در اجرای تبصره ماده 17 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402/06/22، آییننامه ترتیب اقدامات سازشی در شوراهای حل اختلاف به شرح مواد آتی است.
آییننامه ترتیب اقدامات سازشی در شوراهای حل اختلاف
مصوبه شماره 9000/26349/1000 مورخ 1403/05/22 رئیس قوه قضائیه
معانی اصطلاحات به کار رفته در این آییننامه به شرح زیر است:
الف) قانون: قانون شوراهای حل اختلاف مصوب سال 1402/06/22؛
ب مرکز: مرکز حل اختلاف؛
پ) شورا: شورای حل اختلاف؛
ت) مقام ارجاع شورا: رئیس شورا یا مقام واجد اختیار ارجاع از ناحیه ایشان؛
فرایند صلح و سازش در شورا با تقاضای طرفین یا یکی از آنها یا ارجاع از سوی مقامات قضایی ذیربط از قبیل قضات رسیدگیکننده، مقامات ارجاع در دادسرا، دادگاه و اجرای احکام در حدود مقرر در قانون است.
تبصره- تقاضای صلح و سازش بهصورت کتبی تنظیم و ارائه میشود. درخواستهایی که بهصورت شفاهی مطرح میشوند، پس از قید در صورتمجلس به امضای متقاضی میرسد. تقاضا پس از دریافت هزینه دادرسی، مطابق مقررات در شورا رسیدگی میشود.
تبصره- تقاضای صلح و سازش بهصورت کتبی تنظیم و ارائه میشود. درخواستهایی که بهصورت شفاهی مطرح میشوند، پس از قید در صورتمجلس به امضای متقاضی میرسد. تقاضا پس از دریافت هزینه دادرسی، مطابق مقررات در شورا رسیدگی میشود.
دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مکلفاند در اجرای ماده 13 با رعایت ماده 11 و تفهیم مفاد تبصره ماده 13 قانون، در زمان ثبت دعاوی یا شکوائیهها امکان ارجاع موضوع به شورا برای صلح و سازش را به خواهان یا مدعی خصوصی یا شاکی اعلام نمایند و در صورت موافقت کتبی وی، مراتب را در دادخواست یا شکوائیه درج و به شورا ارسال میکنند. در صورتی که تقاضای سازش همراه با تقاضای گزارش اصلاحی موضوع ماده 186 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 باشد، تقاضا به دادگاه صلح ارسال خواهد شد.
دادگاه صلح مکلف است قبل از ارجاع به شورا، رضایت طرفین را بهصورت کتبی اخذ یا در صورتمجلسی که به امضا طرفین میرسد، درج نماید. در این صورت، با تعیین وقت نظارت و با قید مهلت جهت صلح و سازش موضوع به شعبه شورا یا میانجیگری ارجاع میشود. ارجاع موضوع این ماده مانع از انجام سایر اقدامات قانونی در راستای رسیدگی به پرونده توسط این دادگاه نخواهد بود.
هر یک از مقامات مذکور در ماده 15 قانون نیز، در صورتی که موضوع را قابل ارجاع به شورا تشخیص دهد با ذکر دلیل و با دستور اداری، پرونده را به شورا ارجاع مینماید. مقامات مذکور مکلفند ابتدا دستورات لازم را در خصوص امور فوری نظیر ارجاع به پزشکی قانونی، جلوگیری از فرار متهم، حفظ ادله و آثار جرم صادر نمایند.
هر یک از مقامات مذکور در ماده 15 قانون نیز، در صورتی که موضوع را قابل ارجاع به شورا تشخیص دهد با ذکر دلیل و با دستور اداری، پرونده را به شورا ارجاع مینماید. مقامات مذکور مکلفند ابتدا دستورات لازم را در خصوص امور فوری نظیر ارجاع به پزشکی قانونی، جلوگیری از فرار متهم، حفظ ادله و آثار جرم صادر نمایند.
پس از وصول تقاضای صلح و سازش موضوع ماده 13 قانون به شورا، مقام ارجاع شورا وضعیت پرداخت هزینه دادرسی را بررسی و:
الف) در صورت پرداخت کامل هزینه دادرسی، موضوع را به یکی از شعب ارجاع میکند.
ب) در صورت عدم پرداخت کامل هزینه دادرسی، به طریق مقتضی و با قید اینکه در صورت عدم پرداخت پرونده بایگانی میشود، به متقاضی اعلام مینماید تا ظرف یک هفته نسبت به پرداخت هزینه دادرسی اقدام نماید و در صورت عدم پرداخت ظرف مهلت مذکور، تقاضا را بایگانی میکند.
الف) در صورت پرداخت کامل هزینه دادرسی، موضوع را به یکی از شعب ارجاع میکند.
ب) در صورت عدم پرداخت کامل هزینه دادرسی، به طریق مقتضی و با قید اینکه در صورت عدم پرداخت پرونده بایگانی میشود، به متقاضی اعلام مینماید تا ظرف یک هفته نسبت به پرداخت هزینه دادرسی اقدام نماید و در صورت عدم پرداخت ظرف مهلت مذکور، تقاضا را بایگانی میکند.
رئیس شورا در حوزه قضایی مربوط یا سرپرست مجتمع شورا یا شخص معین شده از سوی وی، بهعنوان مقام ارجاع، موضوع صلح و سازش را با توجه به تخصص اعضاء، نوع دعوا و سایر جهات موثر برای صلح و سازش، به شعب شورا ارجاع میدهد.
چنانچه در اجرای ماده 13 قانون، به لحاظ اعلام عدم تمایل طرف مقابل به رسیدگی در شورا، درخواست بایگانی و موضوع برای رسیدگی به مرجع قضایی ارجاع شود، هزینه پرداختشده بهعنوان جزئی از هزینه دادرسی محاسبه میشود.
در انجام فرایند صلح و سازش در شورا به استثنای موارد مصرح در قوانین با آییننامههای این قانون، رعایت تشریفات آیین دادرسی ضروری نیست، لیکن اصول دادرسی باید رعایت شود.
تبصره- منظور از اصول دادرسی، ضوابط بنیادین و غیر قابل عدول دادرسی مانند اصل بیطرفی، اصل برابری، اصلی برائت، اصول حاکم بر اهلیت طرفین، حق برخورداری از وکیل، تضمین حق دفاع طرفین است و منظور از تشریفات دادرسی، مقررات شکلی است که تاثیر مستقیمی در ماهیت رسیدگی ندارد، مانند شرایط شکلی دادخواست و جریان آن، تشکیل، نحوه اداره و تجدید جلسه رسیدگی، نحوه ابلاغ،مواعد، نحوه تحقیق و معاینه محل.
تبصره- منظور از اصول دادرسی، ضوابط بنیادین و غیر قابل عدول دادرسی مانند اصل بیطرفی، اصل برابری، اصلی برائت، اصول حاکم بر اهلیت طرفین، حق برخورداری از وکیل، تضمین حق دفاع طرفین است و منظور از تشریفات دادرسی، مقررات شکلی است که تاثیر مستقیمی در ماهیت رسیدگی ندارد، مانند شرایط شکلی دادخواست و جریان آن، تشکیل، نحوه اداره و تجدید جلسه رسیدگی، نحوه ابلاغ،مواعد، نحوه تحقیق و معاینه محل.
حضور اشخاص بدون سمت در پرونده یا فرآیند صلح و سازش در شورا بدون رضایت طرفین ممنوع است. در صورتی که اعضای شورا حضور اشخاص فاقد سمت را مخل در فرآیند صلح و سازش بدانند با ذکر دلیل میتوانند از حضور آنان ممانعت به عمل آورند.
در اجرای ماده 31 قانون اصلاح پارهای از قوانین دادگستری مصوب 1356 با اصلاحات و الحاقات بعدی، وکلای دادگستری مکلفاند قبل و بعد از طرح دعوا و همچنین در فرایند صلح و سازش تمام مساعی خود را برای مصالحه به کار گیرند.
