صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1382/03/25
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر مینودشت
موضوع
تقاضای تنفیذ وصیت نامه عادی از سوی شخص ثالث
پرسش
شخصی که بلاوارث است در زمان حیاتش به نفع شخص ثالثی وصیت می‌کند و شخص اخیر نیز پس از فوت موصی، به استناد همین وصیت‌نامه عادی دعوای حقوقی به خواسته تنفیذ وصیت‌نامه اشاره شده تقدیم دادگاه می‌کند.
1. دادخواست حقوقی باید به طرفیت چه کسی مطرح شود؟
2. آیا لازم است بدواً موصی‌له درخواست تعیین مدیر ترکه نماید و پس از آن درخواست حقوقی به طرفیت وی اقامه کند؟
3. چنان‌چه وصیت به بیش از ثلث اموال موصی صورت گیرد آیا چنین وصیت نامه‌ای نافذ است یا خیر و یا این‌که برای مازاد بر ثلث نیاز به اجازه حاکم یا مدیر ترکه می‌باشد؟
نظر هیئت عالی
مطابق ماده 327 قانون امور حسبی در صورتی‌که وارث متوفیٰ معلوم نباشد به درخواست دادستان یا اشخاص ذی‌نفع برای اداره ترکه مدیر معین می‌شود. طبق ماده 329 همان قانون پس از وصول درخواست، دادگاه باید حداکثر تا یک هفته مدیر ترکه را معین نماید و برابر ماده 330 قانون یاد شده در صورتی‌که متوفیٰ برای اجرای وصیت خود، وصی معین کرده باشد اداره ترکه به وصی واگذار می‌شود. بنابراین، اولاً: باید به طرفیت مدیر ترکه اقامه شود ثانیاً: چنان‌چه قبلاً برای اداره ترکه مدیر ترکه تعیین نشده باشد به شرح فوق باید اقدام گردد. ثالثاً: حسب ماده 843 قانون مدنی به نظر می‌رسد وصیت بر زیاده بر ثلث نافذ نباشد و با توجه به اطلاق ماده و این‌که طبق ماده 866 قانون مدنی در صورت نبودن وارث، امر ترکه راجع به حاکم است و اصل 45 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارث بدون وارث را از جمله اموال و ثروت‌های عمومی در اختیار حکومت اسلامی قرار داده تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آن عمل کند. لذا اشخاص بلاوارث نمی‌توانند تمامی یا بیش از حد ثلث اموال خود را وصیت نمایند. با این ترتیب وجود ورثه شرط تحقق ثلث نیست. با توجه به مقررات ماده 352 قانون امور حسبی اشخاص که مدعی حقی بر ترکه بوده و دعوای آنان از طرف مدیر ترکه و دادستان یا مدیر تصفیه تصدیق نشده باشد می‌توانند دعوای خود را در دادگاه صلاحیتدار اقامه کنند.
نظر اتفاقی
نظر اول: دادخواست را باید به طرفیت مدیر ترکه بدهد چرا که تکلیف دارد. چون مشخص نیست ورثه‌یی دارد یا خیر و هر ذی‌نفع مکلف است که از دادستان تقاضای مدیر ترکه بنماید. وقتی دادستان می‌تواند رأساً مدیر ترکه تعیین نماید. این تقاضا به طرفیت مدیر ترکه زمانی امکان‌پذیر است که بلاوارث بودن مشخص شود. پس دادخواست تنفیذ وصیت‌نامه قبل از تعیین مدیر ترکه قابل استماع نیست و بیش از ثلث را نمی‌تواند وصیت کند و تفاوتی بین بلاوارث و وارث نیست چرا که در آن‌جا که ورثه نیست مازاد بر ثلث و ترکه به بیت‌المال تعلق می‌گیرد.
نظر دوم: تکلیف را فصل هشتم قانون امور حسبی از موارد 327 لغایت 336 مشخص کرده است. چنان‌چه از طرف دادستان (رئیس حوزه قضایی) مدیر ترکه تعیین و مراحل قانونی آن طی شده باشد، باید به مدیر ترکه مراجعه شود و وصیت به وی تسلیم و مطابق مقررات، وصیت توسط مدیر ترکه عمل شود و مشکل معنونه برطرف گردد. حال اگر هنوز مدیر ترکه مشخص نشده باشد، آن شخص باید راهنمایی شود تا به تقاضایش وفق مقررات دادستان (رئیس حوزه قضایی) تعیین مدیر ترکه نماید و بر اساس آن اقدامات قانونی معمول گردد و چنان‌چه تمام این موارد طی شده و ترکه نزد مدیر ترکه و یا دادستان باشد و شخص ثالث ادعای حقی نماید، در این حالت است که باید دعوا به طرفیت هر یک از آنان مطرح شود و مازاد بر ثلث نیز به بیت‌المال تعلق می‌گیرد.