کلاسه پرونده: 81/186،191،203،406 و 82/982،304 و 83/143،245،268
شاکی:
موضوع:ابطال بخشنامه‌های شماره 2 و 1/2 کارهای سخت و زیان‌آور
تاریخ رای:یکشنبه 12 مهر 1383
شماره دادنامه: 324 - 332
مقدمه: شکات به شرح دادخواستهای تقدیمی اعلام داشته‌اند، سازمان تامین اجتماعی به موجب بخشنامه‌های شماره 2 و 1/2که به استناد شق 3 بند ب تبصره 2 اصلاحی ماده 76 قانون تامین اجتماعی صادر نموده، مقرر داشته که کلیه بیمه شدگان تامین اجتماعی که از تاریخ 14/7/81 به بعد تقاضای بازنشستگی می‌کنند باید در تاریخ تقاضا اولاً وفق بند 2 ماده 76 قانون تامین اجتماعی حداقل شرط سنی که برای مردان شصت سال تمام و برای زنان پنجاه و پنج سال تمام می‌باشد را دارا باشند. ثانیاً وفق شق 3 بند ب تبصره 2 اصلاحی ماده 76 قانون مزبور، از تاریخ 14/7/81 به بعد باید حداقل سابقه پرداخت حق بیمه را که از 11 سال شروع و به 20 سال ختم می‌شود را دارا باشند یعنی برای هر سال که از 14/7/81 می‌گذرد یک سال به حداقل سابقه پرداخت حق بیمه افزوده می‌شود تا این حداقل از 1390/07/14 به بعد به 20 سال برسد به عبارت دیگر سازمان تامین اجتماعی بر این باور است که بند یک ماده 76 قانون تامین اجتماعی که حداقل سابقه پرداخت حق بیمه را 10 سال تعیین می‌کند به موجب شق 3 بند ب تبصره 2 اصلاحی ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 30/11/79 نسخ گردیده است اما بنا به دلایل ذیل این برداشت ناصحیح و خلاف قانون می‌باشد زیرا، 1- اصل ماده 76 قانون نسخ یا اصلاح نشده است 2- اصل تبصره 2 ماده 76 قانون مزبور به موضوع بیمه شدگان دارای مشاغل سخت و زیان‌آور می‌پردازد و طبیعتاً سایر شقوق موضوع بندهای(الف و ب) آن تبصره نیز به همین مطلب اختصاص دارد و بدین ترتیب باید گفت شقوق یک و 2 و 3 بند ب تبصره 2 مزبور در ارتباط کامل با همدیگر می‌باشند بدین توضیح که شق یک بند ب به بیمه شدگانی که حداقل 20 سال متوالی و 25 سال متناوب به کارهای سخت و زیان‌آور اشتغال داشته و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را پرداخته باشند اختصاص دارد و شق 2 بند ب تبصره 2 مزبور به بیمه شدگان شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور که دارای فرسایش روحی و جسمی ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور شده باشند مربوط می‌شود و این گروه از بیمه شدگان را از داشتن حداقل سابقه جسمی ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور شده باشند مربوط می‌شود و این گروه از بیمه شدگان را از داشتن حداقل سابقه خدمت یعنی 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب معاف کرده است و شق 3 بند ب تبصره 2 مزبور نیر به سایر بیمه شدگان شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور اختصاص دارد که هیچ یک از شرایط شقوق یک و 2 بند ب تبصره 2 مزبور را ندارند مثل بیمه شدگان دارای مشاغل سخت که دچار فرسایش جسمی و روحی غیر ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان‌آور شده باشند. علی‌ایحال چون اصل کلی برای بازنشسته شدن در ماده 76 قانون تامین اجتماعی تعیین گردیده و چون خود ماده 76 قانون مزبور به موجب هیچ یک از مواد قانون اصلاح یا نسخ نشده و چون تبصره‌های 3 گانه ماده 76 هر کدام استثناء مخصصی بر ماده 76 قانون مزبور می‌باشند و همانطور که هر تبصره به اصل ماده برمی‌گردد، بندها و شقوق هر تبصره هم به خود آن تبصره برمی‌گردد فلذا باید معتقد بود که شق 3 بند ب تبصره 2 ماده 76 هم به تبصره2 مزبور برمی‌گردد و تکمیل کننده و متمم شقوق یک و 2 بند ب تبصره2 مزبور می‌باشد و بر این اساس باید گفت عبارت «در مورد سایر بیمه‌شدگان» که در شق 3 مزبور آمده ناظر به سایر بیمه شدگان شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آوری است که مشمول هیچ یک از شقوق یک و 2 بند ب تبصره 2 مزبور نمی‌باشند نه ناظر به کلیه بیمه شدگان تامین اجتماعی با عنایت به مراتب فوق چون بخشنامه‌های شماره 2 و1/2 سازمان تامین اجتماعی که شق 3 بند ب تبصره 2 مزبور را تفسیر موسع نموده و آن را به کل بیمه شدگان تامین اجتماعی تسری داده و بدین ترتیب بر این باور است که بند یک ماده 76 قانون تامین اجتماعی نسخ گردیده به حقوق مکتسبه سایر بیمه‌شدگان تامین اجتماعی خلل وارد می‌کند و بر خلاف منظور مقنن است چرا که اگر هدف و منظور مقنن اصلاح یا نسخ بند یک ماده 76 قانون مزبور بود با توجه به اینکه خود در مقام بیان بوده منطقاً باید به وضوح به این موضوع می‌پرداخت ولی چنین نکرده پس وفق اصل حقوقی باید معتقد بود که اصلاح یا نسخ بند یک ماده 76 قانون تامین اجتماعی به هیچ وجه هدف و منظور مقنن نبوده و در صورت شک در بقاء یا نسخ بند یک ماده 76 قانون مزبور باید بقاء آن را استصحاب نمود با عنایت به مراتب فوق ابطال بخشنامه‌های 2 و 1/2 سازمان تامین اجتماعی مورد استدعا است. معاون حقوقی و امور مجلس سازمان تامین اجتماعی در پاسخ به شکایت مذکور طی نامه‌های شماره32068/7100 مورخ 22/10/81 و 22662/د/7100 مورخ 10/8/82 اعلام داشته‌اند، محور اصلی شکایات ناظر به این موضوع می‌باشد که چرا حداقل سابقه مذکور برای بازنشستگی از 10 سال به 20 سال افزایش داده شده است. همچنین شکات مدعی هستند که ارتقاء حداقل مذکور موجب تضییع حقوق آنان و عطف بماسبق نمودن مقررات و در نتیجه نفی حقوق مکتسب آنان می‌باشد. به منظور اثبات این مطلب که تغییر حداقل سابقه لازم برای بازنشستگی منتسب به اراده شخص مقنن است و سازمان مدخلیتی در ان نداشته است عین بند 3 قسمت ب تبصره 2 قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی … مصوب 1380 مجمع تشخیص مصلحت نظام ذیلاً نقل می‌گردد «در مورد سایر بیمه شدگان حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای استفاده از مستمری بازنشستگی از تاریخ تصویب این قانون هر سال یک فزایش خواهد یافت تا آنکه این حداقل به 20 سال تمام برسد.» مستنبط از بند فوق عبارت است از اینکه اولاً، عموم عبارت«سایر بیمه شدگان» شامل کلیه اقشار بیمه شدگان می‌باشد. ثانیاً، به قرینه مقابله، عبارت «سایر بیمه شدگان» شامل بیمه شدگانی که در مشاغل سخت و زیان‌آور (متوالیاً و متناوباً) اشتغال دارند نخواهد بود. ثالثاً، حداقل سابقه لازم برای بازنشستگی چیزی جز 10 سال مقرر در ماده 76 قانون تامین اجتماعی نبوده و لذا به حکم منطوق صریح ابن بند حداقل مزبور از تاریخ تصویب آن، به نسبت هر سال، یک سال افزایش خواهد یافت. رابعاً، حد تخفیف این افزایش تدریجی وقتی است که حداقل مزبور به 20 سال برسد. لذا قانونگذار به جای اینکه به صورت دفعی و آنی، حداقل مذکور را از 10 سال به 20 سال افزایش دهد، از قاعده «تدریج» استفاده نموده و بنابراین تغییر حداقل را از10 سال به 20 سال طی یک فرآیند 10 ساله مقرر نموده است. سازمان به منظور اجرای منطوق بند مذکور اقدام به صدور بخشنامه شماره 2 و متعاقباً1/2نموده است که با بررسی مفاد آن دو هیچگونه مغایرت قانونی به نظر نمی‌رسد. بخشنامه‌های معترض‌عنهما کاملاً متکی به بند (3) قسمت (ب) تبصره 2 قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی به ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1380 مجمع تشخیص مصلحت بوده و در تبعیت کامل از آن صادر شده است و نه تنها متضمن مقررات مغایر با آن نبوده بلکه شامل مقررات ارفاقی نیز می‌باشد استدعای رسیدگی و صدور حکم بر رد شکایت مطروحه را دارد. هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق به ریاست حجت‌الاسلام‌والمسلمین رازینی و با حضور روسای شعب بدوی و روسا ومستشاران شعب تجدیدنظر تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رای می‌نماید.
رای هیات عمومی
هر چند قانونگذار در مقام اصلاح تبصره 2 الحاقی به ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1371 مبادرت به تصویب ماده واحده قانون مورد استناد مصوب 14/7/80 نموده است. لیکن مداقه در سیاق عبارات قانون اصلاحی اخیر الذکر به ویژه اطلاق و کلیت حکم مقرر در شق 3 از بند ب تبصره 2 اصلاحی فوق الذکر ظهور در تسری آن نسبت به سایر بیمه شدگان (به استثناء شقوق مندرج در بندهای الف و ب تبصره 2 مذکور) از حیث افزایش سنوات پرداخت بیمه به منظور استفاده از مستمری بازنشستگی به کیفیت مقرر در شق مذکور است. بنابراین بخشنامه‌های شماره 2 و1/2 فوق الذکر در قسمت مورد اعتراض به لحاظ انطباق با هدف و حکم مقنن مغایرتی با قانون ندارد.
رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری - رازینی