صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1388/12/02
برگزار شده توسط: استان البرز/ شهر کرج
موضوع
وجود اختلاف در مورد سهم زوجه متوفی قبل از اصلاح مواد 946 و 947 قانون مدنی و طرح آن در بعد از اصلاح قانون
پرسش
اگر کسی قبل از اصلاح مواد 946 و 947 قانون مدنی فوت شده باشد و بین ورثه در مورد سهم زوجه متوفیٰ اختلاف باشد و این اختلاف بعد از اصلاح قانون طرح شود، آیا حکم طبق قانون زمان فوت صادر می‌شود یا زمان طرح دعوی؟
نظر هیئت عالی
با عنایت به قانون اخیرالتصویب (قانون الحاق یک تبصره به ماده 946 قانون مدنی اصلاحی 1387 مصوب 1389/7/9) قانون اصلاحی مواد 946 و 947 قانون مدنی شامل ترکه متوفایی که تقسیم نشده باشد نیز می‌شود و با توجه به وجود نص قانونی، نیازی به استدلال نیست. (ماده واحده: تبصره ذیل به ماده 946 قانون مدنی اصلاحی مصوب 1387/11/6 الحاق می‌گردد: تبصره: مفاد این ماده در خصوص وراث متوفایی که قبل از تصویب آن فوت کرده ولی هنوز ترکه او تقسیم نشده است نیز لازم‌الاجرا است.)
نظر اتفاقی
نظر اول: قانون اصلاحی شامل زوجه‌هایی است که همسر آن‌ها بعد از اصلاح قانون فوت کرده باشند، چرا که طبق ماده 4 قانون مدنی، اثر قانون نسبت به آتیه است و قوانین ماهوی اصولاً عطف به ماسبق نمی شوند. به علاوه طبق مواد 867 به بعد قانون مدنی، مالکیت کلیه اموال به وراث حین‌الفوت منتقل می‌شود و مالکیت ورثه، حین‌الفوت و طبق قانون همان زمان مستقر می‌شود و متزلزل نمودن این مالکیت و انتقال مالکیتی که مستقر شده، محتاج دلیل شرعی است. لذا در فرض سوال، طبق قانون زمان فوت حکم به تقسیم ماترک صادر می‌شود.
نظر دوم: از آن‌جا که تقسیم ماترک در زمان حکومت قانون جدید صورت می‌پذیرد، باید طبق قانون زمان تقسیم عمل شود؛ در غیر این‌صورت، قانون جدید را تعطیل کرده‌ایم و به قانون منسوخ که اعتبار خود را از دست داده، عمل خواهیم کرد. ضمن این‌که این قانون اعلامی است و کاشف از حقیقتی است که قبلاً وجود داشته و فتوایی که مبنای اصلاح قانون قرار گرفته، از قبل و حتی زمان فوت موجود بوده، لیکن به آن عمل نمی‌شده است و اساساً قاعده عطف به ماسبق نشدن قوانین مربوط به قوانین حکومتی است نه قوانین شرعی، مقررات ارث از ابتدا وجود داشته و الان کاشف به عمل آمده که زوجه از اعیانی هم ارث ببرد؛ لذا در فرض سوال، طبق قانون زمان تقسیم، حکم به تقسیم ماترک صادر می‌شود.