صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1380/12/04
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر محمود آباد
موضوع
قوه قاهره و رفع مسئولیت
پرسش
شخصی یک هزار و دویست کیلوگرم برنج را به یکی از شرکت‌های مسافری تحویل می‌دهد تا برای یکی از شهرستان‌ها حمل کنند. در بین راه اتوبوس حامل برنج دچار حادثه سیل شده برنج‌ها از بین می‌روند، صاحب برنج‌ها با طرح دعوا به طرفیت مدیر شرکت مسافربری فوق، مطالبه خسارت (قیمت برنج) را می‌نماید. با توجه به این‌که شرکت تعاونی مسافربری بوده و با اتوبوس مسافربری مبادرت به حمل بار کرده که دچار خسارت در اثر سیل (حادثه غیرمترقبه یا فوری) شده چه مسئولیتی در قبال خسارت وارده دارد؟ آیا مالک اتومبیل و راننده آن مسئولیت مدنی در قبال خسارت وارده دارند ؟
نظر هیئت عالی
اولاً: در صورتی‌که بار، در اثر حادثه غیرمترقبه یا فرس‌ماژور که دفع آن خارج از حیطه اقتدار راننده یا مالک اتوبوس است، تلف شده باشد، مطابق ماده 229 قانون مدنی، مسئله الزام به تأدیه خسارت منتفی است. ثانیاً: در غیر مورد تلف شدن کالا، به لحاظ حادثه غیرمترقبه، اصولاً ید راننده بر کالا، ید امانی است و برابر مواد 614، 615 و 516 قانون مرقوم (با توجه به این‌که راننده اتوبوس را متصدی حمل بار، نیز بدانیم)، این منحصراً در مورد تعدی و تفریط، ضامن تلف یا نقصان مالی است که به او سپرده شده و در صورت عدم تعدی یا تفریط یا بروز وقایعی که دفع آن خارج از اختیارات اوست (مانند جاری شدن سیل) مسئول جبران خسارت نمی‌باشد و حکم مقرر در قسمت اخیر ماده 386 قانون تجارت، نیز موید این استنباط است. ثالثاً: در صورت وجود شرایط، صاحب کالا می‌تواند خسارت وارده را از شخصی که کالا برای حمل به او سپرده شده (مالک اتوبوس یا راننده آن) مطالبه کند؛ رابعاً: در هر صورت با راننده متخلف از حیث حمل بار با وسیله نقلیه مسافربری وفق مقررات آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی رفتار خواهد شد.
نظر اکثریت
با اشاره به مواد 386 و 387 و 388 قانون تجارت و ماده 227 قانون مدنی و نیز به دلیل این‌که حادثه بر اثر جاری شدن سیل بوده، رفع سیل از توان متصدی حمل و نقل خارج بوده و مسئولیتی ندارد زیرا که نه متصدی حمل و نقل و نه راننده مرتکب خلاف عمد شده‌اند و نه تقصیر متوجه آنهاست بلکه حادثه قهری بوده و در رابطه با قرارداد فی‌مابین مسئولیتی ندارند.
نظر اقلیت
با اشاره به متن سوال که اتوبوس مسافربری بوده و مسافر مجاز به در اختیار داشتن وسایل شخصی بوده، فرض که داشتن بار اضافی همراه مسافر بعضاً عرف شده، اما حمل مقدار یک هزار و دویست کیلو برنج، مستلزم تهیه وسایل نقلیه باربری است و حمل بار به مقدار یک هزار و دویست کیلو توسط اتوبوس را نه عرف قبول دارد و نه متصدی حمل و نقل مجاز است و وفق قانون مجازات عاملین در امر حمل و نقل کالا و قانون الزام شرکت‌ها و موسسات ترابری جاده به استفاده از صورت وضعیت مسافری و بارنامه و قانون مجازات متخلفین از تعرفه حمل کالا و مسافر و مقررات مربوط به آن تخلف و جرم محسوب و مرتکب آن به مجازات قانونی محکوم خواهد شد. بنابراین، مستنبط از ماده 1 قانون مسئولیت مدنی، بدون مجوز قانونی اتوبوس را تبدیل به وسیله نقلیه باربری کرده که بدون مجوز بوده، در نتیجه با استنباط از مواد 1 و 2 قانون مسئولیت مدنی و ماده 221 قانون مدنی، که تعهد بر حمل کالا نموده‌اند، متصدی حمل و نقل و به‌تبع آن راننده مسئول عمل خود است.