تاریخ نظریه: 1402/02/13
شماره نظریه: 7/1401/1138
شماره پرونده: 1401-168-1138ک
استعلام:
ملاحظه می‌گردد که در برخی از پرونده‌ها یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی به عنوان اعلام‌کننده و گزارش‌دهنده جرم بوده و به همین جهت افراد یگان مذکور، خود را به عنوان ضابط خاص دادگستری معرفی می‌نمایند؛ حال با توجه به اینکه طبق ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 ضابطان دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع‌آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی به موجب قانون اقدام می‌کنند و طبق ماده 29 قانون مذکور ضابطان دادگستری عبارتند از: الف- ضابطان عام شامل فرماندهان، افسران و درجه‌داران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که آموزش مربوط را دیده باشند. ب- ضابطان خاص شامل مقامات و مامورانی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده ضابط دادگستری محسوب می‌شوند؛ از قبیل روسا، معاونان و ماموران زندان نسبت به امور مربوط به زندانیان، ماموران وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه و ماموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. همچنین سایر نیروهای مسلح در مواردی که به موجب قانون تمام یا برخی از وظایف ضابطان به آنان محول شود، ضابط محسوب می‌شوند. توضیح بیشتر اینکه به ضابطان عام از این جهت لفظ عام اطلاق می‌گردد که اولاً، دارای تمامی وظایف و اختیاراتی که در ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در خصوص ضابطان دادگستری درج گردیده (کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی) می‌باشند. ثانیاً، صلاحیت اقدام درباره کلیه جرایم را دارند. به ضابطان خاص نیز از این جهت لفظ خاص اطلاق می‌گردد که اولاً، فقط در حدود وظایف محول شده ضابط محبوس می‌شوند. ثانیاً، صلاحیت اقدام فقط در خصوص جرایمی را دارند که به موجب قوانین خاص تجویز شده است؛ بنابراین ملاحظه می‌گردد که ملاک و معیار ضابط خاص بودن صرفاً و صرفاً قانون می‌باشد ولاغیر. بدیهی است که قانون تعریف مشخص خود را داشته (احکام و مقررات الزام‌آور که توسط مقامی که اختیار قانونگذاری دارد، وضع و به موقع اجرا گذارده می‌شود) و مراجع ذی‌صلاح آن نیز در قانون اساسی بیان گردیده است. توضیح بیشتر اینکه در خصوص کلیه ضابطین خاص، قانون مربوط به خود را همچون قانون حمایت قضایی از بسیج، قانون آمران به معروف و ناهیان از منکر، مامورین انتظامی راه‌آهن، مامورین جنگلبانی و... را دارند. حال سوال این است که آیا یگان مذکور ضابط خاص تلقی می‌شود؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
مطابق بند «ب» ماده 29 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 تعیین ضابطان خاص دادگستری به موجب قانون است و با توجه به اختیارات و وظایف ضابطان دادگستری در تحقیقات مقدماتی که بر حقوق و آزادی‌های فردی موثر است، تا زمانی که مقنن به طور صریح مقامات و مامورانی را به عنوان ضابط خاص تعیین نکرده باشد موجب قانونی برای احتساب آنها به عنوان «ضابط خاص» دادگستری وجود ندارد. بر این اساس در خصوص مامورین یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که مطابق بندهای 7، 8 و 9 مصوبه مورخ 1378/10/8 شورای عالی امنیت ملی و در اجرای بند 4 ماده 15 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378 ضابط شناخته شده بودند به لحاظ عدم تصویب مقررات مشابه در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 مامورین یگان حفاظت وزارتخانه یادشده، از تاریخ پایان اعتبار قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378 دیگر ضابط دادگستری شناخته نمی‌شوند.