امکان مطالبه اجرت المثل بابت نگهداری از والدین

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/06/11
برگزار شده توسط: استان مرکزی/ شهر اراک

موضوع

امکان مطالبه اجرت المثل بابت نگهداری از والدین

پرسش

آیا در صورت انشاء قرارداد فی مابین والدین با اولاد خود و یا بعضی از اولاد با بعضی دیگر جهت نگهداری والدین و قراردادنِ عوضی بابت پذیرش تعهد مذکور توسط فرزندی که مسئولیت نگهداری را بر عهده می‌گیرد، قرارداد انشاء شده نفوذ حقوقی دارد؟

نظر هیئت عالی

در صورتی که برای نگهداری والدین اعم از این که محتاج به انفاق باشند یا خیر، انشای قرارداد بین اولاد و والدین برای نگهداری یا رسیدگی به امور شخصی والدین بلااشکال است، لیکن نفوذ حقوقی قرارداد منعقده منوط به آن است که مغایرتی با موازین شرعی و قانونی نداشته و منافی وظایف قانونی فرزند در انفاق والدین واجب‌النفقه نباشد.

نظر اتفاقی

دیدگاه اول: قرارداد اگر مطابق مقررات تنظیم شده باشد و قانوناً یک قرارداد معتبر باشد بر مبنای قاعده المومنون عند شروطهم نافذ است ولی باید بین شروط مبهم و صریح تفکیک قائل شد، مثلاً اگر شرط شود نگهداری پدر با فرزند باشد و در فرض یک سوم ترکه مال وی می‌باشد این قرارداد غرری است و باطل.
اما در مورد اجرت المثل با توجه به اینکه به موجب ماده 336 ق.م اصل بر عدم تبرع است ولی ماده 336 اولاً شرایطی برای مطالبه اجرت المثل پیش بینی کرده است که اصل عدم تبرع برای مطالبه اجرت المثل استفاده از کار دیگری وقتی جاری می‌شود که آن شرایط موجود باشند، لذا در مورد نگهداری والدین اولاً که عرف نیست بابت نگهداری والدین توسط فرزندان آنها وجهی مطالبه گردد و حتی فرزندی هم که اقدام به مطالبه نماید عادتاً مهیای پرستاری نیست، و از طرفی با توجه به مراتب مذکور و اخلاقیات حاکم بر جامعه اسلامی با توجه به اینکه ظاهر این است که فرزندان بابت نگهداری از والدین خود وجهی مطالبه نمایند لذا با وجود این ظهور که دلیل است نوبت مراجعه به اصل مقرر در ماده 336 قانون مدنی نمی‌رسد، به عبارتی در این فرض ظاهر تقدم دارد بر اصل، لذا امکان مطالبه اجرت المثل نگهداری از والدین توسط فرزندان وجود ندارد.
دیدگاه دوم: اگر قرارداد صحیح و معتبر باشد، با تفکیک بین قرارداد صریح و مبهم، اجرای قرارداد صریح و مطالبه اجرت المسمی موضوع قرارداد بابت نگهداری والدین منعی ندارد، اجرت المثل نیز با توجه به ماده 336 قانون مدنی قابل مطالبه است چرا که حسب قاعده احترام کار و فعل مومن مثل خون و مال او محترم است، تا اگر قرائنی مبنی بر عدم مطالبه وجود نداشته باشد، مطالبه اجرت المثل منعی ندارد.
دیدگاه سوم: با توجه به اینکه نفقه اقارب فقیر(نفقه والدین) بر فرزندان مستطیع واجب کفائی است (تحریر الوسیله حضرت امام خمینی ره) لذا توافق و شرط خلاف شرع است و از طرفی با توجه به ماده 6 قانون آیین دادرسی مدنی و 975 قانون مدنی خلاف اخلاق حسنه است لذا قرارداد موضوع سوال اثر حقوقی ندارد و به همان استدلال‌های گروه اول مطالبه‌ی اجرت المثل هم معنا ندارد.
ضمن اینکه با وحدت ملاک از مواد 1177- 1178 و 1179 قانون مدنی می‌توان گفت دین حاصل از این قراردادها یک دین طبیعی است و فاقد ضمانت اجرا می‌باشد.
دیدگاه چهارم: در پاسخ به سوال باید بین حکم دو ماده 336 و 1246 قانون مدنی قائل به تفکیک شد، جایی که پدر و مادر محجور نیستند مطالبه هزینه نگهداری از آنها تابع حکم ماده 336 قانون مدنی است ولی جایی که محجور هستند تابع حکم ماده 1246 قانون مدنی است.