمانی به محل ملک مورد تقاضا وجود نخواهد داشت و چنین مالکینی در بیشتر اوقات از حقوق حقه و تصرفات مالکانه خویش محروم میشوند.
به این شرح که، در مناطقی از شهر از جمله در بافت ها و بازارهای قدیمی:
اولاً - یافتن مکان و زمین دیگر برای احداث پارکینگ در فاصله مناسبی که شورای عالی شهرسازی و معماری، مقدار آن فواصل را مشروحاً در مصوبه خود معین کرده، خیلی دشوار بوده و اکثراً نیز میسور نمیباشد.
ثانیاً- چنانچه مکانی هم پیدا شود ممکن است خریداری آن برای متقاضی پروانه از لحاظ مالی مقدور نباشد و اجبار تهیه زمین، خارج از وسع مالی او بوده و تکلیفی مالایطاق خواهد بود و چه بسا موجب عسر و حرج و تضرر متقاضی میشود.
ثالثاً- مشتکی عنه در ماده 4 مصوبه خود، خرید و فروش زمینی که پارکینگ دیگر در آن تامین شده را منوط به خرید و فروش ساختمان محل مورد تقاضای پروانه ساختمانی کرده است در حالی که ممکن است زمین محل پارکینگ دیگر، سند مالکیت مفروز و مستقلی نداشته باشد و احیاناً مستغلات دیگری نیز در آن زمین احداث شده باشد و مالک نمی خواهد آن مستغلات را بفروشد.
مع الوصف الزام به خرید و فروش زمین پارکینگ دیگر به همراه زمین ساختمان مورد تقاضای پروانه، تکلیف مالایطاق بوده و آن تکلیف نیز از نظر شرع، قبیح و چه بسا موجب عسر و حرج میشود.
مصوبه مزبور به دلایل زیر مخالف با شرع و قانون میباشد:
1- دلایل مخالف با شرع:
الف- آیه 286 سوره بقره « لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفسًا إلّا وُسعَها» ب- قاعده نفی عسر و حرج ج- قاعده تسلیط د- قاعده لا ضرر و لا ضرار ذ- قباحت تکلیف مالایطاق منجر به عسر و حرج
2: دلایل مخالف با قانون:
الف- طبق ماده 30 قانون مدنی «هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد.»
لذا اعمال هرگونه قیدی جهت تحدید حقوق حقه اشخاص یا تضییق تصرفات مالکانه آن ها و تعیین قیود و شروطی بدون تجویز قانونگذار، خلاف مقررات میباشد و از آنجایی که ماده مذکور، صراحتاً هرگونه تصرف و انتفاع را برای مالکین نسبت به مایملک خود تجویز کرده و از کلمه مایملک آنچه که به ذهن متبادر میشود، اموال و املاکی است که مالک، آن را در تصرفات مالکانه فعلی خود دارد و نه آنچه که شخص بعداً مالک خواهد شد. علی هذا الزام متقاضیان پروانه ساختمانی به خریداری زمین در مکان دیگر جهت احداث پارکینگ، بر خلاف منطوق و مفهوم ماده 30 قانون مدنی میباشد.
ب- مصوبه مزبور مبنی بر احداث پارکینگ در مکان دیگر، مخالف با بند 24 ماده 55 قانون شهرداری و ماده 100 همان قانون و تبصره 5 آن میباشد و مواد مذکور چنین اختیاری را تجویز نکرده است.
با توجه به مراتب فوق از هیات عمومی دیوان عدالت اداری، ابطال مصوبه معترض عنه (مواد 1-3-4 از ضوابط حذف پارکینگ و احداث آن در مکان دیگر) مورد استدعاست."
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
" دفترچه طرح توسعه عمران (جامع) شهر مرند
الف- ضوابط حذف پارکینگ و احداث آن در مکان دیگر
ماده 1- در موارد زیر که تامین پارکینگ در ساختمان امکان پذیر نیست، مالک موظف به تامین پارکینگ در زمین دیگری با فاصله مناسب پیاده از بنای اصلی میباشد:
- ساختمان در برِ خیابان های سریع السیر (شریانی درجه 1 بر اساس نقشه عملکردی) به عرض 45 متر و بیشتر قرار داشته و دسترسی به اتومبیل رو نداشته باشد.
- در صورت استقرار بنا به فاصله کمتر از 100 متر از یک تقاطع خطرناک (متشکل از حداقل دو گذرگاه شریانی درجه یک) یا درجه یک به درجه 2 با توجه به شبکه عملکردی پیشنهادی طرح
- ساختمان در محلی قرار گرفته باشد که ورود به پارکینگ مستلزم قطع درختان کهن باشد که شهرداری اجازه قطع آن ها را نداده است.
