فصل دوم - حفاظت و بهره‌ برداری

از قانون حفاظت و بهره‌‌ برداری از جنگلها و مراتع

حفظ و احیاء و اصلاح و توسعه و بهره ‌برداری از جنگلها و مراتع و بیشه‌ های طبیعی و اراضی جنگلی ملی شده متعلق به دولت به عهده‌ سازمان جنگلبانی ایران است.

تبصره (الحاقی 1384/02/21)- جنگلهای‌ دست ‌کاشت ‌و یا جنگلها و مراتعی ‌که ‌در اجرای‌ وظیفه ‌احیاء و توسعه ‌منابع ‌طبیعی ‌از قبیل ‌طرحهای‌ جنگلداری‌، مرتعداری‌، بیابان ‌زدائی‌، طرحهای ‌مدیریت ‌منابع ‌طبیعی‌ و یا طرحهائی ‌که ‌با مشارکت ‌اشخاص‌ حقیقی ‌و حقوقی ‌برای ‌توسعه‌ منابع ‌جدید ایجاد می‌ شوند و همچنین‌ پارکهای ‌جنگلی‌ و خزانه‌ های‌ تولید نهال‌ و بذر جنگلی ‌و مرتعی ‌(نهالستانهای ‌عمومی‌، ایستگاههای‌ تولید بذر و نهال‌) در محدوده‌ منابع‌ طبیعی‌ یاد شده‌ در حکم ‌منابع‌ مذکور در این ‌ماده ‌می‌ باشد.

(اصلاحی 1348/01/20)- بهره‌ برداری از منابع مذکور در ماده 3 توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی در هر مورد طبق طرحی به عمل خواهد آمد که به تصویب وزارت منابع ‌طبیعی رسیده باشد و وزارت منابع طبیعی با رعایت مفاد طرحهای مصوب قرارداد لازم را تنظیم و پروانه بهره ‌برداری صادر خواهد نمود. ‌وزارت منابع طبیعی مجاز است نسبت به بهره‌ برداری از منابع مذکور رأساً یا با تأسیس شرکت و یا با مشارکت اشخاص حقیقی و یا حقوقی اقدام کند. ‌همچنین اجازه دارد نسبت به راهسازی برای منابع مذکور و ایجاد صنایع چوب به ترتیب فوق عمل نماید.

تبصره 1 (الحاقی 1348/01/20)- استفاده از مراتعی که برای آنها طرح مرتع ‌داری تهیه و تصویب نشده است برای تعلیف دام مستلزم اخذ پروانه چرا از وزارت منابع طبیعی و ‌رعایت ضوابط و شرایطی است که وسیله وزارت مزبور آگهی خواهد شد.
تبصره 2 (منسوخه 1348/01/20)- میزان سرمایه ‌گذاری دولتی در این شرکتها که به صورت بازرگانی اداره خواهد شد نباید از 51 درصد سهام کمتر باشد.

تبصره 3 (اصلاحی 1348/01/20)- از تاریخ تصویب این قانون صدور پروانه اکتشاف و بهره ‌برداری از معادن طبقه اول و دوم مصرح در قانون معادن واقع در منابع ملی شده طبق ‌آئین ‌نامه ای خواهد بود که به تصویب وزرای اقتصاد - دارائی و منابع طبیعی میرسد.
پروانه‌ هائیکه در مورد بهره ‌برداری از معادن واقع در منابع ملی تا کنون صادر شده و شروع به بهره ‌برداری از آنها گردیده کماکان بقوت خود باقی است و‌ دارندگان اینگونه پروانه‌ ها کماکان مجاز بادامه فعالیت در امر بهره ‌برداری از معادن خواهند بود منتهی از لحاظ نحوه پرداخت بهره مالکانه و حق‌ الارض ‌مشمول آئین ‌نامه فوق‌ الذکر خواهند بود.

تبصره 4 (منسوخه 1348/01/20)- قطع و ریشه ‌کنی اشجار و بوته‌ های جنگلی و بهره ‌برداری از درختان افتاده و تهیه ذغال در خارج از منطقه شمال (‌حوزه آستارا تا حوزه ‌گیلداغی) منحصراً از طریق وزارت منابع طبیعی به عمل خواهد آمد.

