شاکی دادخواستی به طرفیت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - شورای هدایت استعدادهای درخشان به خواسته ابطال ا آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی کارشناسی ارشد به شماره سند عتف - آ - 2203 مصوب جلسه شماره 69 مورخ 1/10/98 شورای هدایت استعدادهای درخشان به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیات عمومی ارجاع شده است متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر می‌باشد:
صفحه 1 الی 3
دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
1- به استناد جزء 1 بند (ب) قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال 83 به طور کلی وزارت علوم و شوراهای زیر مجموعه یا وابسته به آن اختیاری برای تصویب ضوابط پذیرش دانشجو در مقاطع رسمی تحصیلی اعم از کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری نداشته و صرفاً می‌تواند ضوابط و معیارهای مورد نظر خود را برای تصویب نهایی به مراجع ذیصلاح (مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی) ارائه نمایند. در حال حاضر، طبق قوانین مورد عمل به خصوص مواد 5 و 4 قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب سال 94، پذیرش دانشجویان در دوره های کارشناسی ارشد و دکتری منوط به شرکت در آزمون متمرکز بوده و طبق ماده 6 قانون مذکور و تبصره ذیل آن، صرفاً سهمیه ها و معافیت های شرکت در آزمون که به تصویب مجلس شورای اسلامی یا شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده اند معتبر و ملاک عمل خواهد بود.
2- در ماده 64 قانون برنامه ششم توسعه و مصوبات مورخ 22/3/77 و 22/5/81 شورای عالی انقلاب فرهنگی، وضع مقررات و آیین‌نامه های خاص حمایتی برای استعدادهای درخشان پیش بینی گردیده و بدیهی است که تصویب این قبیل آیین‌نامه ها در چهارچوب قوانین مصوب بوده و نبایستی مغایر قانون باشند.
3- در بندهای 9 گانه وظایف و اختیارات شورای هدایت استعدادهای درخشان به شرح ماده 2 آیین‌نامه مورخ 22/5/81 مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصویب ضوابط پذیرش دانشجو (بدون آزمون) در مقاطع تحصیلات تکمیلی از جمله اختیارات این شورا تلقی نشده و مقررات آیین‌نامه های مصوب نمی تواند مغایر قوانین باشد.
4- مواد 8 و 7 و 2 آیین‌نامه تهیه شده مشتمل بر تبعیض ناروا بین دانشگاه ها مغایر بند 9 اصل 3 قانون اساسی بوده و برای فارغ التحصیلان این دانشگاه ایجاد نارضایتی کرده است.
از سویی دیگر مطابق قانون سنجش و پذیرش تحصیلات تکمیلی هرگونه سهمیه بندی منوط به تصویب مجلس شورای اسلامی و یا شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌باشد و شورای هدایت استعدادهای درخشان که زیر مجموعه وزارت علوم است، اختیاری در خصوص تعیین سهمیه برای پذیرش دانشجو را ندارد. بر همین اساس، آیین‌نامه معترض عنه بر خلاف قانون سنجش و پذیرش دانشجو در تحصیلات تکمیلی است.
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لایحه شماره 135463/21/02 مورخ 5/7/1399 به طور خلاصه توضیح داده است که:
1- بر اساس ماده 2 آیین‌نامه تشکیل شورای هدایت استعدادهای درخشان وزارت علوم مصوب سال 81 شورای عالی انقلاب فرهنگی از وظایف و اختیارات شورا، تصویب طرح ها، آیین‌نامه ها و برنامه های آموزشی خاص استعدادهای درخشان، تعیین ضوابط و مقررات مورد نیاز برای اجرای برنامه های مصوب و صدور مجوز اجرای برنامه های خاص استعدادهای درخشان به دانشگاه و مراکز واجد شرایط است، بنابراین تصویب آیین‌نامه مورد شکایت و تعیین مشمولین استفاده از تسهیلات، در چارچوب اختیارات شوراست.
2- بر اساس ماده 8 آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی کارشناسی ارشد، برخی دانشگاه ها امکان پذیرش دانشجوی استعداد درخشان را ندارند اما در تبصره آن ماده به دانش آموختگان همان دانشگاه ها، در صورت موافقت دانشگاه پذیرنده، مجوز بهره مندی از تسهیلات داده شده است که مشمول این تبصره دانش آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی را در بر می‌گیرد.
3- موضوع عدم امکان پذیرش دانشجوی استعداد درخشان در دانشگاه آزاد اسلامی از سال 1393 در شورای هدایت وزارت متبوع مصوب و از آن تاریخ اجرا شده است.
پرونده شماره ه- ع / 9901100 مبنی بر درخواست 1- ابطال کل آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی کارشناسی ارشد به شماره سند عتفآ-2203 مصوب جلسه 69 مورخ 01/10/1398 شورای هدایت استعدادهای درخشان (ابلاغیِ نامه شماره 301041/11 مورخ 06/11/1398) به جز مواد 4، 7 و 8 و 2- ابطال مواد 4، 7 و 8 آیین‌نامه یاد شده، در جلسه مورخ 14/06/1400 هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی مورد رسیدگی قرار گرفت و کل آیین‌نامه به جز مواد 4، 7 و 8 با اکثریت آراء قابل ابطال تشخیص نشد و راجع به ابطال مواد 4، 7 و 8 اعضاء به شرح ذیل اعلام نظر نمودند:
نظریه هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی
نظریه اکثریت اعضای هیات تخصصی: اکثریت 11 نفر از 12 نفر اعضای حاضر در جلسه بر این عقیده بودند:
نظر به اینکه ماده (4) آیین‌نامه مورد اعتراض حق تغییر رشته یا محل تحصیل افراد پذیرفته شده در چارچوب مقررات را بدون مبنای قانونی سلب نموده و منجر به ایجاد تبعیض ناروا میان متقاضیان پذیرشِ بدون آزمون و سایر دانشجویان شده مغایر قانون و قابل ابطال است. ماده (7) آیین‌نامه که دانش‌آموختگان دوره‌های مجازی، فراگیر پیام نور، پذیرفته‌شدگان آزمون اختصاصی (داخلی)، پذیرفته‌شدگان کارشناسی با سوابق تحصیلی و دارندگان مدرک حوزوی معادل کارشناسی را بدون ذکر مبانی قانونی از شرکت در پذیرشِ بدون آزمون دوره کارشناسی ارشد منع نموده در حالی که امکان وجود افرادی مستعد در میان فارغ‌التحصیلان دوره‌های مذکور وجود دارد، مصداق تبعیض ناروا بوده و از این جهت با بند (9) اصل سوم قانون اساسی مغایرت داشته و قابل ابطال تشخیص می‌شود. ماده (8) آیین‌نامه نیز که دانشگاه‌های پیام نور، آزاد اسلامی، جامع علمی - کاربردی و فنی و حرفه‌ای را از پذیرش دانشجوی استعداد درخشان (بدون آزمون) محروم نموده در حالی که ایجاد چنین محدودیتی برای زیرنظام‌های آموزشیِ اشاره شده هیچ‌گونه مستند و مبنای قانونی ندارد فلذا مغایر با بند (9) اصل سوم قانون اساسی و قابل ابطال می‌باشد و پرونده در اجرای بند «الف» ماده (84) قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 جهت اتخاذ تصمیم به هیات عمومی ارسال می‌گردد.
نظریه اقلیت اعضای هیات تخصصی: اقلیت 1 نفر از 12 نفر اعضای حاضر در جلسه بر این عقیده بودند:
روش و کیفیت پذیرش دانشجو در دوره تحصیلات تکمیلی، همان است که در مواد (3)، (4) و (5) ناظر بر بند «ت» ماده (1) قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب سال 1394 ذکر شده است و آنچه که در تبصره ماده (6) قانون موصوف بیان شده است، مبیِّن معافیت از شرکت در آزمون توسط مشمولین استعداد درخشان نمی‌باشد. بنابراین اولاً با التفات به تقاضای ابطال آیین‌نامه، علی‌الاطلاق از جانب شاکی به جهت صلاحیت شورای مذکور در ماده (2) قانون یادشده، وضع آیین‌نامه مورد اعتراض خارج از حدود صلاحیت مرجع تصویب کننده است. ثانیاً در ماهیت امر، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور ایجاد تسهیلات جهت پرورش و تقویت استعداد نخبگان است لذا معافیت از شرکت در آزمون ورودی دانشگاه، مضاف بر مغایرت با بند (9) اصل سوم و اصول نوزدهم و بیستم قانون اساسی نه تنها غرض مرجع اخیر را تامین نمی‌نماید بلکه موجب تضعیف بهره‌مندی از استعداد نخبگان و سنجش و پرورش آن می‌شود فلذا کل مصوبه بدواً به جهت خروج از صلاحیت و سپس مغایرت با قوانین مزبور و عدم انطباق با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی قابل ابطال است.
غلامرضا مولابیگی
رئیس هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی
دیوان عدالت اداری
پرونده شماره ه- ع / 9901100 مبنی بر درخواست 1- ابطال کل آیین‌نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی کارشناسی ارشد به شماره سند عتفآ-2203 مصوب جلسه 69 مورخ 01/10/1398 شورای هدایت استعدادهای درخشان (ابلاغیِ نامه شماره 301041/11 مورخ 06/11/1398) به جز مواد 4، 7 و 8 و 2 - ابطال مواد 4، 7 و 8 آیین‌نامه یاد شده، در جلسه مورخ 14/06/1400 هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی مورد رسیدگی قرار گرفت و مواد 4، 7 و 8 با اکثریت آراء قابل ابطال تشخیص شد و راجع به ابطال کل آیین‌نامه به جز مواد 4، 7 و 8 اکثریت اعضا به شرح ذیل مبادرت به صدور رای نمودند:
رای هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی
نظر به اینکه اولاً: مطابق بند (5) جزء «ج» ماده (2) قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال 1383 «برنامه‌ریزی برای شناسایی و حمایت از شکوفایی استعدادهای درخشان و هدایت آنها به سمت اولویت‌های راهبردی کشور در زمینه علوم، تحقیقات و فناوری در چارچوب مقررات مصوب مراجع ذیصلاح» از ماموریت‌های اصلی و اختیارات وزارتخانه یادشده است. ثانیاً: وفق ماده (2) آیین‌نامه تشکیل "شورای هدایت استعدادهای درخشان" ویژه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب جلسه 502 مورخ 22/05/1381 شورای عالی انقلاب فرهنگی، تعیین سیاست‌ها و راهنمایی‌های عملیاتی به منظور شکوفاسازی استعداهای درخشان در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تصویب طرح‌ها، آیین‌نامه‌ها و برنامه‌های آموزشی خاص استعدادهای درخشان، تعیین ضوابط و مقررات موردنیاز برای اجرای برنامه‌های مصوب، تعیین ضوابط و معیارهای انتخاب دانشگاه‌ها و مراکز اجرایی و... از جمله وظایف و اختیارات شورای مذکور می‌باشد. ثالثاً: بر مبنای تبصره ذیل ماده (6) قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب سال 1394: «افرادی که براساس مصوبات مجلس شورای اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی از شرکت در آزمون ورودی دوره‌های تحصیلات تکمیلی معاف شمرده شده‌اند، از شمول این قانون مستثنی هستند». علیهذا مستفاد از بندهای پیش‌گفته اصل پذیرش دانشجوی استعداد درخشان بدون آزمون و براساس سوابق تحصیلی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی مجاز است و اساساً یکی از طرق حمایت از دانشجویان مستعد، معافیت آنها از شرکت در آزمون ورودی دوره های تحصیلات تکمیلی و جذب بر اساس سوابق تحصیلی می‌باشد. بنابراین وضع آیین‌نامه در این خصوص در حدود اختیارات شورای هدایت استعدادهای درخشان بوده و منع قانونی ندارد.
بنا به مراتب فوق مصوبه مورد شکایت در حدود اختیارات مرجع وضع بوده و مغایرتی با قوانین مذکور نداشته و قابل ابطال تشخیص نشد. این رای به استناد بند «ب» ماده (84) قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ظرف مهلت بیست روز از تاریخ صدور از جانب رئیس محترم دیوان عدالت اداری یا ده نفر از قضات دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است.
غلامرضا مولابیگی
رئیس هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی
دیوان عدالت اداری