پس از ارجاع درخواست به شعبه، رئیس و در صورت عدم حضور وی، عضو دیگر شعبه دستور تعیین وقت مصالحه را با قید روز و ساعت صادر میکند. در این صورت، حسب مورد تصویر درخواست و پیوستهای آن برای طرف مقابل، از طرق قانونی و اطمینان آور ارسال و در صورتمجلس قید میشود.
تبصره- چنانچه طرفین در شورا حضور داشته و شرایط صلح و سازش فراهم باشد، بدون نیاز به تعیین وقت، انجام اقدامات سازشی بلامانع است.
تبصره- چنانچه طرفین در شورا حضور داشته و شرایط صلح و سازش فراهم باشد، بدون نیاز به تعیین وقت، انجام اقدامات سازشی بلامانع است.
شورا میتواند جلسه یا جلساتی را برای تمهید مقدمات صلح و سازش بهصورت حضوری یا مجازی با هر یک از طرفین بهطور جداگانه برگزار کند. نتیجه جلسه مذکور به طرفین اعلام و جلسات بعدی در راستای صلح و سازش برگزار میشود.
شورا میتواند در چارچوب قوانین و مقررات مربوط با استفاده از سامانههای الکترونیک یا فضای مجازی و مانند آن، با احراز هویت طرفین، اقدامات لازم را برای انجام صلح و سازش بهصورت غیر حضوری نیز انجام دهد.
بهمنظور حصول حداکثری صلح و سازش، شورا میتواند از ظرفیتهای مردمی از قبیل ائمه جمعه و جماعات، هیئتهای مذهبی، مساجد، مراکز علمی- هنری، تشکلهای صنفی، معتمدین محلی، و غیره استفاده نماید.
تبصره- رئیس شورای هر حوزه قضایی فهرست نهادهای صلح و سازش و صلح یاران را در اختیار اعضای شورا و مراجع انتظامی قرار میدهد.
تبصره- رئیس شورای هر حوزه قضایی فهرست نهادهای صلح و سازش و صلح یاران را در اختیار اعضای شورا و مراجع انتظامی قرار میدهد.
شورا هنگام ارجاع موضوع به کارشناس در صورت اقتضا میتواند ارائه راهکارهای پیشنهادی تخصصی و فنی برای صلح و سازش را از کارشناس مطالبه کند. در این صورت، کارشناس ضمن انجام مساعی لازم برای صلح و سازش راهکارهای پیشنهادی برای مصالحه را در نظریه کارشناسی درج و اعلام میکند.
اشخاص مذکور در تبصره 2 ماده 20 قانون، مکلفند در مهلت تعیینشده توسط شورا نسبت به اعلام نظر خود اقدام نماید.
رسیدگی به تقاضای ابتدایی سازش موضوع ماده 186 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 در دادگاه صلح انجام میشود. سایر مراجع قضایی در خصوص تقاضاهای صلح و سازش مطروحه در جریان رسیدگی اقدام خواهند کرد. مراجع قضایی موضوع این ماده میتوانند راساً موضوع را بررسی و مبادرت به صدور گزارش اصلاحی کنند یا در اجرای ماده 15 قانون به شورا ارجاع نمایند. در این صورت، گزارش اصلاحی تنظیم شده توسط شورا حسب مورد به دادگاه ارجاعکننده ارسال و در صورت تایید آن توسط همان دادگاه، مطابق قانون اقدام میشود.
تبصره 1- تقاضای سازش در اثنای رسیدگی نسبت به سایر دعاوی در صلاحیت دادگاه صلح نیز مطابق ترتیبات مقرر در این ماده انجام میشود.
تبصره 2 - چنانچه خواهان در زمان تقدیم درخواست، بهطور صریح تقاضای ارجاع امر به شورا جهت صدور گزارش اصلاحی داشته باشد، موضوع به شورا ارجاع میشود. شورا مطابق مقررات این آییننامه، آییننامه اجرایی موضوع ماده 40 قانون مصوب 1403/03/16 رئیس قوه قضاییه و مواد 20 و 26 قانون، مبادرت به صلح و سازش و عنداللزوم تنظیم گزارش اصلاحی نموده و آن را به دادگاه صلح ارسال میکند.
تبصره 1- تقاضای سازش در اثنای رسیدگی نسبت به سایر دعاوی در صلاحیت دادگاه صلح نیز مطابق ترتیبات مقرر در این ماده انجام میشود.
تبصره 2 - چنانچه خواهان در زمان تقدیم درخواست، بهطور صریح تقاضای ارجاع امر به شورا جهت صدور گزارش اصلاحی داشته باشد، موضوع به شورا ارجاع میشود. شورا مطابق مقررات این آییننامه، آییننامه اجرایی موضوع ماده 40 قانون مصوب 1403/03/16 رئیس قوه قضاییه و مواد 20 و 26 قانون، مبادرت به صلح و سازش و عنداللزوم تنظیم گزارش اصلاحی نموده و آن را به دادگاه صلح ارسال میکند.
در صورتمجلس صلح و سازش موارد زیر درج میشود:
الف) مشخصات کامل طرفین؛
ب) تبیین موضوع اختلاف و فرآیند اقدامات سازشی و مرجع ارجاعکننده به شورا (در صورت ارجاع)؛
پ) خلاصه گفتگوها؛
ت) حقوق و تعهدات طرفین بهصورت صریح و مشخص؛
ث) نحوه، زمان و شرایط ایفای تعهدات طرفین؛
ج) تعیین ضمانت عدم اجرای تعهدات؛
چ) نام، نام خانوادگی و امضای اعضای شورا؛
تبصره 1- چنانچه دادگاه گزارش اصلاحی را مواجه با ایرادی بداند میتواند شورا را برای رفع ایراد راهنمایی نماید و یا راساً مبادرت به اصلاح این گزارش نماید.
تبصره 2 - مرکز با همکاری مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه کاربرگهای لازم برای اجرای این ماده را تهیه و ابلاغ مینماید.
الف) مشخصات کامل طرفین؛
ب) تبیین موضوع اختلاف و فرآیند اقدامات سازشی و مرجع ارجاعکننده به شورا (در صورت ارجاع)؛
پ) خلاصه گفتگوها؛
ت) حقوق و تعهدات طرفین بهصورت صریح و مشخص؛
ث) نحوه، زمان و شرایط ایفای تعهدات طرفین؛
ج) تعیین ضمانت عدم اجرای تعهدات؛
چ) نام، نام خانوادگی و امضای اعضای شورا؛
تبصره 1- چنانچه دادگاه گزارش اصلاحی را مواجه با ایرادی بداند میتواند شورا را برای رفع ایراد راهنمایی نماید و یا راساً مبادرت به اصلاح این گزارش نماید.
تبصره 2 - مرکز با همکاری مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه کاربرگهای لازم برای اجرای این ماده را تهیه و ابلاغ مینماید.
در صورت توافق طرفین نسبت به جنبه خصوصی جرایم از قبیل پرداخت ضرر و زیان ناشی از جرم، دیه، رد مال و نیز انجام هر نوع تعهد طرفین، شورا با رعایت تبصره 1 ماده 20 قانون مبادرت به صدور گزارش اصلاحی میکند.
گزارشات اصلاحی صادره از شورا که متضمن اقدام اجرایی و یا جنبه اعلامی داشته باشد، به تایید دادگاه صلح رسیده و مطابق مقررات ابلاغ میشود.
گزارش اصلاحی در حدود احکام مذکور در ماده 25 قانون قابل اعتراض در دادگاه صالح است.
چنانچه خواهان کتباً نسبت به استرداد دادخواست یا دعوا در شورا اقدام کند، این مرجع بدون صدور گزارش اصلاحی پرونده را جهت تعیین تکلیف به دادگاه ارجاعکننده اعاده مینماید. در صورتی که استرداد بعد از صدور گزارش اصلاحی و قبل از تایید آن توسط دادگاه باشد، دادگاه نسبت به اتخاذ تصمیم مقتضی اقدام خواهد کرد.
تبصره- در صورت استرداد درخواست موضوع ماده 13قانون، شورا بدون انجام اقدامی دیگر پرونده را بایگانی میکند.
