به منظور جامعه‌پذیری و بازاجتماعی شدن زندانیان، رفع مشکلات قضایی و تسهیل آزادی آنان، رفع احتیاجهای ضروری زندانیان و خانواده آن ها و نیز تحکیم خانواده، سازمان مکلف به ارائه خدمات مددکاری(اعم از مددکاری اجتماعی و قضایی) و مشاوره روانشناسی به زندانیان است و در این راستا می‌تواند از خدمات خیرین و موسسه های حمایتی دولتی و غیر دولتی و مردم نهاد بهرهمند شود.
فصل سوم - اقدام های حمایتی و معاضدت قضایی
از
آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور
به منظور شناسایی و حل مشکلات خانوادگی، اجتماعی و قضایی زندانیان، از میان کارکنان موسسه، تنها مددکاران موسسه میتوانند با موافقت رئیس موسسه و در چارچوب مقررات حاکم، با خانواده زندانی و اصحاب پرونده ارتباط برقرار کنند. تخطی از حکم مقرر در این ماده حسب مورد موجب تعقیب اداری یا پیگرد قضایی متخلف است. انجمن، بنیاد و ستاد دیه مکلف به همکاری با مددکاران در چارچوب وظایف حمایتی آنان می‌باشند.
مددکاران میتوانند با موافقت رئیس موسسه در محدوده مقررات با مراجعه به مراجع قضایی، سازمانها و موسسه های دولتی و عمومی و همچنین تشکل های مردمنهاد در جهت انجام امور زندانیان نیازمند و خانواده آن ها اقدام کند. مراجع مذکور در حدود مقررات همکاری لازم را به عمل می آورند.
مددکار اجتماعی موسسه پس از اخذ اطلاعات لازم از زندانی و تشکیل پرونده، در صورت تقاضای زندانی و خانواده وی، به منظور حمایت مادی و معنوی از ایشان و کاهش آثار سوء ناشی از حبس، حسب مورد زندانی و خانواده او را به مرکز مراقبت، ستاد دیه و انجمن یا نهادهای حمایتی دیگر از قبیل کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی کشور، بنیاد مستضعفان، بنیاد برکت، هلال احمر، سازمان نظام روانشناسی و تشکل های مردمنهاد معرفی و موضوع را پیگیری می کند و نتیجه پیگیری را ضمن ابلاغ به زندانی، در سامانه مربوط ثبت می کند. اقدامات حمایتی حتی المقدور باید با حفظ احترام و محرمانگی هویت محکوم و خانواده وی انجام شود.
ستاد دیه، انجمن و بنیاد تعاون مطابق اساسنامه، آیین‌نامه و دیگر ضوابط و مقررات حاکم، به زندانیان و خانواده آن ها خدمات حمایتی ارائه میکنند. سازمان با هدف پیشگیری از انجام کارهای موازی و در راستای بهبود عملکرد موسسه های موضوع این ماده، بر عملکرد ستاد، انجمن و بنیاد نظارت می کند و هماهنگی لازم را به عمل میآورد.
به منظور پیشگیری از انجام اقدامات حمایتی موازی، هدفمندتر نمودن حمایتها، ایجاد شفافیت و جلب مشارکت حداکثری مردمی، سازمان مکلف است نسبت به راه اندازی «سامانه اقدامات حمایتی» مبادرت نماید. در این سامانه پس از شناسایی زندانیان نیازمند از سوی مددکار اجتماعی موسسه، بدون ذکر نام و مشخصات هویتی و صرفاً با یک کد یکتا، بخشی از اطلاعات پرونده الکترونیکی آن ها نظیر خلاصه موضوع پرونده، مدت حبس، روند تغییر رفتار زندانی و حمایتهای مالی و معاضدتهای به عمل آمده، به همراه نوع و میزان حمایت هایی که زندانی و خانواده وی نیاز دارند، ثبت و بهروز رسانی میگردد.
تبصره 1- پس از راه اندازی این سامانه، اقدامات حمایتی از زندانی و خانواده وی در آن ثبت میگردد و تنها مسیر حمایت مالی از محکومان نیازمند، از طریق این سامانه خواهد بود و ستاد دیه، انجمن و بنیاد، خدمات حمایتی خود در بستر این سامانه ارائه می نمایند. کمیته امداد امام خمینی(ره) و دیگر نهادها و سازمان های حمایتی و خیریه که به صورت محلی یا کشوری اقدام به انجام امور فوق مینمایند، پس از تفاهم و هماهنگی با سازمان به شیوه فوق عمل می کنند.
