فصل دوم - کلیات

از قانون شرکت‌های تعاونی
(اصلاحی 1352/04/09)- شرکت تعاونی شرکتی است از اشخاص حقیقی یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندیهای مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاء از‌ طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان موافق اصولی که در این قانون مصرح است تشکیل میشو‌د.
تبصره - تعداد اعضای شرکت تعاونی نباید از 7 عضو کمتر باشد.
(اصلاحی 1352/04/09)- عضویت شرکت تعاونی برای تمام اشخاصی که محل فعالیت یا سکونت آنها در حوزه عمل شرکت باشد و به تمام یا قسمتی از خدمات ‌شرکت احتیاج داشته باشند آزاد است.
شرط عضویت در شرکت تعاونی خرید و پرداخت تمام بهای لااقل یک سهم میباشد.
هیچگونه تبعیض یا محدودیتی برای عضویت در شرکت نباید وجود داشته باشد مگر به سبب عدم کفایت ظرفیت فنی تأسیسات و وسائل ‌و امکانات شرکت مشروط بر اینکه در اساسنامه تصریح شده باشد.
تبصره - میتوان در اساسنامه شرکت شرط قبول اعضای جدید را علاوه بر خرید سهام پرداخت مبلغی به عنوان حق عضویت متناسب با هزینه ‌توسعه وسائل و یا امکانات شرکت برای انجام خدمات اضافی موکول کرد.
(اصلاحی 1350/12/05)- خروج هر عضو از شرکت اختیاریست و نمیتوان آنرا منع کرد و بهای سهم یا سهام او حداکثر به ارزش اسمی باید ظرف یکسال از ‌تاریخ خروج عضو از شرکت نقداً پرداخت گردد.
‌برای پذیرش مجدد عضو خارج شده از شرکت میتوان در اساسنامه شرایطی پیش‌ بینی نمود.
مجمع عمومی عالیترین مرجع اتخاذ تصمیم و ابراز اراده جمعی اعضاء برای اداره امور شرکت است که در آن تمام اعضاء حق دارند حضور‌ بهم رسانند و رأی خود را درباره موضوع دستور جلسه مجمع بدهند. در مجمع عمومی هر عضو قطع نظر از تعداد سهام فقط دارای یک رأی است.
(اصلاحی 1352/04/09)- هر یک از اعضای شرکت تعاونی میتواند استفاده از حق خود را برای حضور و دادن رأی در مجمع عمومی بیک عضو دیگر با وکالت ‌واگذار کند، لکن هیچ عضوی نمیتواند علاوه بر رأی خود بیش از سه رأی با وکالت داشته باشد.
در مجامع عمومی شرکتهای تعاونی با حوزه عمل وسیع و یا تعداد زیاد عضو ممکن است اعمال حق رأی به وسیله نماینده یا نمایندگان ‌منتخب اعضاء در حوزه‌ های مختلف فعالیت شرکت به نسبت تعداد عضو در هر حوزه و یا ترکیبی از تعداد اعضاء و مجموع معاملات همان حوزه بنحوی که در اساسنامه مقرر خواهد شد انجام شود.

(اصلاحی 1350/12/05)- سرمایه شرکت تعاونی نامحدود و سهام آن با نام و مسئولیت هر عضو محدود بمیزان سهمی است که از سرمایه شرکت خریداری و یا‌ تعهد نموده است.
تبصره 1 (الحاقی 1350/12/05)- سود سالانه سهام شرکتهای تعاونی معادل حداکثر نرخ بهره اوراق قرضه دولتی خواهد بود و در صورتی که اوراق قرضه دولتی در جریان ‌نباشد سود سالانه سهام به پیشنهاد وزارت تعاون و امور روستاها و تصویب هیئت وزیران تعیین و جهت اجرا اعلام خواهد شد. ‌
در مواردی که میزان درآمد خالص شرکت تکافوی پرداخت سود سهام را بر اساس مفاد این تبصره ننماید مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت تعاونی‌ مربوط نسبت به تعیین مقدار سود سهام آن اقدام خواهد نمود.
تبصره 2 (اصلاحی 1350/12/05)- افزایش سرمایه شرکت تعاونی از طریق خرید سهام به وسیله اعضای جدید و یا افزایش تعداد سهام اعضای قبلی شرکت صورت میگیرد.