تبصره 5 (اصلاحی 1348/01/20)- مأموریت متخصصین و کارکنان فنی وزارت منابع طبیعی به شرکتهای وابسته به وزارت مزبور برای مدتی که از طرف وزیر منابع طبیعی ‌تعیین میگردد بلامانع است.

تبصره 6 (اصلاحی 1348/01/20)- هیچ یک از کارمندان وزارت منابع طبیعی و یا اشخاصی که در آن وزارتخانه سمتی دارند نمیتوانند بهر نحوی از انحاء در مشارکت ‌اشخاص حقیقی یا حقوقی این ماده شخصاً ذینفع باشند متخلفین از این امر مشمول مجازات های مربوط به تصرف در اموال دولتی و سوء استفاده ‌شخصی از اموال و مقام دولتی هستند.

تبصره 7 (الحاقی 1376/01/17)- بهره‌ برداری در قالب طرح و به صورت انبوه از فرآورده های فرعی جنگلی و مرتعی ملی شده، از قبیل باریجه، کتیرا، آنقوزه و سقز که فهرست‌ آنها توسط وزارت جهاد سازندگی تهیه و منتشر می ‌شود، مستلزم اخذ مجوز لازم از وزارت یاد شده است، اولویت بهره ‌برداری با رعایت اصول فنی با‌ دارندگان پروانه چرای دام و بهره‌ برداران جنگلی و مرتعی در هر منطقه خواهد بود. بهای پایه فرآورده‌ های جنگلی و مرتعی هر سال توسط وزارت جهاد‌ سازندگی تعیین می ‌شود. بهره مالکانه فرآورده‌ های یاد شده با توجه به نرخی که سالانه به وسیله وزارت مذکور اعلام می ‌گردد، از متقاضی دریافت و به‌ حساب خاصی در خزانه ‌داری کل واریز می‌ شود. صد درصد (100%) وجوه یاد شده توسط سازمان برنامه و بودجه به منظور حفظ و احیای جنگلها،‌ مراتع و بیشه‌ های طبیعی و اراضی جنگلی در بودجه سالانه وزارت جهاد سازندگی (سازمان جنگلها و مراتع) پیش ‌بینی می‌ شود.

سازمان جنگلبانی ایران مجاز است خارج از حوزه اجرای طرحهای جنگلداری اجازه قطع درخت و تهیه چوب و هیزم و زغال را بدون‌ طرح در موارد زیر بدهد:
1 - بهره‌ برداری از درختان گردو.
2 - استفاده از درختان افتاده و سیل آورده و خشکیده و سوخته و مریض و آفت زده و تنه درختان بازداشتی بشرطی که در تمام موارد سازمان‌ جنگلبانی خود مستقیماً بهره‌ برداری نماید.
3 - در مواردیکه تأمین مصارف روستائی در طرحهای جنگلداری حوزه مربوط پیش‌ بینی نشده و یا بتشخیص سازمان جنگلبانی کافی نباشد در ‌این صورت سازمان جنگلبانی میتواند به روستائیان دهکده‌ های مجاور جنگل و جنگل‌ نشینان بدون دریافت عوارض و بهره مالکانه منحصراً برای ‌مصارف روستائی محلی بمیزان احتیاج اجازه بهره ‌برداری بدهد.
4 - قطع درختانی که برای احداث جاده‌ ها یا تعریض آنها و یا تأمین مسیر و حفاظت شبکه‌ های مخابراتی و برق یا ایجاد مجاری آبیاری و مخازن و‌ سدها و تأسیسات نظامی و بهره ‌برداری از معادن در مناطق جنگلی ضرورت داشته باشد.
5 - بهره ‌برداری از بیشه‌ های طبیعی و جنگلهای شمشاد و توده‌ های جنگلی در صورتی که طبق نظر سازمان جنگلبانی ایران امکان اجرای طرح ‌جنگلداری برای منابع فوق وجود نداشته باشد.
6 - در مواردیکه از طرف سازمان جنگلبانی اجازه تبدیل اراضی جنگلی و عملیات اصلاحی و احیائی و پیوندزنی و جنگل ‌کاری و بررسیهای‌ مختلف و احداث پارک و مراکز آموزشی در جنگلها و مراتع مشجر داده می ‌شود.