تبصره 2- در این سامانه باید اولویتهای حمایتی با ضوابط معین و شفاف مشخص و اعلام گردد و همچنین قابلیت جستجو و دسته بندی اطلاعات (بر اساس مواردی نظیر نوع و میزان محکومیت، موضوع پرونده، مدت زمان سپری شده و باقیمانده از حبس، میزان مبلغ مورد نیاز برای آزادی زندانی، سن، جنس، وضعیت تأهل، دارا بودن فرزند یا بارداری، سوءپیشینه فرد، محل تولد، مدرک تحصیلی، عنوان شغلی و...) وجود داشته باشد. و همچنین دارای درگاه پرداخت مشارکتهای مردمی به صورت مستقیم بوده و امکان پرداخت تمام یا قسمتی از مبلغ مورد نیاز مربوط به هر زندانی فراهم باشد. پس از پرداخت هر میزان مبلغ، نتایج حمایت های انجام شده باید در سامانه نمایش داده شود به گونه ای که از دوباره کاری و بی عدالتی در تخصیص کمک ها اجتناب شود.
تبصره 3- بخش جداگانه ای در این سامانه را برای حمایت های مستقیم از خانواده زندانیان طراحی و بروز رسانی میگردد. حمایتهای مالی و پرداخت وجه جهت کمک به معیشت خانواده زندانیان در این سامانه ثبت و از طریق این سامانه انجام می‌شود. در این بخش نیز بدون نام و مشخصات هویتی، اطلاعات مورد نیاز توسط مددکاران اجتماعی موسسه و مرکز مراقبت ثبت میگردد.
تبصره 1- پس از راه اندازی این سامانه، اقدامات حمایتی از زندانی و خانواده وی در آن ثبت میگردد و تنها مسیر حمایت مالی از محکومان نیازمند، از طریق این سامانه خواهد بود و ستاد دیه، انجمن و بنیاد، خدمات حمایتی خود در بستر این سامانه ارائه می نمایند. کمیته امداد امام خمینی(ره) و دیگر نهادها و سازمان های حمایتی و خیریه که به صورت محلی یا کشوری اقدام به انجام امور فوق مینمایند، پس از تفاهم و هماهنگی با سازمان به شیوه فوق عمل می کنند.
تبصره 2- در این سامانه باید اولویتهای حمایتی با ضوابط معین و شفاف مشخص و اعلام گردد و همچنین قابلیت جستجو و دسته بندی اطلاعات (بر اساس مواردی نظیر نوع و میزان محکومیت، موضوع پرونده، مدت زمان سپری شده و باقیمانده از حبس، میزان مبلغ مورد نیاز برای آزادی زندانی، سن، جنس، وضعیت تأهل، دارا بودن فرزند یا بارداری، سوءپیشینه فرد، محل تولد، مدرک تحصیلی، عنوان شغلی و...) وجود داشته باشد. و همچنین دارای درگاه پرداخت مشارکتهای مردمی به صورت مستقیم بوده و امکان پرداخت تمام یا قسمتی از مبلغ مورد نیاز مربوط به هر زندانی فراهم باشد. پس از پرداخت هر میزان مبلغ، نتایج حمایت های انجام شده باید در سامانه نمایش داده شود به گونه ای که از دوباره کاری و بی عدالتی در تخصیص کمک ها اجتناب شود.
تبصره 3- بخش جداگانه ای در این سامانه را برای حمایت های مستقیم از خانواده زندانیان طراحی و بروز رسانی میگردد. حمایتهای مالی و پرداخت وجه جهت کمک به معیشت خانواده زندانیان در این سامانه ثبت و از طریق این سامانه انجام می‌شود. در این بخش نیز بدون نام و مشخصات هویتی، اطلاعات مورد نیاز توسط مددکاران اجتماعی موسسه و مرکز مراقبت ثبت میگردد.
انجمن در حدود امکانات، با موسسه در تهیه و تأمین تجهیزات ضروری توانبخشی و مورد نیاز زندانیان بیبضاعت مانند دندان مصنوعی، عصا، اعضای مصنوعی، صندلی چرخدار و عینک، همکاری مینماید.
مرکز مراقبت علاوه بر نظارت بر فعالیتهای مددکاران اجتماعی و انجمنها، اقدامات حمایتی از زندانیان آزاد شده و خانواده آن ها را از قبیل خدمات اشتغال و حرفه‌آموزی، بهداشت و درمان، مشاوره روانشناسی و راهنمایی، فرهنگی و تربیتی و مددکاری اجتماعی به عمل میآورد. سازمان در جهت ثبت و نظارت برعملکرد این مرکز و در جهت رصد مستمر افراد تحت پوشش مرکز مراقبت و ارزیابی مستمر خدمات ارائه شده به این افراد به منظور اطمینان از بازگشت این محکومان به زندگی شرافتمندانه، سامانه حمایت و مراقبت پس از خروج را راه اندازی می کند.
زندانی بیمارِ بیبضاعت که در وضعیت بیماری آزاد می‌شود و همچنین زندانی مستمند باید تا سه ماه پس از آزادی مورد حمایت انجمن قرار گیرد و چنانچه از کارافتاده یا ناتوان باشد، با توجه به مقررات حاکم و امکانات انجمن باید مورد حمایت قرار گیرد. انجمن و مرکز مراقبت در راستای برخورداری این افراد از خدمات سازمانهای حمایتی دولتی و عمومی، اقدام و پیگیری لازم را به عمل میآورند.
مددکار اجتماعی موسسه در راستای پوشش حمایتی از زندانیان، حداقل دو ماه پیش از آزادی آن ها اقدام های لازم نظیر آموزش های لازم به زندانیان در شرف آزادی، توسعه ارتباط با خانواده زندانیان، شناسایی موانع اصلی فعالیت سالم آن ها در جامعه، پیگیری تعیین حامی صلاحیت دار برای ایشان با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و روان شناختی آن ها با فعال سازی ظرفیت هایی نظیر دستگاه های مسئول، بخش خصوصی، نهادهای مردمی و خیرین برای رفع این موانع، را اجرا می کند. این واحد از زندانیان بیبضاعت آزاد شده که قصد بازگشت به محل زندگی خود را دارند حمایت می کند. انجمن به درخواست رئیس موسسه هزینه عزیمت این قبیل زندانیان را به صورت تنخواه در اختیار مددکار قرار می دهد.
مرکز مراقبت در جهت بازاجتماعی شدن زندانیان آزاد شده با استفاده از ظرفیت تشکل های حمایتی مردمنهاد و سازمانهای دولتی از قبیل سازمان بهزیستی کشور، مکانهایی را به منظور اقامت اختیاری زندانیانی که دوره حبس آن ها پایان یافته است، پیش بینی و تمهید می کند. در مدت حضور افراد در این مکانها در ادامه برنامه های اصلاحی و تربیتی موسسه، فنون و مهارت‌های بازسازگاری با جامعه و خودداری از ارتکاب جرم به فرد متقاضی آموزش داده می‌شود و اقدامات حمایتی در راستای تسهیل در پیوند فرد با اجتماع و خانواده وی انجام می‌گیرد.
مددکاران قضایی موسسه با هماهنگی و تحت نظارت واحد امور قضایی، خدمات معاضدت قضایی و مشاوره حقوقی را به طور رایگان به زندانیان ارائه می دهد. این خدمات شامل مواردی از قبیل ارائه مشاوره و ارشاد قضایی، همکاری با شورای حل اختلاف و اتخاذ تمهیدات لازم به منظور تحقق مذاکرات اصلاحی میان زندانی و شاکی، مراجعه به مراجع قضایی و مکاتبه با آنان در راستای رفع ابهامات مربوط به پرونده قضایی زندانی، آگاهی رسانی به زندانی از حقوق خود، تنظیم شکواییه، اعتراض، دادخواست و لوایح قضایی و پیگیری جهت بهره مندی زندانی از نهادهای ارفاقی و امتیازهای قانونی نظیر آزادی مشروط، نیمه‌آزادی و آزادی تحت نظارت سامانه های الکترونیکی، عفو، تعلیق اجرای مجازات و دیگر فرایندهای مربوط به دادرسی، صدور حکم و اجرای رأی است.
مرکز توسعه حل اختلاف با همکاری سازمان در موسسه ها به تعداد مورد نیاز شعب «شورای حل اختلاف ویژه امور زندانیان» را تشکیل می دهد. اعضای این شورا با بهره‌گیری از ظرفیت های موجود در راستای تحقق صلح و سازش بین زندانی و شاکی یا مدعی خصوصی تلاش می کنند.