بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 590
تاریخ دادنامه: 11؍4؍1398
شماره پرونده: 97؍1974
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای علیرضا زندی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند 11-1-2-4 دستورالعمل مرخصی کارکنان شرکتهای مدیریت تولید برق وزارت نیرو
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بند 11-1-2-4 دستورالعمل مرخصی کارکنان شرکتهای مدیریت تولید برق وزارت نیرو را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
«ریاست محترم دیوان عدالت اداری
با سلام و احترام به استحضار آن مقام عالی قضایی می رساند اینجانب علیرضا زندی به سبب تضییع حقوق قانونی خود و به تجویز ماده 80 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 1392 و همچنین به دلایل زیر تقاضای ابطال دستورالعمل فوق الذکر شرکت توانیر را دارم.
1- با استناد به ماده 64 قانون کار همه مستخدمین مشمول این قانون حق استفاده از مرخصی استحقاقی به مدت 26 روز با احتساب 4 جمعه جمعاً 30 روز را دارند. در این قانون هیچ کارگری استثناء نشده است. لیکن همه کارگران با هر قراردادی چه شیفت کار (نوبت کار) و چه روز کار در این زمینه دارای حق مکتسب می‌باشند. در بند (3-1-4) دستورالعمل موصوف به ماده 64 قانون کار به عنوان مرجع تنظیم سند، استناد شده است.
2- در صفحه چهارم این دستورالعمل و یا به عبارتی بند (11-1-2-4) جدولی که نحوه محاسبه مرخصی پرسنل شیفت کار را نشان می دهد، ترسیم شده است. در این جدول شیفتهای مختلف مشخص شده و نحوه کسر مرخصی استفاده شده مستخدمین نیز آمده است. به عنوان نمونه کارگری که در شیفت 8 ساعته شب مرخصی استحقاقی می‌گیرد به جای اینکه یک روز یا 8 ساعت از مرخصی سالیانه اش کسر شود 5؍1 روز یا 12 ساعت از مرخصی او کسر می‌شود و در کل سال، اگر مستخدم فقط شیفت شب مرخصی بگیرد به جای 30 روز عملاً 20 روز مرخصی خواهد داشت چون 20 تا 5؍1 روز معادل سی روزی است که مقنن در قانون کار تعیین کرده است. همچنین موارد دیگری در بند (11-1-2-4) وجود دارد (که از ذکر آنها به دلیل طولانی شدن دادخواست خودداری می‌شود) لیکن در جدول موصوف دور آن خط کشیده شده است. لذا این بند نافی ماده 64 قانون کار و حق مکتسب مستخدم است. در حالی که بخشنامه قبلی به شماره 421؍1-1؍2؍1371 بیان می کند مرخصی مستخدم در یک شیفت 8 ساعته اعم از روز، عصر و شب معادل یک روز مرخصی محاسبه می‌گردد.
3- از آرای متعدد هیات عمومی دیوان عدالت اداری چنین مستفاد می‌گردد که سلب یا محدود کردن حق مکتسب افراد جز با اجازه قانونگذار وجاهت و اعتبار قانونی ندارد. لیکن در این راستا مورد مشابه دادنامه شماره 430-431 مورخ 1؍7؍1392 می‌باشد که تصمیم قضات عالی دیوان موجب ابطال آیین‌نامه جهاد دانشگاهی شد و مرخصی های کسر شده مستخدمین به مدت 22 سال بازگشت داده شد.
لذا با عنایت به مراتب فوق عاجزانه رسیدگی و احقاق حق تضییع شده خود و ابطال دستورالعمل موصوف را تمنا دارم.»
