شاکی دادخواستی به طرفیت سازمان تامین اجتماعی به خواسته ابطال نامه شماره 8990/95/4010 (مورخ 16/11/1395 مدیر کل درمان مستقیم سازمان تامین اجتماعی) به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیات عمومی ارجاع شده است. متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر می‌باشد:
«احتراماً؛ با توجه به ضابطه اجرایی انواع ماموریت‌ها موضوع ماده 12 آیین‌نامه استخدامی بند 1- 2 ب، ضروری است در ارسال درخواست ماموریت آموزشی بلندمدت تمام‌وقت پزشکان و سایر کارکنان متقاضی، ضمن رعایت حداقل (5 سال) و حداکثر (20 سال) سابقه خدمتی در سازمان، از هر گونه ادامه فعالیت کاری همزمان ایشان در سازمان در مدت ماموریت تحصیلی خودداری گردد. بدیهی است در صورت مشاهده موارد عدم رعایت مفاد ضابطه مذکور مسئولیت آن با مدیر درمان، معاونین و روسا و کارشناسان ارشد امور اداری و آموزشی استان خواهد بود».
دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
شاکی به موجب دادخواستی اعلام کرده است:
اینجانب در استخدام رسمی سازمان تامین اجتماعی با 24 سال سابقه در مدیریت درمان تامین اجتماعی قزوین می‌باشم که در سال تحصیلی 97- 96 در رشته تخصصی جراحی عمومی پذیرفته شده‌ام و درخواست استفاده از ماموریت تحصیلی نمودم، که سازمان با استناد به نامه مورد شکایت، با ماموریت تحصیلی اینجانب مخالفت نمود.
درخواست دارم مصوبه مذکور که پزشکان بالای 20 سال خدمت را که محروم از ادامه تحصیل و یا مجبور به استعفا یا مرخصی بدون حقوق می‌نماید و مغایر با عدالت اجتماعی اسلامی و قوانین استخدام کشوری بوده و همچنین با حدیث پیامبر(ص) که فرمودند «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد» مغایرت دارد، ابطال گردد.
همچنین شاکی در پاسخ به اخطار رفع نقص، در نامه‌ای که در تاریخ 20/10/1398 در دیوان عدالت اداری به ثبت رسیده است، اعلام نموده:
1. طبق قانون [اصل] سی‌ام، شرایط تساوی کامل تحصیل برای همه است، نه وابسته به سابقه کار که بالا یا پآیین 20 سال باشد.
2. طبق ماده 3 و 13 کنوانسیون رفع تبعیض در امور آموزش که ایران هم به آن پیوسته [ممکن است مراد شاکی، قانون اجازه الحاق دولت شاهنشاهی ایران به میثاق بین المللی حقوق اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی (مصوب 17/2/1354 مجلس شورا باشد، که در بخش «مستندات» آمده است)]، از حق دسترسی عموم به آموزش سخن گفته و هر تبعیضی در این باره را منع نموده است و ارتباطی به سابقه بیمه شخص ندارد که بالای 20 سال و یا زیر آن باشد؛ موضوع و نتیجه آن، تساوی رفتار نسبت به افراد در برخورداری از آموزش و تعلیمات بوده و بستگی به سابقه بیمه افراد ندارد.
3. مطابق ماده 9 قانون مدنی، رعایت موارد بالا و تامین حق بنیادی آموزش برای عموم شهروندان و تعهد دولت در فراهم آوردن زمینه آن، الزام‌آور است.
4. در اصل 3 و 30 قانون اساسی نیز دولت موظف به تامین حق دسترسی عموم به آموزش عالی و ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی است، نه بر اساس سابقه کار یا بیمه افراد؛ و لازمه این امر، نبود تبعیض یا محدودیت می‌باشد و طبق اصول 14، 19 و 20 قانون اساسی، همه مردم از حقوق مساوی برخوردارند، نه بر اساس سابقه کار یا سابقه بیمه.
5. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد» و «طلب العلمِ فریضه علی کل مسلمٍ و مسلمه»، نه بر اساس سابقه کار یا بیمه افراد. همچنین امام خمینی(ره) می‌فرماید: شما دانشجویان امید این ملت هستید که این راه، ادامه دادن راه پیامبران است، ادامه دهید و به آخر برسانید. همچنین می‌فرماید: انسان تا آخر عمر به علم احتیاج دارد؛ هم به آموزش و هم به پرورش.
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل امور حقوقی و قوانین سازمان تامین اجتماعی به موجب لایحه شماره 6906/98/7100 (مورخ 15/11/1398) به طور خلاصه توضیح داده است که:
1. طبق بند 10 ماده واحده قانون فهرست نهادها و موسسات عمومی غیر دولتی و ماده 117 قانون مدیریت خدمات کشوری، سازمان تامین اجتماعی، نهاد عمومی غیردولتی بوده و از شمول قانون و مقررات عمومی دولت مستثنی می‌باشد و اساسنامه و آیین‌نامه استخدامی خاص خود را دارد.
آیین‌نامه استخدامی سازمان، ابتدا در اجرای بند «ج» ماده 2 قانون استخدام کشوری، مورد تصویب کمیسیون استخدامی مجلس سنا در سال 1348 قرار گرفته و در ماده 3 اساسنامه سازمان (مصوب 1358 وزیران) پیش‌بینی شده که آیین‌نامه استخدامی سازمان با پیشنهاد هیات مدیره و تایید شورای عالی (هیات امنای فعلی) سازمان و تصویب سازمان امور اداری و استخدامی تهیه و تنظیم گردد، که آیین‌نامه مزبور پس از طی تشریفات مقرر قانونی، مشتمل بر 83 ماده و 47 تبصره در تاریخ 28/12/1386 به تصویب سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور) رسیده است.
طبق ماده 31 آیین‌نامه استخدامی سازمان تامین اجتماعی، نظامنامه آموزشی سازمان شامل دستورالعمل‌هایی مربوط به اهداف و نیازهای آموزشی کارکنان و... حسب ضوابطی که به تصویب هیات مدیره خواهد رسید، می‌باشد. لذا در اجرای ماده یادشده، ضوابط اداری و استخدامی سازمان، طی مصوبه شماره 4319/96/110 (مورخ 5/12/1396) به تصویب هیات مدیره سازمان رسید که در ماده 13 ضوابط اداری و استخدامی سازمان تامین اجتماعی مقرر گردید در اجرای بندهای «پ» و «ث» ماده 21 و مواد 29 و 30 و 31 آیین‌نامه استخدامی و به منظور تربیت کادر متخصص، تقویت بنیه علمی و مهارتی و همچنین ایجاد انگیزه، به کارکنان واجد شرایط ماموریت‌های آموزشی در چارچوب طرح طبقه‌بندی و ارزشیابی مشاغل سازمان و برابر نظامنامه آموزشی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مورد تایید وزارت علوم و وزارت بهداشت اعطا می‌گردد.
وفق بند یادشده، مشمولین استفاده از تسهیلات فوق‌الذکر، کارکنان شاغل رسمی قطعی دارای حداقل 5 سال و حداکثر 20 سال سابقه و صرفاً شاغلین در سازمان (پیمانی، آزمایشی و رسمی) می‌باشند. حال آنکه مشارالیه اقرار نموده دارای 24 سال سابقه خدمت در واحد مدیریت درمان تامین اجتماعی استان قزوین می‌باشد، لذا فاقد شرایط مقرر در بند یادشده بوده و اعطای تسهیلات آموزشی بلندمدت به وی مقدور نمی‌باشد.
2. شاکی در پاسخ به اخطار رفع نقص، به موادی از قوانین اشاره می‌کند، که استنباط وی به دلایل ذیل غلط می‌باشد:
1- 2- در رابطه با اصل 30 قانون اساسی: طبق اصل 30 و نظریه شورای نگهبان به شماره 1543 (مورخ 17/5/1363)، مسیر سیاست کلی نظام تبیین شده و مقصود این است که دولت امکاناتی را که در اختیار دارد، در کل رشته‌ها به طور متعادل طبق قانون توزیع نماید. بنابراین آموزش رایگان در حد امکان کلاً یا بعضاً باید فراهم شود و پذیرفته شدن در رشته تخصصی جراحی عمومی و درخواست استفاده از ماموریت تحصیلی، از مصادیق اصل 30 و اصول مشابه آن نمی‌باشد.
2- 2- در رابطه با مواد 3 و 13 ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺒﻌﯿﺾ در آﻣﻮزش:
هیچ کدام از بندهای مذکور در ماده 3 با نامه معترض‌عنه در تعارض نبوده و در راستای ضوابط اداری و استخدامی و منطبق با بندهای «پ» و «ث» ماده 21 و مواد 29 و 30 و 31 آیین‌نامه استخدامی سازمان است. شرایط کارکنان واجد شرایط ماموریت‌های آموزشی نیز برای همه کارکنان یکسان می‌باشد.
در واقع کارکنان شاغل رسمی قطعی باید سنوات خدمت باقیمانده آنان پس از فراغت از تحصیل تا زمان بازنشستگی، از مدت تعهد خدمت مربوط به استفاده از تسهیلات آموزشی کمتر نباشد، تا سازمان بتواند از تربیت کادر متخصص استفاده نماید. لذا تعیین شرایط مورد اعتراض شاکی، وجهه قانونی ندارد.
ماده 13 میثاق کنوانسیون نیز مربوط به عضویت و پیوستن به کنوانسیون می‌باشد و در شکایت مطروحه موضوعیت ندارد.
3- 2- در رابطه با ماده 9 قانون مدنی: در بخش دوم لایحه، به تفصیل موارد اعلامی شاکی تشریح شده است و تنها ماده یادشده اعتبار مقررات عمومی که بر طبق قانون اساسی بین دولت ایران و سایر دول منعقد شده باشد را در حکم قانون دانسته است.
در خصوص ادعای مغایرت مصوبه با شرع، قائم مقام دبیر شورای نگهبان به موجب نامه شماره 24990/102 (مورخ 6/2/1400) اعلام کرده است که:
«موضوع نامه شماره 8990/95/4010- 16/11/1395 سازمان تامین اجتماعی در خصوص ماموریت آموزشی بلندمدت تمام‌وقت، در جلسه مورخ 31/1/1400 فقهای معظم شورای نگهبان مورد بحث و بررسی قرار گرفت، که به شرح ذیل اعلام نظر می‌گردد:
پرونده شماره ه ع/9803247 مبنی بر درخواست ابطال نامه شماره 8990/95/4010 (مورخ 16/11/1395 مدیر کل درمان مستقیم سازمان تامین اجتماعی) با موضوع: ماموریت آموزشی بلندمدت تمام‌وقت، در جلسه مورخ 21/4/1400 هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی مورد رسیدگی قرار گرفت و اعضا به اتفاق به شرح زیر اقدام به صدور رای نمودند:
رای هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی
نظر به اینکه اولاً با توجه به عام‌الشمول بودن احکام مندرج در نامه مورد شکایت، که رعایت حداقل 5 سال و حداکثر 20 سال سابقه خدمتی در سازمان را برای ارسال درخواست ماموریت آموزشی بلندمدت تمام‌وقت پزشکان و سایر کارکنان متقاضی، الزامی اعلام کرده و فعالیت کاری همزمان در سازمان تامین اجتماعی در مدت ماموریت تحصیلی را منع نموده است، علیهذا مشمول مقررات و نظامات مندرج در ماده 12 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری (مصوب 1392) بوده و قابل طرح و رسیدگی در هیات تخصصی می‌باشد.
ثانیاً در خصوص نامه مورد شکایت، از سوی شاکی ادعای مخالفت با شرع شده است، که شورای نگهبان طی نامه شماره 24990/102 (مورخ 6/2/1400) نامه معترض‌عنه را خلاف شرع اعلام نکرده است.
ثالثاً با توجه به اینکه بند 2- 2- 1 ضابطه اجرایی انواع ماموریت‌ها (موضوع ماده 12 آیین‌نامه استخدامی سازمان تامین اجتماعی (مصوب 28/12/1386)) که نامه مورد شکایت با استناد به آن صادر شده است، بیان می‌دارد «کارکنان ثابت (رسمی) می‌توانند با حداقل 5 سال و حداکثر 20 سال سابقه خدمت در صندوق در صورت پذیرش در مقاطع و رشته‌های تحصیلی مورد نیاز صندوق در دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور با رعایت تبصره یک ماده 30 آیین‌نامه استخدامی، با موافقت صندوق از ماموریت آموزشی بلندمدت تمام‌وقت استفاده نمایند؛ در این صورت در مدت ماموریت مذکور بلاشغل شده لیکن در طی مدت تحصیل صرفاً از حقوق و کلیه فوق‌العاده‌هایی که در آخرین حکم کارگزینی آنان (با اعمال ضرایب حقوقی هر سال) و کلیه کمک‌های نقدی و غیرنقدی که در طول سال به کارکنان پرداخت می‌گردد، برخوردار خواهند شد» و اینکه مفاد مقرره مزبور، در جزء الف بند 1 ماده 13 مجموعه ضوابط اداری و استخدامی سازمان تامین اجتماعی (مصوب بهمن 1396) که در فصل 2 با عنوان «ضابطه اجرایی انواع ماموریت‌ها» توسط هیات مدیره سازمان در تاریخ 23/11/1396 و با استناد به ماده 12 آیین‌نامه استخدامی سازمان تامین اجتماعی به تصویب رسیده است و «کارکنان شاغل رسمی قطعی دارای حداقل 5 سال و حداکثر 20 سال سابقه صرفاً اشتغال در سازمان (پیمانی، آزمایشی و رسمی) مشروط به اینکه سنوات خدمت باقیمانده آنان پس از فراغت از تحصیل تا زمان بازنشستگی از مدت تعهد خدمت مربوط به استفاده از تسهیلات آموزشی کمتر نباشد» را مشمول ماموریت‌های آموزشی داخلی کشور اعلام نموده، تکرار گردیده است؛ علیهذا نامه مورد شکایت مطابق با مقررات بالادستی صادر شده است.
بنا به مراتب فوق، نامه شماره 8990/95/4010 (مورخ 16/11/1395 مدیر کل درمان مستقیم سازمان تامین اجتماعی) با موضوع: ماموریت آموزشی بلندمدت تمام‌وقت، به اتفاق آرای اعضای هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی، مغایرتی با قوانین و مقررات و شرع نداشته و خارج از حدود اختیارات مقام تصویب‌کننده تشخیص نگردید. این رای به استناد بند ب ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 1392 ظرف مهلت بیست روز از تاریخ صدور از جانب رئیس محترم دیوان عدالت اداری یا 10 نفر از قضات محترم دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است.
محمدجواد انصاری
رئیس هیات تخصصی کار، بیمه و تامین اجتماعی دیوان عدالت اداری