فصل 7 - امنیت غذایی و ارتقای تولید محصولات کشاورزی

از قانون برنامه پنجساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران (1407 - 1403)

در اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و بندهای (6) و (11) سیاست‌های کلی برنامه پنجساله هفتم و به‌منظور تامین امنیت غذایی پایدار و غذای سالم و با کیفیت برای آحاد جامعه، پایداری مناطق روستایی و عشایری و توزیع متعادل جمعیت بین مناطق روستایی و شهری و تحقق اهداف کمّی زیر مطابق با احکام این فصل اقدام می‌شود:

جدول شماره (6) - سنجه‌ عملکردی امنیت غذایی و ارتقای تولید محصولات کشاورزی

سنجه عملکردی واحد متعارف هدف کمّی
متوسط وزنی ضریب خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی (گندم – جو – برنج، حبوبات - گوشت قرمز و سفید و شکر) درصد (در پایان برنامه) 90
متوسط وزنی ضریب خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی (ذرت و دانه‌های روغنی) درصد (در پایان برنامه) 40
افزایش بهره‌وری در واحد سطح درصد (در پایان برنامه) 50
افزایش سهم ارزش­افزوده فراوری محصولات کشاورزی از ارزش‌افزوده بخش کشاورزی درصد (سالانه) 15
کاهش سهم هر یک از محصولات دارای آلاینده‏های غیرمجاز از محصولات پر‌مصرف درصد (سالانه) 10
کاهش واردات نهاده‏های دامی تراریخته درصد (سالانه) 5 (انتهای برنامه، کاهش واردات به 25 درصد می‏رسد)
سهم جوجه سویه آرین از سویه‏های موجود برای جوجه‏ریزی مرغ گوشتی درصد (افزایش سالانه حداقل 4 درصد، در پایان برنامه حداقل20 درصد)
سهم بازار داخلی مرغ سایز (مرغ سلامت‏محور) درصد (افزایش سالانه حداقل 10 درصد در پایان برنامه حداقل 50 درصد)
حجم تولید و صید محصولات شیلاتی میلیون تن (در پایان برنامه) 1/8
سهم بذور دورگه (هیبریدی) تولید داخل درصد (در پایان برنامه) حداقل 50 (افزایش سالانه حداقل 10 درصد)
سهم واکسن طیور تولید داخل درصد (در پایان برنامه) حداقل 70 (افزایش سالانه حداقل 10 درصد)
تولید محصولات گلخانه‏ای میلیون تن (در پایان برنامه) حداقل 10
سهم سطح زیر کشت محصولات زیستی (ارگانیک) درصد (در پایان برنامه) حداقل 2
توسعه کشاورزی فراسرزمینی میلیون هکتار (در پایان برنامه) 2
سهم کشاورزی قراردادی از تولیدات کشاورزی کشور درصد (در پایان برنامه) حداقل 20
تهیه نقشه‌های مدیریت‌پذیر و درجه‏بندی و ارزیابی تناسب اراضی کشاورزی هزار هکتار (سالانه) 100
کاهش فرسایش خاک درصد (در پایان برنامه) حداقل 20
توسعه و ایجاد شبکه‏های آبیاری و زهکشی درجه 3 و 4 در پایاب سدها و احداث آبراهه(کانال)‏های عمومی و انتقال آب کشاورزی با لوله هزار هکتار (سالانه) 70
استقرار سامانه‏های نوین آبیاری (تحت فشار) در اراضی کشاورزی هزار هکتار (سالانه) 200
استقرار سامانه‏های نوین آبیاری زیرسطحی هوشمند با کاهش مصرف آب کشاورزی تا 50 درصد و بهره‌وری تولید 1/5 برابر هزار هکتار (سالانه) 150
افزایش و تقویت ایستگاهها و سامانه­های هواشناسی کشاورزی درصد (سالانه) حداقل 5 درصد سالانه، در انتهای برنامه حداقل 25 درصد
تجهیز و نوسازی و زهکشی اراضی هزار هکتار (سالانه) 60
احیا، مرمت و بازسازی و لایروبی قنوات هزار کیلومتر (سالانه) 3
احداث جاده‏های دسترسی و بین مزارع هزار کیلومتر (در پایان برنامه) 25
اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری میلیون هکتار (در پایان برنامه) 20
کاهش سطح کانون‌های بحرانی فرسایش بادی درصد (در پایان برنامه) 20
مدیریت، حفظ، احیا و توسعه مراتع کشور میلیون هکتار (در پایان برنامه) 20
افزایش ضریب پوشش حفاظت از جنگل‌ها و مراتع درصد (در پایان برنامه) 20
افزایش سطح زیر کشت زیتون هزار هکتار (سالانه) 20

وزارت جهاد کشاورزی مکلف است گزارش سنجه‌های عملکردی این ماده را سالانه به مجلس ارسال نماید.

به‌منظور افزایش ضریب خودکفایی و بهره‌برداری بهینه و یکپارچه از منابع و عوامل تولید، به‌ویژه منابع آب و خاک و نیز بهبود معیشت کشاورزان، روستاییان و عشایر، وزارت جهاد کشاورزی مکلف است با همکاری سازمان و سایر دستگاه‌های اجرایی ‌ذی‌ربط بر اساس اسناد آمایش سرزمین و شرایط اقلیمی، متناسب با استعدادها و قابلیت‌های منطقه‌ای و مزیتهای اقتصادی و با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی و معیشت بهره‌برداران با رعایت سیاست ‌ های کلی نظام از جمله سیاست ‌ های کلی محیط زیست و منابع طبیعی نسبت به موارد زیر اقدام نماید:
الف - برنامه تولید بهینه (الگوی کشت) محصولات موضوع ماده (31) قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی مصوب 1389/04/23 را بر اساس یک برنامه پنجساله تهیه و هر‌ساله تا سه‌ماه قبل از شروع سال زراعی در هر حوضه آبخیز و دشت، تعیین و کلیه حمایت‌های قیمتی و غیرقیمتی خویش را بر اساس این برنامه اجرا نماید.
برنامه تولید بهینه (الگوی کشت) بر اساس شرایط اقلیمی و آب و خاک، محدودیت‌های کشت محصولات غیرراهبردی در اراضی مستعد محصولات راهبردی، کشت متراکم محصولات راهبردی در دشتهای حاصلخیز و مستعد، مزیتهای نسبی، ارزش‌افزوده، شرایط اقتصادی و شرایط آب و هوایی و حد بهینه آن در کشور تعیین می‌شود.
ب - حمایت از کشاورزان متناسب با میزان رعایت برنامه تولید بهینه (الگوی کشت) تعیین‌شده صورت می‌گیرد در غیر این‌صورت هرگونه حمایت مرتبط با برنامه مزبور به‌منزله تصرف غیرقانونی در اموال عمومی است.
تبصره - به‌منظور جبران هزینه تحمیلی ناشی از مداخلات دولت در بازار از طریق قیمت‌گذاری تکلیفی، دولت مکلف است مابه ‌ التفاوت قیمت تکلیفی و قیمت بازار که توسط وزارت جهاد کشاورزی تعیین می ‌ شود را در سقف منابع پیش ‌ بینی شده در بودجه سنواتی پرداخت نماید.
پ - تا سال پایانی اجرای این قانون نسبت به برنامه انتقال تدریجی حمایت‌های قیمتی و غیر‌قیمتی، فنی، مالی و تسهیلاتی بخش تولید محصولات کشاورزی و غذایی به انتهای زنجیره تولید (تولیدکننده) بر اساس کیفیت و کمیت محصول تولیدی و متناسب با برنامه بهینه تولید (الگوی کشت) اقدام قانونی به‌عمل آورد.
وزارت جهاد کشاورزی مکلف است گزارش عملکرد بندهای «الف»‌، «ب» و «پ» این ماده را سالانه به مجلس ارسال نماید.
ت - برای تولید محصولات اساسی:
1- ‌وزارت جهاد کشاورزی حداکثر ظرف شش ‌ ماه از لازم ‌ الاجرا شدن این قانون نسبت به تولید و صادرات محصولات گلخانه ‌ ای بزرگ ‌ مقیاس در قالب شهرکهای کشاورزی و قطبهای کشاورزی مطابق با ضوابط قانونی و مقررات حاکم بر آنها و مناطق مربوط اقدام قانونی به‌عمل آورد.
2- نسبت به تکمیل و اجرای طرحهای پیشران کشاورزی به‌ویژه در حوزه آب و خاک از جمله اجرای گام (فاز) دوم طرح احیا و بهبود اراضی کشاورزی (550 هزار هکتاری خوزستان و ایلام)‌، طرح جامع احداث و ساماندهی زیرساخت‌های منابع آب و خاک کشاورزی در استان‌های شمالی در سطح یک میلیون هکتار و تکمیل و توسعه و بهره‌برداری از طرحهای گرمسیری و سردسیری با هماهنگی وزارت نیرو در قالب بودجه سنواتی و به میزان اختصاص منابع اقدام نماید.
3- نسبت به بهره ‌ برداری از سامانه کشاورزی هوشمند پیشرفته آبیاری زیرسطحی (طرح نهاد پیشران)، مبتنی‌ بر رطوبت‌رسانی، تغذیه خاک و هوا‌رسانی زیرسطحی در اراضی کشت و صنعت کارون و اراضی کشاورزی بالای ده‌ هکتار کل کشور در قالب بودجه سنواتی و به میزان اختصاص منابع به‌نحوی اقدام نماید که در اراضی مذکور، به‌صورت تدریجی، راساً یا از طریق بخشهای دیگر از جمله خصوصی، تعاونی و غیردولتی مصرف آب کشاورزی حداقل پنجاه درصد (50%) کاهش یابد و بهره‌وری تولید حداقل یک و نیم برابر ارتقا یابد و راه‌اندازی خطوط تولید خوراک دام (سیلاژ یونجه) به‌نحوی صورت پذیرد که وابستگی به واردات خوراک دام کاهش یابد.
4- تعرفه آب مصرفی کشتهای گلخانه‌ای در نواحی و شهرکهای کشاورزی، نهالستان‌ها و ایستگاههای تولید بذر و نهال و بوستان ‌ های جنگلی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور فارغ از هر منبع تامین به نرخ مصوب فعالیت‌های کشاورزی محاسبه می‌گردد و مجتمع‌ها و شهرکهای کشاورزی از مزایای مندرج در ماده (81) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) بهره‌مند می‌شوند.
5 - نسبت به صرفه‌جویی سالانه یک‌ درصد (1%) از مصارف کشاورزی آبهای زیرزمینی از طریق کشت ارقام مقاوم به خشکی و شوری و توسعه روشهای شورورزی در مناطق مستعد ساحلی کشور اقدام نماید.
6 - سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مجاز است با رعایت قوانین و مقررات از ظرفیت مجریان، بهره‌برداران، افراد بومی و محلی، روستاییان و سایر افراد واجد صلاحیت در قالب شرکتهای تعاونی جهت عملیات آبخیزداری و جنگل‌کاری در قالب نظام فنی و اجرایی و قراردادهای رسمی بدون ایجاد رابطه استخدامی استفاده نماید.
ث - برای کوچک‌سازی و افزایش اثربخشی نظام آموزش، پژوهش و فناوری بخش کشاورزی و بازتعریف نقش دولت و افزایش نقش بخش غیردولتی، ساختار سازمانی، وظایف و اختیارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) و موسسات تحقیقاتی و پژوهشی وزارت جهاد کشاورزی را برای ایفای کارکردهای مدیریت خلاق، توسعه و انتشار فناوری و نوآوری، با رعایت قوانین و مقررات و سیاست ‌ های کلی نظام از جمله سیاست ‌ های کلی محیط زیست و منابع طبیعی، بازطراحی نموده و تا پایان سال اول برنامه به‌تصویب شورای‌عالی اداری برساند.
ج - برای افزایش بهره‌وری صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی، با رعایت ضوابط و مقررات مربوط نسبت به ادغام، اصلاح ساختار و کاهش تعداد و تنوع صندوق‌های غیردولتی حمایت از توسعه بخش کشاورزی موضوع ماده (17) قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی اقدام نماید.
چ - دولت مجاز است با هدف رساندن نسبت کفایت سرمایه بانک کشاورزی به حداقل هشت درصد (8%)، اعتبار لازم جهت افزایش سرمایه نقدی بانک مزبور را در لوایح بودجه سنواتی پیش ‌ بینی نماید. در صورت افزایش سرمایه دولت در بانک کشاورزی این بانک مکلف است حداقل معادل پنج ‌ برابر افزایش سرمایه مزبور را به بخش کشاورزی تسهیلات پرداخت نماید. وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی و جهاد کشاورزی مکلفند گزارش عملکرد این بند را سالانه به مجلس ارسال نمایند.
ح -
1- به‌منظور اختصاص کمکهای فنی - اعتباری به تعاونی‌های تولیدی و ایجاد بازارچه‌های هفتگی و ایستگاههای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی (با هدف کاهش قیمت کالا) شهرداری‌ها مکلفند بر اساس درخواست وزارت جهاد کشاورزی، فضاهای مناسب با قیمت کارشناسی جهت انجام امور فوق را در اختیار تولیدکنندگان روستایی و عشایر قرار دهند.
2- بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، اقدامات مقتضی را به‌منظور تسهیل ورود بیمه‌های تجاری به فرایند بیمه مسئولیت مدنی شرکتها و موسسات ارائه‌دهنده خدمات فنی و مهندسی کشاورزی فناورانه و شرکتها و موسسات دانش‌بنیان به‌عمل آورد.
3- صندوق بیمه کشاورزی مکلف است از طریق کارگزاری شرکتهای بیمه‌ محصولات اساسی (گندم، جو، برنج، حبوبات، گوشت قرمز و سفید، شکر، ذرت و دانه ‌ های روغنی) را در مقابل خسارت‌های ناشی از‌ سوانح طبیعی و حوادث، بیمه اجباری تمام‌خطر نماید. حق‌بیمه سهم کشاورز از محل مطالبات کشاورز و از محل اعتبار ردیف خرید تضمینی پرداخت ‌ می‌شود.
4- وزارت جهاد کشاورزی مکلف است با رعایت ماده (7) قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی نسبت به استقرار سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی، توصیفی و بازار و ایجاد ساختار مناسب برای اشتراک‌گذاری داده‌های مختلف، در پیوند با سامانه جامع تجارت ایران تا پایان سال اول برنامه اقدام نماید.
به‌منظور افزایش سطح سلامت و ایمنی مواد غذایی و جلوگیری از تعارض منافع، وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و جهاد کشاورزی مجازند برای کارآمدسازی نظارت بهداشتی و فنی دولت بر کارخانه‌ها و کارگاههای تهیه مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی موضوع قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی مصوب 1346/04/22 با اصلاحات و الحاقات بعدی و قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی مصوب 1334/03/29 با اصلاحات و الحاقات بعدی و کشتارگاهها و کارخانه‌های تولید و تهیه فراورده‌های خام دامی موضوع قانون سازمان دامپزشکی کشور مصوب 1350/03/24 با اصلاحات و الحاقات بعدی و قانون نظارت شرعی بر ذبح و صید مصوب 1387/11/24، نسبت به صدور مجوز تاسیس کانون‌های مسئولان فنی و بهداشتی با رعایت قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار اقدام نمایند.
آیین‌نامه اجرایی این ماده ظرف سه‌ماه از لازم ‌ الاجرا شدن این قانون به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های مذکور و با همکاری وزارت دادگستری و معاونت حقوقی ریاست جمهوری تهیه می ‌ شود و به‌تصویب هیات ‌وزیران می‌رسد.
الف - شناسنامه‌دار کردن محصولات کشاورزی به‌منظور ایجاد قابلیت رهگیری و شناسایی مبدا محصولات تولیدی و بهینه‌سازی مصرف نهاده‌ها در مبدا توسط وزارت جهاد کشاورزی با مشارکت اتاق اصناف کشاورزی و منابع طبیعی ایران و سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی جمهوری اسلامی ایران انجام ‌ می‌گیرد.
ب -
1- رهاسازی و کشت هرگونه محصول تراریخته تولید‌شده در داخل یا خارج از کشور در اراضی کشور ممنوع است.
2- انجام تحقیقات و پژوهش‌های آزمایشگاهی و گلخانه‌ای بر روی محصولات تراریخته در دانشگاهها، موسسات و مراکز پژوهشی و شرکتهای دانش‌بنیان با رعایت قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1388/05/07 مجاز است‌.
3- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است در راستای سیاست‌های کلی سلامت‌محور و با هماهنگی سایر دستگاه‌های مرتبط، نظارت بر تولید و عرضه فراورده‌های غذایی که در تولید آن از محصولات تراریخته استفاده شده است را در چهارچوب قوانین و مقررات داخلی انجام دهد. کلیه واردکنندگان و تولیدکنندگان فراورده‌های غذایی و آشامیدنی که از مواد اولیه تراریخته استفاده می‌کنند مکلف به درج برچسب بر روی این محصولات هستند، در صورت عدم برچسب‌گذاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است مجوزهای بهداشتی واحدهای متخلف را تعلیق و متخلفین را به مراجع قانونی معرفی نماید.
4- وزارت جهادکشاورزی مکلف است از طریق افزایش بهره‌وری، ترویج کشت محصولات علوفه‌ای و روغنی کم‌آب‌بر و متناسب با اقلیم کشور، اصلاح و بهبود روشهای نگهداری علوفه، ارتقای کیفیت خوراک دام و طیور و واردات محصولات غیر‌تراریخته، تا پایان برنامه واردات روغن، دانه‌های روغنی، نهاده‌های دامی و محصولات کشاورزی تراریخته را حداقل پنجاه درصد (50%) کاهش دهد. همچنین وزارت جهاد کشاورزی مجاز است جهت کاهش وابستگی کشور به نهاده‌های دامی و استفاده از ظرفیت کارخانجات خوراک دام تا پایان برنامه و به‌صورت تدریجی و با همکاری تشکلها و سازمان‌های مربوط، خام‌فروشی نهاده‌های دام، طیور و آبزیان را تا پنجاه درصد (50%) کاهش دهد. واحدهای مرغداری، دامداری و آبزی ‌ پروری می‌توانند پس از اخذ مجوزهای قانونی از وزارت جهادکشاورزی نسبت به تولید خوراک آماده در واحد تولیدی خود اقدام نمایند.
وزارت جهاد کشاورزی مکلف است گزارش عملکرد این ماده را هر شش‌ماه یک‌بار به کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس ارسال نماید.
سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مکلف به حفظ، احیا و توسعه جنگل در چهارچوب طرح مدیریت پایدار جنگل و جنگل‌داری نوین ‌ می‌باشد. هرگونه بهره‌برداری چوبی از جنگل و برداشت درختان جنگلی ممنوع است.
تبصره 1- برداشت درختان ریشه‌کن، شکسته و افتاده تجمعی ناشی از بروز عوامل طبیعی (طوفان، سیل، برف سنگین، لغزش و رانش وسیع) و آفت‌زده غیرقابل احیای جنگلها (خارج از مدیریت شهرداری‌ها) و همچنین درختان خطرساز در حاشیه جاده‌های جنگلی و پارکهای جنگلی صرفاً توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با ‌تایید رئیس سازمان مزبور انجام می‌گیرد.
تبصره 2- سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مکلف است از طریق فراخوان و تعیین برنده با انعقاد قراردادهای دوره‌ای و مدت‌دار اقتصادی (بدون انتقال مالکیت) طرحهای زراعت چوب را در اراضی مناسب و عرصه‌های جنگلی فاقد پوشش و مخروبه (در مقیاس اقتصادی) و همچنین بهره‌برداری از درختکاری‌ها و جنگلهای دست‌کاشت سنواتی با هدف زراعت چوب بر اساس طرح مصوب از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اجرا نماید.