آن قسمت از درختان مورد پروانه که قابل تبدیل به چوبهای صنعتی میباشد باید به صورت گرده‌ بینه از برداشتگاه خارج و به ایستگاه‌ جمع ‌آوری چوب که سازمان جنگلبانی تعیین مینماید حمل شود.
تبدیل گرده‌ بینه بچوب در برداشتگاه ممنوع است در صورت تخلف مواد حاصل‌ شده بسود سازمان جنگلبانی ضبط میگردد.

تبصره 1 - سازمان جنگلبانی مجاز است در صورتی که مجری طرح کلیه تعهدات طرح را انجام داده باشد تا پنج سال از تاریخ شروع اجرای طرح‌ همه ساله تا یک پنجم میزان برداشت سالیانه بوی اجازه تبدیل در برداشتگاه بدهد.

تبصره 2 - اگر مجری طرح جنگلداری طبق برنامه راهسازی مصوب اقدام به احداث جاده اصلی نموده ولی جاده از داخل یا کنار ناحیه تجدید نسل‌ عبور نکرده باشد سازمان جنگلبانی میتواند حداکثر تا پنج سال از تاریخ اولین پروانه بهره‌ برداری اجازه دهد که درختان مورد بهره ‌برداری را به انواع‌ چوب تبدیل و از جنگل خارج نمایند و در مواردیکه به علل طبیعی از قبیل سیل یا طوفان یا زلزله جاده‌ های مربوط بناحیه تجدید نسل طرحهای ‌جنگلداری خراب و غیرقابل استفاده گردد و یا به عللی که خارج از اختیار مجری طرح است نامبرده قادر به انجام برنامه راهسازی نشود تا مدتی که‌ جاده بنا به تشخیص سازمان جنگلبانی مرمت و قابل استفاده نگردد و یا برنامه راهسازی انجام نشده سازمان جنگلبانی میتواند اجازه تبدیل گرده‌ بینه‌ ها‌ را به انواع چوب در قطعات تجدید نسل بدهد.
به هر حال مدت ترمیم جاده‌ های خراب شده نباید از یکسال تجاوز کند و همچنین تبدیل گرده‌ بینه به انواع چوب در نقاطی از جنگل که به علل فنی امکان خروج آن نباشد با تشخیص سازمان جنگلبانی بلامانع است.

قطع درختان جنگلی واقع در محوطه خانه‌ های روستائی برای مصرف ساکنین آنها آزاد بوده و نیازی بکسب اجازه از سازمان جنگلبانی ‌ندارد درختان جنگلی واقع در کنار جاده‌ ها و خیابانها در مناطق روستائی باید بدواً به وسیله مأمورین جنگلبانی نشانه گذاری شده سپس مبادرت به قطع‌ گردد.
در پروانه بهره ‌برداری مشخصات و نحوه و مدت بهره ‌برداری ذکر می‌ شود. تخلف از شرایط مندرج در پروانه بمنزله بهره‌ برداری بدون پروانه‌ بوده و مرتکب بمجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.
پروانه بهره‌ برداری که در هر سال به مجریان طرحها داده میشود باید در حدود حجم مندرج در طرح مصوب باشد مگر آنکه به علل فنی ‌میزان برداشت مندرج در طرح تغییر یابد.
تبصره - در صورتی که به عللی میزان کل برداشت بیش از ده درصد تقلیل یابد سازمان جنگلبانی در صورت تقاضای مجری طرح مقدار کمبود را با ‌تهیه طرح از جنگلهای مجاور تأمین مینماید. در اینصورت ضریب بهره مالکانه طرح ضمیمه شده تا میزان کمبود معادل ضریب بهره مالکانه طرح ‌اصلی در تاریخ واگذاری طرح تکمیلی خواهد بود و نسبت بمازاد ضریب بهره مالکانه مساوی معدل ضریب بهره مالکانه دو ساله سایر طرحهائی است‌ که قبل از تاریخ واگذاری طرح مزبور بدیگران واگذار شده است.
درختانی که اجازه بهره‌ برداری آنها داده می ‌شود قبل از صدور پروانه قطع و همچنین گرده‌ بینه‌ ها و چوبهای حاصل شده از درختان مجاز قبل‌ از حمل از پای کنده و نیز چوبهای بازداشتی باید با چکش های ویژه علامت گذاری شود.
تبصره - درختان اندوخته به وسیله رنگ یا چکش یا سایر علائم مشخصه طبق نظر سازمان جنگلبانی ایران علامت گذاری خواهد شد تا از‌ رستنی های شاخه زاد در روش شاخه و دانه زاد و شاخه زاد که قطع آنها نیازی به نشانه گذاری ندارد و مشخص باشد.

مجریان طرح موظفند طبق برنامه پیش ‌بینی شده در طرحهای جنگلداری نسبت باحداث جاده و ساختمانها اقدام نمایند و در پایان مدت ‌ده ساله اولیه اجرای طرح حق مطالبه هیچگونه وجهی بابت هزینه ‌های احداث جاده و ساختمان نخواهند داشت ولی اگر در خاتمه مدت مزبور برای‌ ادامه عملیات با سازمان جنگلبانی قرارداد منعقد ساختند میتوانند برای مدت قرارداد از راهها و ساختمانها مجاناً استفاده کنند مشروط بر آنکه مرمت و‌ نگاهداری آنها را به عهده بگیرند.

تبصره 1 - اگر احداث جاده ‌ها به نحوی که در طرح پیش‌ بینی شده شروع نگردیده و یا در صورت شروع پیشرفت نکرده باشد طبق ماده 12 این ‌قانون با آنها رفتار خواهد شد.

تبصره 2 - اگر در طرح جنگلداری احداث جاده ‌ای پیش ‌بینی شده باشد که از ملک یا مزرعه و باغ و مستحدثات اشخاص عبور کند مجری طرح‌ موظف است ظرف یکماه پس از عقد قرارداد اجرای طرح موافقت رسمی مالک یا مالکین و متصرفین ذوی ‌الحقوق مزبور را کسب و به سازمان‌ جنگلبانی ایران تسلیم کند و پس از آن باحداث جاده اقدام نماید.

تبصره 3 - در صورتی که مهلت فوق‌ الذکر بین مجری طرح و مالک یا مالکین و متصرفین املاک مزبور نسبت به بهای اراضی مسیر جاده و ‌مستحدثات آن توافق حاصل نگردید اختلاف حاصل در کمیسیونی مرکب از فرماندار و رئیس دادگاه و سرجنگلدار محل مورد رسیدگی قرار‌خواهد گرفت کمیسیون مزبور باید حداکثر ده روز پس از درخواست کتبی سازمان جنگلبانی تشکیل و حداکثر ظرف دو ماه نظر خود را درباره اختلاف‌ مزبور اعلام دارد کمیسیون مزبور میتواند در صورت لزوم از نظر کارشناس استفاده کند.

تبصره 4 - در مواردیکه مجری طرح بخواهد قبل از انقضاء مدت دهساله اولیه اجرای طرح جاده‌ های احداثی مجری طرح دیگری را مورد استفاده‌ قرار دهد باید قبلاً موافقت مجری طرح مزبور را تحصیل نماید اگر توافقی حاصل نشد سرجنگلداری منطقه کمیسیونی با حضور نمایندگان اداره راه و ‌دادگاه و فرمانداری محل تشکیل میدهد و با توجه به هزینه ‌های انجام شده و میزان هزینه استهلاک نشده و میزان محمولات طرفین حق‌ السهم هر یک ‌را تعیین و اعلام مینماید.
این رأی برای طرفین لازم ‌الاجرا و غیرقابل اعتراض است. در مورد تعیین هزینه نگهداری نیز بنحو فوق عمل می‌ شود.

تبصره 5 - سازمان جنگلبانی ایران میتواند از جاده‌ های مستحدثه در داخل یا خارج جنگل مجاناً استفاده نماید ولی در صورتی که سازمان به منظور اجرای طرح جنگلداری راساً از جاده‌ ها استفاده کند باید طبق همین ماده عمل نماید.

تبصره 6 - ایجاد جاده‌ های نفوذی عمومی در مناطق مرزی باید با موافقت وزارت جنگ انجام شود.

مجری طرح ملزم است مازاد مقطوعات را در مدتیکه در پروانه قطع تصریح می ‌شود از جنگل خارج کند.
در صورتی که مجری طرح به عللی قادر به اجرای طرح نشده و یا اجرای طرح را متوقف ساخت سازمان جنگلبانی باید مراتب را با تعیین‌ مهلتی متناسب با نوع کار باو اخطار کند.
در صورتی که در انقضاء مدت مقرر مجری طرح موارد اخطار شده را انجام نداد سازمان جنگلبانی میتواند ‌اجرای طرح را راساً عهده ‌دار و یا از طریق مزایده بدیگری واگذار کند.
در اینصورت سازمان جنگلبانی ارزش جاده و ساختمانیکه به منظور اجرای ‌طرح احداث گردیده (مشروط بر آنکه مدت ده سال اولیه اجرای طرح منقضی نشده باشد) با رعایت مفاد تبصره 4 ماده 10 این قانون ارزیابی و به اقساط ‌متساوی در مدت باقیمانده از مدت استهلاک پرداخت مینماید.
تبصره - مدت استهلاک جاده و ساختمان دهسال و مبدأ آن تاریخ شروع اجرای طرح میباشد.

سازمان جنگلبانی مجاز است اجرای طرح های مشمول بند 1 تبصره ماده هفتم قانون ملی شدن جنگلها را با شرایط زیر به مجریان قبلی‌ آنها واگذار نماید. پس از انقضاء مدت پنج سال مقرر در تبصره ذیل ماده هفتم قانون ملی شدن جنگلها مصوب بیست و هفت دیماه 1341 ضریب‌ بهای فروش برای پنج سال اول معادل میانگین ضریب بهره مالکانه کلیه طرحهای جنگلداری است که در پنج سال اول (پس از 27 دیماه 1341) به مزایده گذارده شده است و برای بقیه مدت قرارداد یک برابر و نیم ضریب بهره مالکانه پنج سال اول خواهد بود طرحهای مربوط به تهیه زغال در تعیین ‌معدل ضریب بهای فروش منظور نخواهد شد.

تبصره 1 - اگر مجری طرح حاضر نشود طبق مفاد این ماده قرارداد منعقد کند سازمان جنگلبانی طرح مربوط را بمزایده خواهد گذارد در آگهی‌ مزایده مبلغی را که برنده مزایده به مجری قبلی طرح بابت ارزش ساختمانها و جاده اصلی که بر طبق مندرجات طرح احداث شده باید بپردازد ذکر خواهد کرد این مبلغ عبارتست از پنجاه درصد ارزش جاده‌ ها و ساختمانها و برنده مزایده موظف است مبلغ مزبور را در مدت پنج سال از تاریخ ‌اجرای طرح به اقساط متساوی سالیانه و با سود شش درصد به مجری قبلی بپردازد و در صورتی که پس از طی تشریفات مزایده کسی برنده شناخته‌ نشد سازمان جنگلبانی با توجه به امکانات مستقیماً اجرای طرح را به عهده میگیرد و مبلغ مذکور را بابت جاده اصلی و ساختمانها به نحو فوق پرداخت‌ مینماید.

تبصره 2 - ارزش جاده اصلی و ساختمانها با رعایت مفاد تبصره 4 ماده 10 این قانون تعیین میگردد.

مدت قراردادهایی که سازمان جنگلبانی برای اجرای طرحهای جنگلداری با اشخاص حقیقی یا حقوقی منعقد میسازد حداکثر سی سال ‌است و شروع آن از تاریخ عقد قرارداد خواهد بود.
نسبت به مجریان طرحهائی که مشمول بند یک تبصره ماده هفتم قانون ملی شدن جنگلها هستند تاریخ ‌اجرای طرح تاریخ شروع بهره‌ برداری خواهد بود.