متن دستورالعمل در قسمت مورد اعتراض به قرار زیر است:
«11-1-2-4- مرخصی استحقاقی کارکنان نوبت کار بر اساس جدول ذیل محاسب و منظور می‌گردد:
شیفت
زمان کاری
5 شیفت
(8 ساعت)
4 شیفت
(12 ساعت)
(8 ساعت)
(8 ساعت دوبل)
3 شیفت
(12 ساعت)
صبح کاری
1
1.5
1
1
1.5
عصر کاری
1
-
1
1
-
شب کاری اول
1.5
1.5
1.5
1.5
1.5
شب کاری دوم
-
-
-
2
-
سیکل کامل
4.5
3.5
3.5
7
3
یک شب و یک صبح ناپیوسته
3.5
3.5
3
بر اساس ضرایب روز کاری عصر کاری و شب کاری اول و دوم
-
یک شب، یک صبح و یک عصر ناپیوسته
4.5
-
-
-
یک عصر، یک شب و یک صبح ناپیوسته
4.5
-
-
-
یک عصر و یک شب پیوسته
3.5
-
-
-
یک صبح و یک عصر پیوسته
3
-
-
-
یک سیکل و یک شیفت
-
5
-
-
-
دو سیکل کامل
-
7
-
-
-
بیش از یک سیکل کامل
روز شمار با کسر جمعه
-
روز شمار با کسر جمعه
روز شمار با کسر جمعه
-
بیش از دو سیکل کامل
-
روز شمار با کسر جمعه
روز شمار با کسر جمعه
روز شمار با کسر جمعه
-
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت نیرو به موجب لایحه های شماره 831؍70101؍97-12؍8؍1397 و 151؍70101؍98-14؍2؍1398 توضیح داده است که:
«ریاست محترم هیات عمومی دیوان عدالت اداری
با سلام
احتراماً بازگشت به نامه شماره 97؍1974-8؍2؍1398 معاون مدیرکل هیات تخصصی دیوان عدالت اداری، مراتب ذیل را در تکمیل دفاعیات این شرکت در رابطه با دادخواست آقای علیرضا زندی به طرفیت این شرکت به خواسته ابطال بند 11-1-2-4 دستورالعمل مرخصی کارکنان شرکتهای مدیریت تولید برق به کلاسه پرونده 9701974 و شماره پرونده 9709980905801420 به استحضار می رساند:
1- با تشکیل شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی به استناد تصویب نامه شماره 192437؍ت50393ه--28؍12؍1392 هیات وزیران «در خصوص اقدامات وزارت نیرو با هدف توسعه رقابت، صیانت از حقوق متقاضیان عرضه کنندگان و مصرف کنندگان برق جهت اتصال و استفاه از شبکه برق کشور»، بخش تولید برق از شرکت توانیر منتزع گردیده و کلیه داراییها، اموال و تعهدات شرکتهای مدیریت تولید برق از این شرکت به شرکت مادر تخصصی برق حرارتی انتقال یافته است. لذا موضوع ابطال بخشنامه یاد شده که در سال 1390 با توجه به اختیارات این شرکت در رابطه با هماهنگ سازی عملکرد شرکتهای زیر مجموعه صادر شده است در حال حاضر ارتباطی با شرکت توانیر ندارد.
2- بر اساس ذیل ماده «64» قانون کار، « برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت به مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود.» بدین ترتیب در مورد کار کمتر از 44 ساعت در هفته (192 ساعت در ماه) مرخصی بر اساس مدت کار انجام شده محاسبه می‌گردد. همچنین تبصره «1» ماده «51» قانون کار در خصوص لزوم توافق کارفرما با کارگران، نماینده یا نمایندگان قانونی آنان در خصوص تعیین ساعات کار با شرط عدم تجاوز از 44 ساعت کار در هفته، ناظر به تعیین میزان ساعت کار کارگر می‌باشد. لیکن تعیین مرخصی بر اساس میزان کار از حکم مقرر در ذیل ماده «64» قانون کار تبعیت می‌نماید.
بدین شرح که صدر ماده 64 قانون کار در خصوص یک ماه مرخصی استحقاقی، ناظر به کارکنان عادی است که هر روز کاری مکلف اند در ساعت تعیین شده در شرکت حاضر و کارکر آنان مطابق تبصره 1 ماده 51 قانون کار 44 ساعت هفتگی و در ماه به طور متوسط 192 ساعت می‌باشد که در 26 روز کاری انجام می‌شود. حال با توجه به اینکه تولید برق امری مستمر و در 24 ساعت به مشترکین عرضه می‌گردد، لذا در اجرای ماده 55 قانون کار تعدادی از کارکنان به صورت نوبت کار در شرکت محل خدمت (وقت) ایشان و سایر شرکتای مدیریت تولید برق مشغول به کار می‌باشند و زمان کاری کارکنان نوبت کار (5 شیفت)، به صورت یک شیفت صبح (روز اول)، یک شیفت عصر (روز دوم)، یک شیفت شب (روز سوم) و دو روز استراحت (روزهای چهارم و پنجم) تنظیم می‌شود. این گروه از کارکنان به طور متوسط 146 ساعت در ماه در محل کار حاضر می‌شوند. بنابراین هر شیفت مرخصی آنان به طور متوسط معادل 3؍1 روز می‌باشد. از سوی دیگر مدت شیفتهای صبح و عصر هفت و نیم ساعت و مدت شیفت شب نه ساعت است، بنابراین با لحاظ کردن نسبتهای زمانی مذکور میزان مرخصی یک شیفت شب در یک چرخه معادل 5؍1 روز محاسبه و روش محاسبه مرخصی به شرح فوق با توجه به مدت زمان کارکرد و حسب نوع نوبت کاری، تناقضی با صدر ماده 64 قانون کار نداشته و منطبق بر ذیل ماده یاد شده می‌باشد.
3- موضوع دادنامه مورد استناد شاکی (دادنامه شماره 431-430 مورخ1؍7؍1392 هیات عمومی دیوان عدالت اداری)، در خصوص ابطال تبصره «2» ماده «58» آیین‌نامه استخدامی جهاد دانشگاهی مبنی بر احتساب مرخصی استحقاقی بدون درخواست مستخدم در ایام کاری بعد از تعطیلات نوروزی، ارتباطی با موضوع مطروحه از سوی شاکی ندارد. علیهذا با عنایت به مراتب فوق، با تقدیم این لایحه رد دعوای مطروحه به طرفیت این شرکت مورد استدعا است.»
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 11؍4؍1398 با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً: نظر به اینکه برابر بند 8 ماده 12 اساسنامه شرکت مادر تخصصی مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران (توانیر)، تصویب آیین‌نامه های مالی، معاملاتی و استخدامی شرکت بر عهده هیات مدیره شرکت توانیر می‌باشد و دستورالعمل مورد شکایت با پیشنهاد نمایندگان شرکتهای مشمول جهت وحدت رویه از سوی مدیرعامل توانیر ابلاغ شده است. ثانیاً: در شیفت شب که مرخصی آن یک و نیم برابر محاسبه شده دو برابر شیفت روز دارای استراحت است و چنانچه مرخصی روز و شب یکی باشد موجبات تبعیض و سوء استفاده و اختلال در کار را فراهم می کند. ثالثاً: کارکنانی که به صورت شیفت خدمت می کنند با امضا قرارداد همکاری به صورت شیفت شرایط را پذیرفته و عملاً با کارفرما در زمینه ساعت کار و مقررات حاکم بر آن توافق کرده اند، مضافاً برابر دفاعیات طرف شکایت میزان ساعات کار این دسته از کارکنان کمتر از 44 ساعت در هفته می‌باشد، بنابراین مصوبه مورد شکایت مغایرتی با قوانین از جمله تبصره 1 ماده 51 و ماده 55 قانون کار ندارد و قابل ابطال تشخیص داده نشد.
مرتضی علی اشراقیمعاون قضایی دیوان عدالت اداری