تبصره- در صورت استرداد درخواست موضوع ماده 13قانون، شورا بدون انجام اقدامی دیگر پرونده را بایگانی میکند.
در کلیه مواردی که تشکیل جلسه بهصورت مجازی و با استفاده از فناوریهای جدید صورت میگیرد علاوه بر تنظیم صورتمجلس، تهیه و نگهداری مستندات الکترونیکی مطابق مقررات مربوط است.
نحوه مشارکت نهادهای صلح و سازش و گروههای مردمی در ایجاد صلح و سازش در شوراها، بر اساس شیوهنامهای است که توسط مرکز تهیه و به تصویب رئیس مرکز میرسد.
در صورت صدور قرار تامین کیفری منتهی به بازداشت، قبل از معرفی به زندان، عندالاقتضاء مقام قضایی میتواند در جرائم قابل گذشت برای صلح و سازش با رعایت مقررات قانونی از شورا یا صلح یاران در روز صدور قرار استفاده کند.
چنانچه پرونده در مرحله اجرای احکام برای صلح و سازش به شورا ارجاع شود، حسب مورد شورا وفق ترتیبات مذکور در این آییننامه اقدام خواهد کرد.
تبصره- رئیسکل دادگستری استان میتواند با رعایت آییننامههای مربوط، بهمنظور تسریع صلح و سازش در مرحله اجرای احکام، شعبی از شورا را در واحدهای اجرای احکام یا زندان مستقر کند.
تبصره- رئیسکل دادگستری استان میتواند با رعایت آییننامههای مربوط، بهمنظور تسریع صلح و سازش در مرحله اجرای احکام، شعبی از شورا را در واحدهای اجرای احکام یا زندان مستقر کند.
شعب شورای مستقر در زندان، از لحظه ورود متهم یا محکومعلیه به زندان و همچنین در مراحل بعدی برای اخذ رضایت از شاکی یا محکومله به نحو مقتضی اقدام میکنند.
چنانچه پرونده بهمنظور صلح و سازش، از سوی دادگاه صلح به عضو یا اعضای شورای مستقر در دادگاه ارجاع شود، عضو یا اعضای مربوط، حسب مورد مطابق ترتیبات مقرر در این آییننامه، اقدامات سازشی را انجام میدهد.
واحدهای ارشاد و معاضدت قضایی دادگستری، دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و شورا با رویکرد حصول صلح و سازش نسبت به ارشاد حقوقی طرفین اقدام مینمایند.
وجود شرط داوری در قرارداد، در صورت توافق طرفین، مانع از ارجاع و انجام فرایند صلح و سازش در شورا نمیباشد.
در پروندههای کیفری که از سوی دادگاه صلح یا سایر مراجع قضایی بهمنظور صلح و سازش به شورا ارجاع میشود، شورا در مهلت قانونی فرایند صلح و سازش را انجام میدهد. در صورت حصول سازش یا اعلام گذشت شاکی، مراتب در صورتمجلس درج و به مرجع قضایی مربوط اعلام میشود. در صورت عدم حصول سازش در مهلت قانونی تعیینشده نیز پرونده به مرجع ارجاعکننده اعاده میشود.
مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه، مکلف است ضمن اتخاذ تمهیدات لازم برای اجرای مطلوب ماده 3 این آییننامه، با اعلام نیاز مرکز، ظرف شش ماه حسب مورد زیرساختها و قابلیتهای لازم را در سامانههای خدمات قضایی برای ارجاع، اطلاعرسانی و سایر تشریفات مورد نیاز فرآیند صلح و سازش ایجاد یا اصلاح نموده و با همکاری مرکز مذکور، زیر ساخت ثبت پروندههای ارجاعی به شورا را طراحی و ایجاد نماید.
این آییننامه توسط معاونت حقوقی قوه قضاییه با همکاری وزارت دادگستری و مرکز حل اختلاف قوه قضاییه، در 34 ماده و 10 تبصره تهیه و در تاریخ 1403/05/21 به تصویب رئیس قوه قضاییه رسیده و از تاریخ تصویب لازمالاجرا است.