- امکان تامین پارکینگ به خاطر وضع و فرم زمین و سطح آب زیرزمینی مقدور نباشد.
- ساختمان در معبری قرار گرفته باشد که به علت شیب زیاد، احداث پارکینگ در آن از نظر فنی مقدور نباشد.
ماده 2- صحت و مطابقت موارد فوق باید توسط کمیته ای فنی متشکل از شورای اسلامی شهر و شهرداری صورت گیرد.
ماده3- حداکثر فاصله پارکینگ تا مجتمع های آپارتمانی 75 متر، کاربری های تجاری محله ای و نواری، مختلط تجاری- مسکونی 100 متر، تجاری شهری و اداری 150 متر و کاربری های عمومی 200 متر میباشد.
ماده4- درصورتی که پارکینگ در زمین دیگری پیش بینی گردد این زمین قابل خرید و فروش نخواهد بود مگر همراه با زمین و ساختمان مربوط به آن و این مطلب میبایست در سند مالکیت زمین مورد استفاده پارکینگ درج شود.
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به موجب لایحه شماره 166851/320 مورخ 1400/12/02 توضیح داده است که:
" 1- طرح جامع شهری برابر قانون مبتنی بر الزامات اسناد و طرح های بالا دستی به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری متشکل از وزرای دستگاه ها و روسای سازمان های عضو شورا میرسد که هدف غایی از این گونه طرح ها در پهنه سرزمین، تامین رفاه و آسایش و امنیت شهروندان و حفظ محیط زیست و تحقق فعالیت های اقتصادی فرهنگی اجتماعی برای یک افق مشخص است. بنابراین ابطال ضوابط طرح جامع، حتی اگر محدود به موادی از ضوابط مذکور باشد، هرچند ممکن است به نفع منافع شخص یا اشخاصی باشد، لیکن نافی منفعت عمومی کلیه شهروندان شهر است. از همین رو قضات در هیات عمومی و شعب به درستی در موارد مغایرت طرح ها با حقوق مکتسبه و حقوق مالکانه عقیده بر ابطال و بطلان طرح ندارند، بلکه طرح را صرفاً نسبت به شاکی و حقوق وی غیر قابل اجرا می دانند. در موضوع مورد شکایت نیز تامین پارکینگ متضمن تامین حقوق عامه و منفعت عمومی است چرا که در صورت تامین پارکینگ، عبور و مرور کلیه شهروندان دچار اختلال میگردد. از این رو شورای عالی شهرسازی و معماری با توجه به اصل ارجحیت حقوق عامه اقدام به وضع مقرره ای نموده است که در آن ضمن رعایت حقوق مالکانه اشخاص، سرانه های شهری که متضمن حقوق و منفعت عمومی شهروندان است، تامین گردد.
2- مطابق بندهای 3 و 4 ذیل ماده 2 قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری بررسی تصویب نهایی طرح های جامع شهری و تغییرات آن ها، همچنین تصویب معیارها و ضوابط و آییننامه های شهرسازی از جمله وظایف شورای عالی شهرسازی و معماری است و لذا شورای عالی مذکور در زمینه تصویب مواد مورد شکایت از دفترچه ضوابط و مقررات طرح جامع شهر مرند در چهارچوب وظایف و اختیارات قانونی خود عمل کرده است.
3- موارد شکایت از ضوابط طرح جامع شهر مرند نه تنها مغایرتی با ماده 30 قانون مدنی ندارند بلکه موید آن نیز هستند. بدیهی است از آنجایی که مصوبات شورای عالی مطابق بند 2 همین نامه در چهارچوب وظایف و اختیارات قانونی و قوانین موضوعه میباشند، به مثابه قانون بوده و مشمول همان استثنایات قانونی است که در ماده 30 قانون مدنی به عنوان تحدید کننده همه گونه تصرف و انتفاع بدان اشاره گردیده است.
4- مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری از جمله مواد مورد شکایت از ضوابط طرح جامع شهر مرند مستند به ماده 30 قانون مدنی مغایرتی با اصل تسلیط ندارند. لازم به ذکر است مطابق ماده 30 قانون مدنی «هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع را دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد». از آنجایی که شورای عالی شهرسازی و معماری مطابق بند 2 همین نامه در چهارچوب وظایف و اختیارات قانونی و قوانین موضوعه مصوبات خود را تصویب می نماید، لذا به موجب ماده 30 قانون مدنی، مصوبات مذکور که به مثابه قانون میباشند، نافی قاعده تسلیط نیستند."
علی رغم ارسال و ابلاغ نسخه دوم دادخواست و ضمایم آن به اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی تا زمان رسیدگی به پرونده پاسخی واصل نگردیده است.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1403/03/22 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً براساس بند 2 ماده 1 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن مصوب سال 1353، طرح جامع عبارت است از طرح بلند مدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقهبندی مربوط به حوزههای مسکونی- صنعتی- بازرگانی- اداری و کشاورزی و تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی های عمومی شهری، خطوط کلّی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط (ترمینال) و فرودگاه ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت های مربوط به آنها تعیین میشود و ضوابط و مقررات مربوط به کلّیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم میگردد. ثانیاً براساس بندهای 1 الی 4 ماده 2 قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مصوب سال 1351، «بررسی پیشنهادهای لازم در مورد سیاست کلّی شهرسازی برای طرح در هیات وزیران»، «اظهارنظر نسبت به پیشنهادها و لوایح شهرسازی و مقررات مربوط به طرح های جامع شهری که شامل منطقهبندی- نحوه استفاده از زمین- تعیین مناطق صنعتی- بازرگانی- اداری- مسکونی- تاسیسات عمومی- فضای سبز و سایر نیازمندی های عمومی شهر میباشد»، «بررسی و تصویب نهایی طرح های جامع شهری و تغییرات آن ها خارج از نقشههای تفصیلی» و «تصویب معیارها و ضوابط و آییننامههای شهرسازی» از جمله وظایف شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است. ثالثاً برمبنای اصل چهلم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: «هیچ کس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد» و به موجب ماده 30 قانون مدنی: «هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد» و براساس بند 24 ماده 55 قانون شهرداری اصلاحی مصوب سال 1342 صدور پروانه برای کلّیه ساختمان هایی که در شهر واقع میشوند از جمله وظایف شهرداری ها است. رابعاً براساس تبصره 5 ماده 100 قانون شهرداری اصلاحی مصوب سال 1358: «در مورد عدم احداث پارکینگ و یا غیر قابل استفاده بودن آن و عدم امکان اصلاح آن کمیسیون میتواند با توجه به موقعیت محلی و نوع استفاده از فضای پارکینگ رای به اخذ جریمهای که حداقل یک برابر و حداکثر دو برابر ارزش معاملاتی ساختمان برای هر متر مربع فضای از بین رفته پارکینگ باشد، صادر نماید (مساحت هر پارکینگ با احتساب گردش 25 متر مربع میباشد) شهرداری مکلّف به اخذ جریمه تعیین شده و صدور برگ پایان ساختمان میباشد.» بنا به مراتب فوق، هرچند تصویب مواد 1، 3 و 4 مصوبه مورد اعتراض در حدود صلاحیت شورای عالی شهرسازی و معماری ایران بوده، لکن با عنایت به این که اجبار مالک به تامین پارکینگ در زمین دیگری غیر از ملک خود در مواردی که تامین پارکینگ در ساختمان احداثی امکانپذیر نباشد از یک سو با اصل تسلیط و حقوق مالکانه مالکین مجاور ساختمان احداثی مغایر است و در واقع نمیتوان ایشان را مجبور به فروش زمین تحت مالکیتشان نمود و از سوی دیگر موجب ایجاد تکلیف مالایطاق برعهده مالک ساختمان احداث شده میگردد و اجبار مالکین مجاور به فروش زمین خود جهت تامین پارکینگ نیازمند اقتدارات ترجیحی است که مالک ساختمان احداثی فاقد چنین اختیاراتی است و از طرفی در مواردی که امکان تامین پارکینگ در ساختمان احداثی وجود ندارد، مالکین چنین ساختمان هایی موظّف به پرداخت عوارض کسر پارکینگ به شهرداری بوده و شهرداری نیز مکلّف است در قبال اخذ عوارض مذکور نسبت به صدور پروانه ساخت اقدام و مبالغ اخذشده را نیز جهت تامین و جبران کسری پارکینگ از طریق احداث پارکینگ های عمومی هزینه نماید، لذا مواد 1، 3 و 4 ذیل بند (الف- ضوابط حذف پارکینگ و احداث آن در مکان دیگر) مندرج در صفحات 108 و 109 دفترچه طرح توسعه و عمران (جامع) شهر مرند مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مغایر با قوانین و مقررات مذکور بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال میشود. این رای براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 1402/02/10) در رسیدگی و تصمیمگیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است./
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری