شاکی دادخواستی به طرفیت هیات وزیران به خواسته ابطال تبصره ماده 6 آیین‌نامه اجرایی معافیت تحصیلی مصوب 1392 به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیات عمومی ارجاع شده است متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر می‌باشد:
تبصره - صدور معافیت تحصیلی برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی و بالاتر پیوسته، در مورد فارغ‌التحصیلان کاردانی رشته‌هایی که با تایید وزارتخانه‌های علوم یا بهداشت، مقطع ناپیوسته بالاتر ندارد، بلامانع است.
دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
1- سازمان نظام وظیفه مستند به تبصره ماده 6 معتقد است که صدور معافیت تحصیلی برای ادامه تحصیل صرفاً برای فارغ التحصیلان مقطع کاردانی ممکن است و از صدور معافیت تحصیلی برای دیگر مقاطع همانند کارشناسی خودداری می‌نماید.
2- مطابق ماده 33 و تبصره 1 این ماده از قانون خدمت وظیفه عمومی، صدور معافیت تحصیلی منوط به قید کاردانی نیست. بنابراین اطلاق مقرره مورد شکایت مغایر حکم ماده 33 و تبصره 1 آن است.
3- مطابق رای شماره 2071 مورخ 30؍11؍1397 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، مقرره مشابه مقرره مورد شکایت مبنی بر اینکه ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر الزاما مستلزم طی آن از مقطع قبلی است، را مغایر قانون تشخیص داده است.
در پاسخ به شکایت مذکور، معاونت حقوقی رئیس جمهور طی لایحه ای که تحت شماره 98-2809-3 مورخ 27؍3؍99 ثبت دفتر هیات عمومی شده اعلام کرده که:
با عنایت به تبصره ماده 6 آیین‌نامه معافیت تحصیلی صرفاً در مقام ایجاد و امکان استثنایی به منظور ادامه تحصیل دانش آموختگان کاردانی که مقطع ناپیوسته بالاتر ندارند، بوده است و به هیچ وجه متضمن حکمی که برای ادامه تحصیل دانش آموختگان مقطع کارشناسی مانع ایجاد کند نیست.
سازمان وظیفه عمومی ناجا نیز با ارسال لایحه ای ابراز داشته:
1- مطابق ماده 35 قانون خدمت وظیفه عمومی معافیت تحصیلی در هر مقطع صرفاً برای یک بار صادر می‌شود و صدور معافیت تحصیلی برای مقاطع تکراری ممنوع است. حال صدور معافیت برای اشخاص دارای مدرک کاردانی یا کارشناسی برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر پیوسته مثل کارشناسی پیوسته برای فارغ التحصیلان کاردانی و کارشناسی ارشد پیوسته برای فارغ التحصیلان کارشناسی بدین معناست که برای هر مقطع دو بار معافیت تحصیلی صادر می‌شود. چرا که بخشی از مقاطع پیوسته مزبور، مربوط به مقاطع کاردانی یا کارشناسی هستند که متقاضی پیش تر از آن ها را گذرانده است.
2- امکان صدور معافیت تحصیلی در هر مقطع تحصیلی به طور جداگانه بدین معناست که شخص با ادامه تحصیل پی در پی به مدت 29 سال از معافیت تحصیلی استفاده نماید که با جمع 20 سال قبل از دانشگاه، فرد تا 50 سالگی خواهد توانست از معافیت تحصیلی استفاده نماید و بعد از آن نیز الزامی به گذراندن خدمت نظام وظیفه از جانب وی وجود ندارد بنابراین اصل بر لزوم گذراندن خدمت دوره ضرورت است و تفسیر هر مقطع باید به نحوی باشد که موجب گسترش معافیت ها نشود.
رای هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی
نظر به اینکه اولاً: به موجب ماده (35) قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب سال 1363 با اصلاحات بعدی: «مشمولین دیپلم که حداکثر یک سال پس از فراغت از تحصیل در یکی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی داخل کشور که مورد تایید وزارتخانه‌های علوم و بهداشت می‌باشند پذیرفته شوند تا زمانی که وفق تبصره (1) ماده (33) به تحصیل اشتغال دارند، می‌توانند مشروط به اینکه دارای غیبت غیرموجه نباشند از معافیت تحصیلی استفاده نمایند. این معافیت برای هر مقطع فقط یک بار داده می‌شود». ثانیاً: ماده (6) آیین‌نامه اجرایی معافیت تحصیلی مصوب سال 1392 هیات وزیران نیز عیناً تکرار مفاد قانون مذکور بوده و اقدام به تبیین آن نموده و واجد حکمی فراتر از قانون نمی‌باشد. ثالثاً: تبصره مورد شکایت اساساً در مقام بیان تجویز معافیت تحصیلی و ایجاد امکان استثنایی برای ادامه تحصیل دانش‌آموختگان مقطع کاردانی که رشته آن‌ها مقطع ناپیوسته بالاتر ندارد، می‌باشد و در خصوص فارغ‌التحصیلان سایر مقاطع فاقد هرگونه حکمی است و رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه 2071 مورخ 30؍11؍1397 نیز دلالت بر همین معنا دارد.
بنا به مراتب فوق مصوبه معترض عنه مغایرتی با قوانین و مقررات مذکور نداشته و خارج از حدود اختیارات مرجع وضع نبوده و قابل ابطال نمی‌باشد. این رای به استناد بند (ب) ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ظرف مهلت بیست روز از تاریخ صدور از جانب رئیس محترم دیوان عدالت اداری یا 10 نفر از قضات محترم دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است.
حسن امجدی
نایب رئیس هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری