وصیت بلاوارث در خصوص وصیت زاید بر ثلث

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/08/21
برگزار شده توسط: استان تهران/ شهر تهران

موضوع

وصیت بلاوارث در خصوص وصیت زاید بر ثلث

پرسش

با عنایت به اینکه فلسفه وضع ماده 843 قانون مدنی مبنی بر عدم نفوذ وصیت زاید بر ثلث، رعایت حقوق وراث است؛ آیا حکم این ماده در فرضی که متوفی بلاوارث است نیز جاری است؟ به عبارت دیگر وضعیت حقوقی وصیت شخص بلاوارث نسبت به کل ترکه (صحت، عدم نفوذ، بطلان) چگونه است؟

نظر هیئت عالی

مطابق ماده 843 قانون مدنی، موصی صرفاً نسبت به ثلث ماترک خود حق وصیت دارد و مازاد بر آنچه دارای ورثه باشد یا بلاوارث، نافذ نیست؛ لذا وصیت نسبت به مازاد ثلث ترکه نیاز به تنفیذ اشخاص ذینفع دارد و در صورتی که موصی بلاوارث باشد بنابر قاعده «الحاکم وارث من لاورث له» ولی فقیه حق تنفیذ یا عدم تنفیذ وصیت زاید بر ثلث ترکه متوفی را دارد.

نظر اکثریت

طبق قاعده مندرج در صدر ماده 843 هر فردی صرفاً حق وصیت نسبت به ثلث ترکه را دارد و به این خاطر که مابقی ترکه متعلق حق وراث است، لذا تنفیذ وصیت زاید بر آن موکول به اجازه ذینفعان است. این قاعده حتی در فرضی که فرد بلا وارث است نیز جاری است، چراکه وفق مواد 864 و 866 «حاکم» وارث فرد بلا وارث است؛ لذا در این فرض نیز زاید بر ثلث، نیاز به تنفیذ دارد و حتی بر اساس نظر مشهور فقهی و قاعده «الحاکم وارث من لا وارث له » می توان قائل به این بود که حاکم حق تنفیذ ندارد. با تفسیر اخیر می‌توان قائل به بطلان وصیت مازاد بر ثلث توسط متوفی بلاوارث نیز شد.

نظر اقلیت

آنچه از ماده 866 برداشت می‌شود این است که امر اداره ترکه بر عهده حاکم است و حاکم رابطه وراثتی با متوفی بلاوارث ندارد. ضرورت احترام به اراده اشخاص، ایجاب می کند به قصد افراد در فرضی که به حقوق کسی آسیبی وارد نیاورد احترام گذاشته شود. نتیجه آنکه به لحاظ عدم اشاره قانونگذار به اینکه حاکم جزء وراث است وصیت فرد بلاوارث نسبت به کل ترکه نافذ است. درواقع فرض وصیت متوفی بلاوارث از ماده 843 خروج موضوعی دارد، به عبارت دیگر ماده 843 صرفاً فرض وصیت فرد دارای وارث را در بر می‌گیرد و در خصوص متوفی بلاوارث باید اصل را بر صحت اراده وی قرار داد.