صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1388/02/16
برگزار شده توسط: استان لرستان/ شهر خرم آباد
موضوع
تقاضای ابطال هبه قدرالسهم موروثی فرد به دیگری پس از ده سال
پرسش
در سال 1375شخص (الف) قدرالسهم موروثی خود از ماترک متوفیٰ اعم از اموال منقول و غیرمنقول را به شخص (ب) (نوه‌های پسری) هبه کرده است و بعد از ده سال پشیمان شده و تقاضای ابطال آن را نموده است. حال با توجه به این‌که هبه‌نامه موصوف بر اساس مواد 47 و 48 قانون ثبت اسناد و املاک به ثبت نرسیده و رسمی نیست، آیا قابل ابطال است؟ هبه‌نامه، صورت جلسه‌ای است که در زمان درخواست گواهی انحصار وراثت مورث توسط دادگاه صادرکننده گواهی انحصار وراثت تنظیم شده است و شخص (الف) سهم‌الارث خود را از مورث خود (پسرش) به شخص (ب) (نوه‌های خود) هبه کرده، آیا هبه‌نامه عادی است یا بر اساس ماده 1287 قانون مدنی، رسمی است یا چون هبه‌نامه در دفترخانه اسناد رسمی حسب مواد 47 و 48 قانون ثبت اسناد و املاک تنظیم نشده قابل ابطال است؟ آیا اولاد اولاد (نوه) نیز مشمول بند (1) ماده 803 قانون مدنی است؟ آیا بر اساس بند (1) ماده 1291 قانون مدنی، می‌توان آن را هبه‌نامه رسمی دانست و قابل ابطال نباشد؟
نظر هیئت عالی
در ماده 862 قانون مدنی در فصل اول (در موجبات ارث و طبقات مختلفه وراث) از اولاد اولاد سخن به میان آمده؛ یعنی هم کلمه «اولاد» ذکر شده و هم «اولاد اولاد». در این‌جا منظور قانون‌گذار این بوده که اولاد اولاد هم در طبقه اول قرار داشته و در این طبقه جای دارد. ولی با عنایت به مواد 1181 و 1188 قانون مدنی صرفاً کلمه «اولاد» ذکر شده است. با توجه به مقررات فصل ولایت قهری پدر و جد پدری و نحوه تدوین قانون، مراد از کلمه «اولاد» در این‌جا یعنی اولاد اولاد؛ بنابراین، نوه نیز مشمول بند (1) ماده 1083 قانون مدنی می‌باشد. و باید علاوه بر منطوق قانون، مفهوم آن نیز مورد دقت و امعان نظر قرار گیرد.
اما در خصوص این‌که موضوع هبه که در صورت مجلس دادگاه ذکر شده، سند رسمی محسوب می‌شود یا خیر، ظاهراً از سوال مطروحه چنین مستفاد می‌شود که جد پدری صرفاً نیت خود را در هنگام تنظیم صورت مجلس اعلام کرده است و غرضی نداشته که موضوع هبه رسماً تنظیم شود.
بنا به مراتب، صرف‌نظر از بحث رسمی یا عادی بودن سند، اصولاً هبه بر اولاد اولاد مشمول بند (1) ماده 803 قانون مدنی است و قابل رجوع نمی‌باشد. همچنین اگر قابل رجوع باشد موجب کدورت و اختلافات خانوادگی می‌شود. ضمناً با این نظر که هبه به نوه قابل رجوع نمی‌باشد سرمایه از دارایی خانواده هم خارج نمی‌گردد.
نظر اکثریت
1- هر چند رسمی بودن و رسمی نبودن هبه‌نامه تأثیری در اصل آن ندارد ولی هبه‌نامه‌ای که به صورت رسمی تنظیم نشده باشد و در خصوص آن دعوایی طرح شود، از طرف دادگاه قابل پذیرش است، زیرا مواد 47 و 48 قانون ثبت این قدر وسیع نیستند که بتوان آن‌ها را به هبه‌نامه هم تسری داد. 2- با عنایت به این‌که قانون‌گذار در قانون امور حسبی اجازه تنظیم چنین صورت جلسه ای را به قاضی داده است؛ لذا هبه‌نامه یاد شده دارای اعتبار رسمی است و قابل ابطال نیست. 3- ماده 803 قانون مدنی، اشاره‌ای حصری به طبقات ارث است و قابل تسری به سایر درجات و طبقات ارث نیست.
نظر اقلیت
در خصوص این‌که واهب به استناد بند (1) ماده 803 می‌تواند از هبه رجوع کند یا خیر، در فرض سوال به نظر می‌رسد که مفاد این ماده اجداد را در خط صعودی دربرنمی‌گیرد، زیرا آنان در طبقه جداگانه ای از وراث قرار دارند. عکس آن، کلمه «اولاد» به همان قرینه شامل نوه ها تا هر درجه که باشد خواهد شد؛ چنان‌چه در بحث ارث، اولاد اولاد در طبقه اول آمده است.