صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/04/12
برگزار شده توسط: استان مرکزی/ شهر زرندیه
موضوع
حق‌آبه چاه کشاورزی منقول است یا غیر منقول.
پرسش
آیا حق‌آبه چاه کشاورزی مال منقول است یا غیر منقول ؟
نظر هیئت عالی
حق‌آبه چاه کشاورزی مشمول مقررات ماده 18 قانون مدنی است و در تقسیم‌بندی اموال غیر منقول تبعی قرار می‌گیرد، بنابراین ملحق به زمین کشاورزی است، مگر اینکه دارای سند مالکیت جداگانه باشد و یا هنگام معامله به عدم الحاق آن به زمین زراعی تصریح گردیده باشد، زیرا در نظر عرف هم حق‌آبه چاه زراعی و کشاورزی به طور مستقل قابل معامله و واگذاری هست.
نظر اکثریت
حقوق دانان در یک تقسیم‌بندی رایج مال غیرمنقول را در چهار دسته تعریف نموده اند: مالی را که نقل و انتقال آن ذاتاً ممکن نباشد، غیرمنقول ذاتی و مالی که در اثر عملیات یک شخص امکان جابه‌جایی آن نباشد را غیرمنقول اکتسابی، و اموال منقولی که قانون‌گذار آن‌ها را در حکم غیرمنقول قرار داده، غیرمنقول حکمی و حقوقی که به تبع مال غیرمنقول حاصل می‌شوند را غیرمنقول تبعی تعریف کرده‌اند. تعریف حق‌آبه در تبصره 1 ماده 18 قانون توزیع عادلانه آب بیان شده و این مقرره اشعار می‌دارد: «حقابه عبارت است از حق مصرف آبی که در دفاتر از جمیع قدیم یا اسناد مالکیت یا حکم دادگاه یا مدارک قانونی دیگر قبل از تصویب این قانون برای ملک یا مالک آن تعیین شده باشد.» با این وصف اکثریت همکاران قضایی دادگستری زرندیه اعتقاد دارند حق‌آبه اراضی کشاورزی مال غیرمنقول است و با توجه به تعریف یاد شده باید گفت حق بهره‌برداری از آب با حق آب تفاوت دارد و ممکن است در یک سال به علت خشکسالی آبی وجود نداشته باشد اما همچنان زمین دارای حق‌آبه است لیکن در خصوص اینکه حق‌آبه تحت کدام قسم از اموال غیرمنقول قرار می‌گیرد عده‌ای از همکاران محترم عقیده دارند قانون‌گذار آن را در حکم مال غیرمنقول دانسته و از مصادیق ماده 17 قانون مدنی است و اکثریت همکاران قضایی بر این نظر هستند که حق‌آبه با توجه به تعریف قانونی از جمله حقوق ناشی از غیرمنقول است و از مصادیق حقوق مندرج در ماده 18 قانون مدنی (غیرمنقول تبعی) به شمار می‌رود و درحقیقت نوعی حق انتفاع و چنانچه از اراضی دیگران بگذرد تا به زمین مالک برسد نوعی حق ارتفاق است و این مفهوم از ماده 42 آیین‌نامه قانون ثبت نیز قابل استنباط می‌باشد لذا این حق قابل نقل و انتقال است و چنانچه مانع صریح قانونی وجود نداشته باشد می‌تواند مورد معامله قرار گیرد.
نظر ابرازی
نظر اقلیت در میان همکاران قضایی آن است که حق‌آبه مال منقول است با این استدلال که برای تعریف حق‌آبه باید به ماهیت حقوقی آب مراجعه کنیم و چون آب مال منقول است و نقل آن از نقطه‌ای به نقطه دیگر ممکن است، لذا حق‌آبه هم که ناظر به بهره برداری از آب است، مال منقول خواهد بود و تحت مصادیق ماده 19 قانون مدنی قرار می‌گیرد. در حقیقت آنچه که مورد استفاده قرار می‌گیرد آب است و حق‌آبه چیزی جدا از آب نیست به همین خاطر است که افراد می‌توانند بخشی از آن را بفروش برسانند کما اینکه این اقدام امری مرسوم است و کشاورزان آب اضافی را به دیگران انتقال می‌دهند.