میزان سهام هر عضو را میتوان در اساسنامه به نسبت امکان معاملات او یا شرکت تعیین نمود و در هر حال میزان سهام یک عضو نباید از ‌یک هفتم کل سرمایه شرکت تجاوز کند.
تبصره - به موجب اساسنامه میتوان پرداخت بهای سهام خریداری شده هر عضو را باستثنای نخستین سهم خریداری از شرکت که نقدی است به‌ اقساط با مدت معین که هر قسط از یک دهم مبلغ تعهدی کمتر نباشد مجاز دانست. در این صورت پرداخت سود سهام به نسبت مبلغ پرداختی و مازاد ‌برگشتی از بابت معاملات عضو که موافق مقررات این قانون از تاریخ عضویت تعلق میگیرد موکول است به تصفیه تمام اقساط تعهدی او بابت سهام‌ خریداری.
انتقال سهام شرکت تعاونی بغیر عضو شرکت مجاز نیست.
در صورتی که سهام هر یک از اعضای شرکت تعاونی به عنوان تضمین بدهی یا تعهدات آن عضو در قبال بستانکاران از طریق مراجع‌ قانونی بازداشت شود ترتیب استیفای طلب بستانکار مشمول مقررات بازپرداخت سهام مذکور در این قانون خواهد بود. شرکت تعاونی میتواند طلب ‌خود را از اعضائی که از شرکت خارج شده‌ اند با حق تقدم نسبت بسایر طلب ‌کارها از کل مطالبات آنها بابت سهام و یا سود آن، همچنین مازاد برگشتی‌ مربوط و یا سپرده‌ های آنها در شرکت برداشت کند.
(اصلاحی 1350/12/05)- درآمد ویژه شرکت در صورتی که موافق اساسنامه قابل تقسیم باشد به ترتیب پس از وضع ذخیره‌ها و سود سهام مطابق مقررات این قانون ‌به صورت مازاد برگشتی به تناسب میزان معاملات هر عضو یا شرکت قابل تقسیم است.
‌مازاد برگشتی حاصل از معاملات با غیراعضاء در صورتی که موافق اساسنامه این نوع معاملات آزاد باشد قابل تقسیم به اعضاء نیست و به حساب ذخیره ‌قانونی غیرقابل تقسیم شرکت منتقل میشود.
از محل درآمد ویژه سالانه شرکتهای تعاونی مبالغ زیر کسر و بحسابهای مربوط منظور میشود:
1 - حداقل 12 درصد به حساب ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم.
‌احتساب مبالغ مربوط از محل درآمد حاصل از معاملات با اعضاء در حساب ذخیره مندرج در این بند تا زمانی که مبلغ کل ذخیره حاصل از درآمدهای‌ مذکور بمیزان معدل سرمایه سه سال اخیر شرکت نرسیده باشد الزامی خواهد بود، ولی مبالغ حاصل از معاملات با غیراعضاء و سایر درآمدهای مجاز ‌شرکت که خارج از حدود عملیات جاری آن باشد بدون رعایت معدل مذکور همه‌ ساله به حساب ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم منتقل میشود.
2 (اصلاحی 1350/12/05)- سه درصد از درآمد ویژه سالانه برای توسعه تعلیمات و آموزش تعاون در منطقه تعاونی مربوط و در سراسر کشور در اختیار اتحادیه تعاونی نظارت و ‌هماهنگی منطقه ای و مرکزی رشته مربوطه و تا زمانی که اتحادیه های مزبور تشکیل نشده اند در اختیار وزارت تعاون و امور روستاها... الخ»
3 - ذخایر دیگری که در اساسنامه مقرر شده باشد.
با انحلال شرکت تعاونی مانده حساب ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم شرکت پس از تصفیه به پیشنهاد وزارت تعاون و امور روستاها و به موجب آئین‌ نامه‌ ای که به وسیله آن وزارت تهیه و به تصویب شورایعالی هم آهنگی تعاونیهای کشور میرسد یا بوجوه ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم‌ شرکت یا اتحادیه تعاونی که با همان مقاصد در حوزه مربوط فعالیت میکنند انتقال داده میشود و یا بمصرف امور اجتماعی و عام‌ المنفعه همان حوزه ‌خواهد رسید مگر در مورد شرکتهای تعاونی کارگری موضوع تبصره ماده 18 که مصارف مربوط بنا به پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی و تصویب ‌شورای عالی هم آهنگی تعاونیهای کشور معین خواهد شد.
شرکت تعاونی دارای ارکان زیر است:
1 - مجمع عمومی
2 - هیئت مدیره.
3 - بازرس یا بازرسان.

(اصلاحی 1352/04/09)- انواع شرکتهای تعاونی در سه رشته تعاونی به شرح زیر طبقه‌ بندی میشود:
1 - رشته کشاورزی: شامل تعاونیهای کشاورزی و روستائی.
2 - رشته مصرف: شامل تعاونیهای مصرف‌ کنندگان مسکن اعتبار و آموزشگاهها.
3 - رشته کار و پیشه: شامل تعاونیهای کار، تعاونیهای حرف و صنایع دستی، تعاونیهای صنایع کوچک، تعاونیهای تهیه و توزیع، تعاونیهای مشاغل ‌آزاد و تعاونیهای صیادان.
‌تبصره 1 (اصلاحی 1354/02/24)- هر یک از شرکتهای تعاونی در رشته‌ های «‌مصرف» یا «‌کار و پیشه» که با عضویت کارگران و سایر کارکنان صنایع و خدمات و حرف تشکیل ‌شود و حداقل سه چهارم اعضای شرکت نزد سازمان بیمه‌ های اجتماعی بیمه باشند شرکت تعاونی کارگری خوانده میشود.
تبصره 2 (الحاقی 1350/12/05)- جمع بین هدفها و عملیات انواع شرکتهای تعاونی از یک رشته یا از رشته‌ های سه گانه فوق در صورتی ممکن خواهد بود که به سبب اوضاع و احوال و شرایط خاص و مقتضیات محلی مجوز آن قبلا از وزارت تعاون و امور روستاها تحصیل شده باشد و این شرکت‌ ها میتوانند عضویت ‌اتحادیه‌ های تعاونی رشته های مربوط را نیز داشته باشند.