صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1399/07/01
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر گرگان
موضوع
بررسی دایره شمول افراد در ماده 596 قانون مجازات اسلامی
پرسش
با عنایت به متن ماده 596 قانون مجازات اسلامی تعزیرات که بیان داشته: «هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیر رشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصا حساب و یا هرگونه نوشته ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می‌شود به هر نحو تحصیل نماید، به جبران خسارت مالی به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا دو میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود و اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومت به آن شخص داشته باشد مجازات وی علاوه بر جبران خسارت مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد شد.»
حال سئوال این است که آیا دایره شمول ماده فوق الذکر صرفاً در بر گیرنده افراد غیر رشید می‌باشد یا افراد رشید و به عبارت دیگر کلیه افرادی که دارای ضعف نفس بوده از آنان سوء استفاده شده و صرفنظر از رشد و بلوغ، مشمول ماده موصوف می‌باشند؟
نظر هیات عالی
مستفاد از ماده 576 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب 75 اطلاق عبارت ضعف نفس و هوا و هوس شامل کلیه اشخاص اعم از رشید و غیر رشید می‌گردد. سابقه تقنینی ماده مذکور موید این نظر است.
نظر اکثریت
در خصوص سئوال مطروحه نظر اکثریت همکاران محترم قضایی به آن است که دایره شمول ماده 596 قانون مجازات اسلامی هم افراد رشید و هم افراد غیر رشید را در بر می‌گیرد. برمبنای این استدلال که:
الف) نحوه نگارش و سیاق جملات و به کار بردن کلماتی چون حوائج شخصی غیر رشید نشانگر شمول کلیه افراد است و ذکر عبارت غیر رشید صرفاً در جهت حمایت بیشتر از افراد غیر رشید می‌باشد.
ب) ذیل ماده 596 ق.م.ا نیز صرفاً در جهت تشدید مجازات مطلبی را بیان می‌کند. منظور آن صرفاً پرداخت به غیر رشید نیست.
ج) از منظر سابقه تقنینی نیز عبارت شخصی در قانون سابق وجود نداشته در قانون اخیر آمده لذا به نظر قانونگذار در این امر عامد بوده و عبارت شخصی صدر ماده، مشمول افراد رشید را نیز در بر گیرد.
د) اصل تفسیر منطقی پیش از تفسیر و به نفع متهم قرارداد و نظر مشورتی اداره حقوقی نیز اشاره دارد ماده 596 ق. م. ا در بر گیرنده افراد رشید و غیر رشید است.
نظر اقلیت
ماده 596 صرفاً مربوط به اشخاص غیر رشید بوده:
الف) چرا که اگر بپذیریم دایره شمول ماده عام باشد هرکس در هر جامعه ای متحمل ضرر شد، به دادگستری مراجعه کرده موضوع ماده فوق را مطرح می‌کند، لذا نظر آن است که دامنه ماده توسعه پیدا نکند.
ب) سابقه تقنینی از منظر قانون مدنی موضوع صرفاً مربوط به افراد غیر رشید می‌شود.
ج) استدلال دیگر این دسته از همکاران بحث تفسیر به نفع متهم قوانین جزایی می‌باشد بیان می‌کنند در موارد شک و تردید می‌بایست به قدر متیقن اکتفا شود.
ح) ماده در مقام حمایت از اشخاص غیر رشید می‌باشد، لذا دایره شمول مربوط به افراد رشید نمی شود.