صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1391/08/05
برگزار شده توسط: استان کرمانشاه/ شهر کرمانشاه
موضوع
سمت مادر برای طرح دعوا از طرف طفل تحت حضانت وی
پرسش
در فرضی که زن و شوهر از هم جدا زندگی می‌کنند و حاصل زندگی مشترک آن‌ها فرزندی پنج ساله باشد که تحت حضانت مادر است و پدر از پرداخت نفقه فرزند خودداری کند، اگر مادر طفل بخواهد علیه پدر (شوهر خود) به عنوان ترک انفاق کیفری و الزام به انفاق مدنی فرزند اقامه دعوا کند، آیا سمتی جهت اقامه دعوا دارد؟ در غیر این‌صورت به چه نحوی باید عمل کند؟
نظر هیئت عالی
با توجه به ماده 6 قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/1، مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت برعهده دارد، حق اقامه دعوا برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد که در این‌صورت دادگاه باید در ابتدا ادعای ضرورت را بررسی کند. در امور کیفری با توجه به صراحت ماده 72 قانون آیین دادرسی کیفری، اعلام مادر برای شروع رسیدگی منعی ندارد و دادستان در صورت اقتضا، قیم موقت تعیین خواهد کرد.
نظر اکثریت
در این مورد چنان‌چه طبق قانون حضانت، طفل به مادر واگذار شود مادر می‌تواند برای مطالبه نفقه فرزند خود به طرفیت پدر وی طرح دعوی کند؛ زیرا بر اساس قاعده فقهیِ «اذن در شیء، اذن در لوازم آن نیز هست» وقتی قانون، حضانت را به مادر واگذار می‌کند نفقه نیز که جزء لوازم ضروری حضانت است از سوی وی قابل مطالبه خواهد بود و به موجب بند 5 ماده 84 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی که دارندگان سمت در طرح دعوا از جانب دیگری را با قید کلمه «از قبیل» محدود به وکالت و ولایت و قیمومیت نکرده و حضانت نیز می‌تواند یکی از مصادیق داشتن سمت در طرح دعوای حقوقی محسوب شود؛ مادر دارای سمت قانونی جهت طرح دعوی در این خصوص است.
اما در امور کیفری با توجه به صراحت ماده 72 قانون آیین دادرسی کیفری مادر نمی‌تواند از جانب طفل اقدام به طرح شکایت کیفری کند، ولی می‌تواند به عنوان اعلام کننده، مراتب را به دادستان اعلام و دادستان اقدام به تعقیب امر جزایی و یا نسبت به تعیین قیم موقت برای طفل اقدام خواهد کرد.
نظر اقلیت
از آنجا که حضانت اختصاص به تربیت و نگهداری طفل در امور معنوی و غیرمالی دارد و نفقه که امری مادی بوده و جنبه مالی دارد با آن متفاوت و از شمول حضانت خارج است و با توجه به این‌که طفل در دوره حضانت حتی اگر حضانت به عهده مادر باشد تحت ولایت پدر به عنوان ولی قهری بوده و امور مالی وی تحت اختیار پدر است و تا زمانی که حق ولایت وی حسب ماده 1184 قانون مدنی از وی سلب نشده است؛ مادر سمتی در این خصوص ندارد. از طرفی ماده 72 قانون آیین دادرسی کیفری به صراحت حکم موردی را که ولی طفل، خود مرتکب جرم شده باشد مشخص کرده و اشاره‌ای به حق شکایت کیفری برای مادر ندارد. بنابراین در فرض سوال، سمت مادر در هر حال منتفی است و دعوا باید به دلیل فقدان سمت مادر رد شود.