شماره دادنامه: 140331390000563705
تاریخ دادنامه: 1403/03/08
شماره پرونده: 0106009
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای محمد رضایی نسب با وکالت خانم میترا نوری
طرف شکایت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره 500/7231/ د مورخ 1398/12/13 مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (1) تصمیم مورخ 1398/09/12 کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که به تایید وزیر وزارتخانه مذکور رسیده است.
گردش کار: خانم میترا نوری به وکالت از آقای محمد رضایی نسب به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره 500/7231/ د مورخ 1398/12/13 مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (1) تصمیم مورخ 1398/09/12 کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که به تایید وزیر وزارتخانه مذکور رسیده است را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
"به استحضار می رساند شق اول از مصوبه شماره /500/7231د مورخ 1398/12/13 صادره از کمیسیون عالی تعیین تعهدات دانش آموختگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده و مغایر با اصول 28، 30، 33، 40 قانون اساسی و سایر قوانین بوده و منجر به تضییع حقوق موکل اینجانب گردیده است. این بخشنامه به سبب مشروط کردن حق قانونی امکان پرداخت هزینه تعهدات آموزش رایگان و دریافت مدرک تحصیلی به گذراندن یک برابر مدت تحصیلی که مغایر با اطلاق و عموم حق مکتسب قانونی مطابق ماده 7 لایحه قانونی اصلاح مواد 7 و 8 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب 1358/07/26 مصوبه شورای انقلاب اسلامی است، مورد اعتراض میباشد.
موکل اینجانب در کنکور سراسری سال 1382 در رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با کد رشته 1697 سهمیه استانی کرمانشاه پذیرفته شده است و پس از فراغت از تحصیل، دانشگاه در اقدامی مغایر با قوانین معتبر و جاری کشور به بهانه دستورالعمل های وزارتخانه متبوعه از محاسبه هزینه های تعهد آموزش رایگان جهت پرداخت و آزادسازی و صدور مدرک تحصیلی خودداری می کند.
مطابق اصل 30 قانون اساسی حق تحصیل رایگان برای تمام عموم مردم ایران به رسمیت شناخته شده و مطابق اصل 19 قانون اساسی نیز حقوق مساوی تمام مردم ایران صراحتاً اعلام شده است. بر اساس ماده 7 لایحه قانونی اصلاح مواد 7 و 8 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب 1358/07/26 دانشجویان بهره مند از تحصیلات رایگان حق دارند در صورتی که نتوانند یا نخواهند تعهدات مربوط به تحصیل رایگان را انجام دهند، نسبت به پرداخت هزینه معادل، اقدام و مدرک تحصیلی خود را از دانشگاه متبوع دریافت کنند و شرطی برای اعمال حق فوق قایل نشده است. اطلاق ماده فوق بدون شک نسبت به تمام دانشجویان و در تمام رشته های تحصیلی است و قانونگذار در مقام بیان از تخصیص و استثناء در حکم عام خودداری کرده است. ضمن آنکه قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی به عنوان قانون اصلی درخصوص امکان تحصیل رایگان برای عموم مردم شناخته شده است و مصوبات مغایر با آن بر خلاف اصل «انتظار مشروع» شهروندان است که از اصول مسلم حقوق اداری است. در سلسله مراتب قوانین مطابق اصول 138 و 170 قانون اساسی آییننامه ها و بخشنامه های دولتی نمی توانند در مخالفت با متن یا روح قوانین تنظیم شوند و قدرت تخصیص زدن یا مشروط کردن حقوق مندرج در قوانین عادی را ندارند. بخشنامه در قسمت مورد اعتراض و مخالفت با قوانین ثبت شده بوده و در نقض آشکار با اصل 138 قانون اساسی است و ابطال آن مطابق اصل 170 قانون اساسی مورد استدعا است. هیات عمومی دیوان عدالت اداری در آرای متعدد از جمله شماره 556 مورخ 1388/07/20 ابطال مصوبه اداری به جهت تضییع حق مکتسب را پذیرفته و قوه مجریه را صالح به تصویب مقرره قانونی در جهت سلب یا محدود کردن حق مکتسب اشخاص نمی داند. چرا که چنین اختیاری را نیازمند اذن صریح از جانب قانونگذار دانسته و اقدام مقامات قوه مجریه را خارج از حدود صلاحیت قوه مجریه در وضع مقررات دولتی تشخیص داده است. شورای نگهبان بارها در جهت حمایت از حقوق مکتسبه افراد که طبق قانون ایجاد شده و مطابق قانون برای اطلاع عموم شده است، از تایید مصوبات مجلس که خارج از تعریف قانون بوده و مستلزم تشریفات انتشار قوانین نیست خودداری کرده است. در زمان انتخاب رشته موکل اینجانب قواعد تفاوت در تعهدات رشته مذکور و شرط الزام گذراندن مدت زمان معین در استان کرمانشاه برای دریافت مدرک تحصیلی در دفترچه انتخاب رشته سازمان سنجش اعلام نشده و ایشان و دیگران که این کد رشته را انتخاب کرده اند انتظاراتی مشروع و قانونی مطابق با حق اعطا شده در مواد مارالذکر از قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب 1358 و اصلاحات و الحاقات بعدی و نیز آییننامه اجرایی مصوب سال 1359 را دارند. ضمن آنکه هنگام ثبت نام نیز اطلاع رسانی صحیحی صورت نگرفته است. علی رغم ادعای دانشگاه هیچ گونه سند تعهدی اعم از رسمی یا عادی اخذ نشده است و استثنایات این کد رشته پذیرفته شدگان اعلام نشده است. چه بسا ایشان در طول دوران تحصیل امکان پرداخت هزینه تحصیلی و انصراف از استفاده آموزش رایگان که مطابق بند پایانی ماده 7 قانون فوق الذکر ایجاد شده است را می داشت؛ حال آنکه اقدام ناصحیح دانشگاه ایشان را از حق مذکور محروم کرده است. علی ای حال با عنایت به مشروح مطالب فوق و دلایل و مستندات ابرازی از هیات عمومی دیوان عدالت اداری تقاضای ابطال مصوبه مورد اعتراض را دارم."
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
" بخشنامه شماره /500/7231د مورخ 1398/12/13
معاون محترم آموزشی
دانشگاه / دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی. ..
سلام علیکم؛
احتراماً، نظر به مراجعات کثیر دانش آموختگان دندانپزشکی متعهد خدمت و با توجه به طرح پیشنهاد معاونت آموزشی دایر بر تعیین تکلیف تعهدات دندانپزشکان عمومی بهره مند از سهمیه استانی مصوبه کمیسیون عالی تعیین تعهدات دانش آموختگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورخ 1398/09/12 به شرح ذیل جهت اطلاع و اقدام لازم اعلام میگردد:
- متعهدین بهره مند از سهمیه استانی به میزان یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد خدمت نموده و مابقی تعهدات خدمتی را براساس قانون تامین امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی به اتمام رسانند.
با عنایت به این که برابر مصوبه کمیسیون عالی تعهدات افراد بهره مند از سهمیه استانی مکلف میباشند صرفاً یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد خدمت نمایند، در صورت قبولی متعهدین یاد شده در آزمون دستیاری تخصصی (با سهمیه آزاد):
اولاً: توزیع افراد یاد شده برعهده دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی بوده و به عنوان متخصص توزیع می گردند.
ثانیاً: امکان جابه جایی محل انجام تعهدات افراد مزبور با رعایت سایر ضوابط و شرایط مقرر منوط به انجام حداقل یک برابر مدت تحصیل (مقطع عمومی) در استان مورد تعهد میباشد.- مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
کمیسیون عالی تعهدات
دستورجلسه: بررسی پیشنهاد معاونت محترم آموزشی دایر بر تعیین تکلیف تعهدات افراد بهره مند از سهمیه استانی
تاریخ: 1398/09/12
تصمیم کمیسیون: با عنایت به طرح پیشنهاد معاونت آموزشی دایر بر تعیین تکلیف تعهدات دندانپزشکان عمومی بهره مند از سهمیه استانی مقرر گردید:
1- متعهدین بهره مند از سهمیه استانی به میزان یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد خدمت نموده و مابقی تعهدات خدمتی را براساس قانون تامین امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی به اتمام رسانند.
2- زمان و شرایط صدور مدارک تحصیلی متعهدین یاد شده توسط مرکز خدمات آموزشی وزارت متبوع به دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ خواهد گردید. - معاون حقوقی و امور مجلس/ رییس کمیسیون، معاون توسعه مدیریت و منابع/ عضو کمیسیون، معاون آموزشی/ عضو کمیسیون، معاون درمان/ عضو کمیسیون، معاون بهداشت/ عضو کمیسیون، مدیر کل دفتر بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات/ عضو کمیسیون، مدیر کل امور حقوقی/دبیر کمیسیون "
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل حقوقی و تنظیم مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به موجب لایحه شماره 107/2259 مورخ 1401/09/05 به طور خلاصه توضیح داده است که:
" باتوجه به این که شکایت مطروحه دارای جنبه علمی و آموزشی است، براساس ماده واحده «خروج تصمیمات و آراء صادره از هیات و کمیته های تخصصی وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی در خصوص امور و شیون علمی، آموزشی و پژوهشی از شمول صلاحیت دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی، مصوب ششصد و سی امین جلسه مورخ 1387/06/12 شورای عالی انقلاب فرهنگی»، قابل شکایت و رسیدگی در دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی نمیباشد. بخشنامه مورد اعتراض بر مبنای مصوبات کمیسیون عالی تعهدات مورخ 1398/09/12 این وزارتخانه ابلاغ شده است و واجد حکم و تصمیم جدیدی نبوده و صرفاً اعلام مصوبات کمیسیون عالی تعهدات این وزارتخانه میباشد.
وفق قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصوب سال 1367 تدوین و ارایه سیاست ها، تعیین خط مشی ها و نیز برنامه ریزی برای فعالیت های مربوط به تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی و تامین بهداشت عمومی و ارتقاء سطح آن از طریق اجرای برنامه های بهداشتی و برنامه ریزی به منظور توزیع متناسب و عادلانه نیروی انسانی و سایر امکانات (آموزش پزشکی و تسهیلات بهداشتی - درمانی) کشور با تاکید اولویت برنامه های بهداشتی و رفع نیاز مناطق محروم و نیازمند، بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میباشد.
مطابق ماده 8 لایحه قانونی تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی: «دانشجویان و هنرجویان دانشگاه ها، دانشکده ها و موسسات آموزش عالی وابسته به وزارتخانه ها و موسسات عام المنفعه که برای خدمت در دانشگاه ها، وزارتخانه ها، موسسات و شرکت های مذکور آموزش می بینند، مکلفند طبق تعهدنامه رسمی که در بدو ورود برابر مقررات مربوط از آنان اخذ میشود تعهدات خود را انجام دهند. در آگهی پذیرش دانشجو و هنرجو برای این نوع موسسات، دانشگاه ها و دانشکده ها و تعهدنامه مزبور باید شرایط تحصیل و کیفیت و ضمانت اجرای تعهدات قید شود».
به موجب بند 7 مصوب جلسات 429-430 مورخ 1377/07/21 و 1377/01/05 شورای عالی انقلاب فرهنگی، هر وزارتخانه حسب نیاز و تشخیص خود اجازه یافته است درباره اخذ تعهد خدمت یا لغو تعهد دانشجویان تصمیم گیری کند. همچنین برابر مصوبه شماره 88 مورخ 1365/07/08 شورای عالی انقلاب فرهنگی مقرر شده است از پذیرفته شدگان رشته های مختلف تحصیلی در امتحان گزینش دانشجو در سال تحصیلی 65-66 و سال های آینده تعهدنامه خدمت اخذ میشود. براساس دفترچه ثبت نام کنکور سراسری پذیرفته شدگان دوره های روزانه استفاده کننده از سهمیه مناطق 2 و 3 علاوه بر تعهدات شرعی و اخلاقی که بر عهده دارند به دلیل امتیازاتی که در پذیرش سهمیه ای از آن برخوردار شده اند، باید متعهد شوند که پس از گذراندن دوره تحصیلی در مقطع رشته ای که پذیرفته شده اند به مدت دو برابر زمان تحصیل در هر یک از نقاط ایران به تشخیص سازمان های ذی ربط نسبت به ایفای تعهد اقدام نمایند. ضمناً مفاد این تعهد مانع از اجرای تعهد آموزش رایگان نبوده و کلیه پذیرفته شدگان باید تعهد آموزش رایگان (موضوع ماده 7 لایحه قانونی تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی) را نیز پس از اتمام تعهد فوق انجام دهند.
شایان ذکر است به موجب مصوبات فوق الذکر پذیرفته شدگان موظف به انجام خدمت گردیده اند و در مصوبات مذکور هیچ اشاره ای به خرید تعهدات ایشان نگردیده است. مضافاً به اینکه همان گونه که فوقاً اشاره شد تعهدات مزبور متفاوت از تعهدات آموزش رایگان موضوع ماده 7 لایحه قانونی تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی که شاکی با استناد به آن متقاضی پرداخت هزینه مربوطه میباشد، بوده و بدیهی است پس از انجام خدمات یاد شده در خصوص تعهدات آموزش رایگان این پذیرفته شدگان وفق ضوابط و مقررات اقدام خواهد شد.
در راستای ساماندهی تعهدات گروه ها و مقاطع مختلف تحصیلی کمیسیونی به نام کمیسیون عالی تعهدات با ریاست وزیر بهداشت در این وزارتخانه تشکیل گردیده است. کمیسیون یاد شده در راستای مساعدت به پذیرفته شدگان سهمیه استانی مناطق 2 و 3 که وفق ضوابط و مقررات پیش گفت موظف به انجام خدمت مورد تعهد وفق نظر سازمان ذی ربط بوده اند، موافقت نموده است که این افراد یک برابر مدت تحصیل خود را در استان محل تعهد، خدمت نمایند و اجازه داشته باشند یک برابر دیگر تعهدات خدمتی خود را در هر جای کشور به انجام برسانند.
بر این اساس حتی در صورت ابطال مصوبه یاد شده شاکی این پرونده و سایر افراد مشابه به دلیل تودیع سند تعهد خدمت و همچنین ضوابط و مصوبات فوق الذکر مجاز به پرداخت هزینه های مربوطه و آزادسازی سند تعهد خود نبوده و بدیهی است به فرض ابطال مصوبه مورد اعتراض موظف به انجام خدمت به میزان یک برابر مدت دیگر نیز که وفق تصمیم کمیسیون عالی تعهدات امکان انجام آن را در هر جای کشور داشته اند، در استان مربوطه خواهند بود. بنابراین و با عنایت به این که تمامی اقدامات وفق ضوابط و مقررات صورت گرفته، صدور رای به رد شکایت مطروحه مورد تقاضا است."
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1403/03/08 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
براساس بند (1) مصوبه جلسه 87 مورخ 1365/07/08 شورای عالی انقلاب فرهنگی با موضوع «اخذ تعهد خدمت از پذیرفتهشدگان امتحان گزینش دانشجو سال های تحصیلی 66-65 به بعد» مقرر شده است که: «پذیرفتهشدگان رشتههای مختلف تحصیلی امتحان گزینش سال تحصیلی 66 - 65 و بعد از آن که با استفاده از سهمیه مناطق (به جز سهمیه 1) و عشایر در موسسات آموزش عالی پذیرفته میشوند، به دلیل امتیازاتی که در پذیرش سهمیهای از آن برخوردار شدهاند متعهد میشوند که در همان منطقه با منطقه محرومتر به مدت حداقل دو برابر دوره تحصیل دانشگاهی مطابق ضوابط رشتههای تحصیلی خدمت نمایند.» بنابراین تغییر در مدت زمان و چگونگی ایفای تعهد از سوی متعهدین صرفاً در صلاحیت مرجع تصویبکننده مقرره فوقالذکر بوده و کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فاقد صلاحیت در کاهش یا افزایش میزان تعهد است و منحصراً اتّخاذ تصمیم درخصوص اخذ تعهد خدمت یا لغو تعهد برعهده وزارتخانه مربوطه بوده و این امر منصرف از تغییر کیفیت نحوه انجام تعهد و تبدیل آن است و تفکیک و تقسیم تعهد به تناسب مبانی قانونی حاکم بر آن و مردد ماندن انجام تعهد بین مصوبه صدرالذکر شورای عالی انقلاب فرهنگی و لایحه قانونی اصلاح مواد (7) و (8) قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی (اصلاحی مصوب 1358/07/30) واجد ایراد و مغایر با قانون اخیرالذکر است. بنا به مراتب فوق، بخشنامه شماره 500/7231/ د مورخ 1398/12/13 مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (1) تصمیم کمیسیون عالی تعهدات مورخ 1398/09/12 وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خارج از حدود اختیار و صلاحیت مرجع وضع کننده آن و خلاف قانون بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال میشود. این رای براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 1402/02/10) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است./
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری