هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی
شماره پرونده: ه- ع / 9701868 شماره دادنامه:9909970906011296 تاریخ: 16/10/99
شاکی: آقای حسین جاوید فرزند غلام عباس
طرف شکایت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
موضوع شکایت و خواسته: درخواست ابطال بند «د» و تبصره ذیل ماده 3 آیین‌نامه شماره 57209/21 مورخ 17/9/89 وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری (موسوم به آیین‌نامه دوره دکترا Ph.D)
شاکی دادخواستی به طرفیت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به خواسته درخواست ابطال بند «د» و تبصره ذیل ماده 3 آیین‌نامه شماره 57209/21 مورخ 17/9/89 وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری (موسوم به آیین‌نامه دوره دکترا Ph.D) به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیات عمومی ارجاع شده است متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر می‌باشد:
د) داشتن توانایی در زبان خارجی
تبصره 2: نحوه احراز صلاحیت علمی و توانایی در زبان خارجی بر اساس آیین‌نامه آزمون های نیمه متمرکز ورودی دکترا مصوب وزارت تعیین می‌شود.
شاکی اجمالاً اظهار نموده است که مصوبه مورد شکایت خلاف شرع و قانون است و با توجه به توصیه نبی مکرم اسلام، حضرت محمد (ص)، مبنی بر «اطلبوالعلم من المهد الی اللحد» و «اطلبوا العلم ولو بالصین» و «طلب العلم فرضه علی کل مسلم و مسلمه» و اصل 37 قانون اساسی که بر مبنای آن، تحصیل علم، حق هر شهروند ایرانی و تامین وسایل آن، تکلیف دولت است و تحدید آن هر شخص یا مرجعی، غیر مشروع و غیر قانونی است. از سوی دیگر، تقنین از شوون مجلس شورای اسلامی است و وزارت خانه ها فقط اختیار وضع آیین‌نامه برای قوانین مصوب مجلس دارند، وزارت خانه طرف شکایت بر خلاف اصول 138، 71، 4 72 قانون اساسی، آیین‌نامه مورد شکایت را تصویب نموده و وضع قاعده نموده است. در بند «د» ماده 3، داشتن توانایی در زبان خارجی به عنوان یکی از شروط پذیرش در دوره دکترا قید شده است که فاقد مبنای قانونی و خلاف شرع است. در تبصره ذیل آن نیز، نحوه احراز صلاحیت علمی و توانایی در زبان خارجی به تصویب آیین‌نامه آزمون های نیمه متمرکز مصوب وزارت موکول شده است. که به دلایل ذیل دارای ایراد است: الف) برگزاری آزمون از مطالبی است که با آموزش های انجام شده در طول تحصیل تناسب ندارد و عمدتاً از مطالبی است که در طول تحصیل و در کتب تحصیلی درج نشده و یا غیر مرتبط با مطالب تخصصی رشته تحصیلی است و این امر با آیه شریفه « و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولاً» مغایرت دارد.
ب) آیین‌نامه عملاً باعث محرومیت از تحصیل و حق طبیعی، قانونی و شرعی ادامه تحصیلات عالیه شده است.
ج) این مشکل باعث تحدید سقف مجاز سنوات تحصیلی می‌شود.
د) مقام معظم رهبری فرموده اند که اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است.
آیین‌نامه از این فرموده غفلت کرده است.
دلایل شاکی برای ابطال مقرره مورد شکایت:
1- مغایرت با اصول 4، 71، 72، 138 و 30 قانون اساسی
2- مغایرت با حدیث های نبوی «اطلبوالعلم من المهد الی اللحد»، «اطلبوا العلم ولو بالصین»، «طلب العلم فرضه علی کل مسلم و مسلمه» و آیه شریفه « و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولاً»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل دفتر حقوقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لایحه شماره 190897/75/07 مورخ 6/8/1397 به طور خلاصه توضیح داده است که:
1- به استناد بخش (الف) ماده 2 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مصوب 28/5/83، انسجام بخشیدن به امور اجرایی و سیاست گذاری نظام علمی و امور تحقیقاتی و فناوری کشور به وزارت علوم واگذار شده است.
2- بند 3 و 4 از بخش (ب) قانون مذکور، برنامه ریزی اجرایی، آموزشی و تحقیقاتی متناسب با نیازها و تحولات علمی و فنی در جهان، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، از وظایف وزارت علوم بر شمرده است.
3- به جهت امکان بهره مندی از منابع و مستندات تخصصی در مقطع دکتری و بهره مندی از کتابها و منابع و مقالات علمی و تحقیقاتی و استفاده از رفرانسهای خارجی و برقراری ارتباط با اندیشمندان دنیا و نشر یافته های و تحقیقات دانشجویان دکتری، برخورداری از شناخت قابل قبول از یکی از زبان های خارجی ضرورت دارد.
4- این شرط در آیین‌نامه های مصوب 72، 84، 88، 89 و 95 نیز درج شده بوده است و از سال 68 تاکنون، یکی از شروط ورود به دوره دکتری، احراز توانایی ارزیابی خارجی مورد تاکید قرار گرفته است.
چنانچه ادعای مغایرت مقرره مورد اعتراض با موازین شرعی مطرح شده است نظریه شورای نگهبان نوشته شود:
با توجه به ادعای مغایرت مصوبه با احادیث نبوی و آیه شریفه قرآن به شرح مذکور در خلاصه اظهارت شاکی، طی نامه شماره 9701867 - 14/11/97 از شورای نگهبان استعلام به عمل آمده است. مطابق پاسخ شماره 20431/102/99 مورخ 14/8/99 شورای نگهبان، مصوبه مورد شکایت خلاف شرع شناخته نشده است.
نظریه تهیه کننده گزارش: با توجه به این که به موجب قسمت «الف» از ماده 2 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب 18/5/1383، «انسجام امور اجرایی و سیاستگذاری نظام علمی و امور تحقیقات و فناوری» و مطابق بندهای 3 و 4 قسمت (ب) ماده 2 آن قانون، «برنامه ریزی اجرایی، آموزشی و تحقیقاتی متناسب با نیازها و تحولات علمی و فنی در جهان» و «تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی»، جزو ماموریت های اصلی و حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تحت پوشش این وزارت بر شمرده شده است، آیین‌نامه مورد شکایت با هیچ از مقررات و قوانین مغایرت ندارد و خارج از حدود اختیار مرجع تصویب نمی‌باشد. از طرف دیگر مطابق نامه شماره 20431/102/99 مورخ 14/8/1399 شورای نگهبان، مصوبه مورد شکایت مغایر شرع شناخته نشده است، لذا عقیده به رد شکایت دارم. تهیه کننده گزارش: احمد اشرفی
رای هیات تخصصی
در خصوص شکایت شاکی به خواسته ابطال بند «د» و تبصره ذیل ماده 3 آیین‌نامه شماره 57209/21 مورخ 17/9/89 وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری که شرایطی از جمله شرط داشتن توانایی در زبان خارجی را برای دانشجویان ورودی به دوره دکتری وضع نموده به لحاظ مغایرت با شرع انور و مغایرت با اصول 138، 72، 71، 37 و 4 قانون اساسی با توجه به اوراق و محتویات پرونده نظر به اینکه اولاً شورای محترم نگهبان به شرح جوابیه شماره 20431/102/99 مورخ 14/8/99 مورد شکایت مغایر شرع ندانسته است و اینکه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر طبق قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب 18/5/83 از جمله قسمت (الف) ماده 2 قانون مذکور و بندهای 3 و 4 قسمت (ب) ماده 2 آن قانون واجد اختیار تدوین و ابلاغ آیین‌نامه دوره دکتری و قید بند (د) مورد شکایت را داشته است. بنابراین در مجموع شکایت شاکی موجه تشخیص نمی گردد لذا رای به رد آن صادر و اعلام می‌گردد. این رای طبق بند (ب) ماده 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری ظرف بیست روز پس از صدور از سوی رئیس محترم دیوان عدالت اداری یا ده تن از قضات قابل اعتراض می‌باشد.
ذبیح اله واحدی- رئیس هیات تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری