صدور حکم به رد دعوا

تاریخ دادنامه قطعی: 1393/11/27
شماره دادنامه قطعی: ---

پیام: صدور حکم به رد دعوی در ماهیت امر مغایر با اصول و قواعد آیین دادرسی مدنی است و دادگاه در صورت نپذیرفتن دعوای خواهان در ماهیت، باید حکم به بی حقی، بطلان یا عدم ثبوت دعوی خواهان صادر کند.

خانم م.ر. با وکالت آقای ر.و. در تاریخ 1391/09/25 دادخواستی به خواسته صدور حکم طلاق به دلیل غیبت زوج آقای ع.الف. به دادگاه عمومی خانواده شهرستان کرج تقدیم نموده، که به شعبه --- دادگاه حقوقی کرج ارجاع و ثبت گردیده است. در شرح دادخواست اعلام داشته: «برابر سند نکاحیه شماره 25075 مورخه 6/6 / 1377 به عقد دائم خوانده درآمدم و خوانده ع.الف. در بهمن ماه 1381 از منزل خارج و دیگر مراجعت نداشته است و بدون دلیل ترک زوجیت و نفقه و کسوه نموده است و شهادت شهود و تایید کلانتری و مسجد محل را ضمیمه نموده است. دادگاه عمومی شعبه --- کرج اقدام به ابلاغ زمان دادرسی از طریق نشر آگهی به لحاظ مجهول‌المکان بودن زوج نموده، سپس در تاریخ 1392/02/29 تشکیل جلسه داده، خواهان اصیل به همراه وکیل در دادگاه حاضر، ولی خوانده حضور نداشته است. خواهان اظهار داشته است در مرداد سال 1378 عقد کردیم و یک‌سال عقد بودیم و دوم بهمن سال 1381 زوج رفت و برنگشت و حدود یازده سال است وی را ندیدم. مادرش که در تهران بود، منزل را تخلیه نمود و دو تا برادرش در کانادا هستند، خواهر ندارد و فرزند مشترک نداریم، مهریه دو هزار سکه است و ده عدد را می‌بخشم و الباقی را مطالبه می‌کنم. پدر و مادرم فوت کردند.» دادگاه جهت استماع اظهارات شهود وقت رسیدگی تعیین و در تاریخ 1392/05/02 از گواه به نام م.ح. تحقیق که گواه بیان داشت: «همسر خانم م.ر. به نام ع.الف. مدت یازده سال است که وی را ترک و هیچ‌گونه ارتباط با وی نداشته است و در سال 77 مستاجر من بودند که پس از یک‌سال همسر وی ایشان را ترک و تا سال 1385 این خانم مستاجر اینجانب بودند. همسر ایشان مراجعتی به منزل نداشته است.» (این گواهی را مکتوب و با اعلام اینکه من به خارج کشور مسافرت می‌کنم از حضور در جلسه دادگاه معذورم و در صورت نیاز در جلسه بعدی دادگاه حضور می‌یابم.) گواه دیگر به نام س.م. متولد 1324 معلم بازنشسته نیز اظهار داشت: «من زوجه را از بچگی می‌شناسم و شوهرش را نیز دیده‌ام و از سال 81 به بعد ندیدم و فرزند ندارند.» گواه دیگر به نام ح.ه. متولد 1326 افسر بازنشسته با ارائه تصویر کارت ملی اظهار داشت: «زوجه را از سال 1354 می‌شناسم و شوهرش را دیده‌ام ولی نمی‌شناختم، تا سال 1381 یکی دو بار دیده‌ام. از شغل وی خبر ندارم. ولی می‌گویند در بازار طلا کار می‌کند، فرزند ندارند.» سپس دادگاه قرار ارجاع امر به داوری صادر و آقای م.ر. (برادر زوجه) به‌عنوان داور زوجه معرفی که نظر خود را دائر بر اینکه: «... در گذشته با هم اختلافاتی داشتند، با وجود تلاش‌های اقوام حتی اینجانب، مشکلات فی‌مابین حل نگردید و بیش از ده سال می‌باشد زوج محل مشترک را ترک نموده و تاکنون مراجعت نداشته است و هیچ تلاشی جهت صلح و سازش نیز ننموده است و به نظر نمی‌رسد که امکانی جهت زندگی مشترک دوباره وجود داشته باشد.» در خصوص حق‌ و حقوق مالی زوجه اعلام نمود: «در ازاء طلاق بخشی از مهریه را می‌بخشد و جهیزیه در اختیار زوجه می‌باشد، فرزند مشترک ندارند و اجرت‌المثل و نفقه مطابق زندگی مشترک و قوانین، طلبکار است.» با توجه به مجهول‌المکان بودن زوج، دادگاه شخصی به نام ح.ع. را به‌عنوان داور زوج معرفی که داور در نظریه خود اعلام داشت: «... زوجه اظهار داشت حدود 14 سال با ع.الف. ازدواج و سه سال زندگی مشترک داشتیم. خانه مستاجری داشتیم. زوج حاضر نبود محل سکونت تهیه کند و حتی مخارج روزانه زندگی را هم پرداخت نمی‌کرد و مادرش بیشتر مخارج ما را پرداخت می‌نمود. دروغ‌های بسیار گفته بود و مرا در امر ازدواج فریب داد و اکنون یازده سال است مرا و زندگی را بدون پرداخت هیچ‌گونه نفقه و در بلاتکلیفی گذاشت. با این شرایط تا به حال در شرایط تلخ و غیرقابل‌تحمل قرار گرفته‌ام و در عسر و حرج می‌باشم. حاضرم در قبال طلاق، 50 عدد از 2000 سکه را بذل نمایم و الباقی مهریه و نفقه گذشته را بعدا جداگانه مطالبه خواهم کرد. ضمنا اگر روزی او به من مراجعه نماید، دیگر من حاضر نخواهم شد با او زندگی مشترک را ادامه بدهم.» دادگاه از اداره ثبت‌احوال کرج استعلام تا آدرس آقای ع.الف. را از طریق شماره ملی به دادگاه اعلام نماید و ثبت‌احوال نیز در تاریخ 1392/09/24 آخرین آدرس را به نشانی (کرج- خیابان 45 متری... با کد پستی... اعلام نمود.) سپس دادگاه به کلانتری گلشهر کرج جهت تحقیق دستور لازم را صادر و مامور آقای ع.الف. را شناسایی و زوج آدرس خود را به شرح برگ 62 اعلام نموده است. ضمنا دادنامه شماره --- مورخه 1383/12/17 شعبه --- دادگاه خانواده کرج مبنی بر برائت زوج از اتهام ترک نفقه که برابر دادنامه شماره --- مورخه 1384/02/12 شعبه دوم دادگاه تجدیدنظر استان تهران تایید شده است را ضمیمه نمود و سپس زوج لایحه‌ای به شعبه --- دادگاه کرج تقدیم و اظهار داشت: «اولا: در سال 1381 ترک نفقه و زوجیت ننمودم. ثانیا: مجهول‌المکان نیستم و آدرس من را خواهان (زوجه) کاملا با اطلاع بوده است. ثالثا: زوجه معلوم نیست در کجا زندگی می‌کند و تلاش من نتیجه نداشته است. ضمن اینکه مودای شهادت شهود کاملا ساختگی است. پس مجهول‌المکان نیستم و ترک انفاق نکردم، بلکه خواهان (زوجه) مرتکب نشوز شده است.» و آقای م.الف. و خانم م.ش. را وکلای خود معرفی نمود و مدارکی دال بر سکونت در مجتمع مسکونی ب. همراه با والدین به‌صورت مجردی زندگی می‌کند را ضمیمه نموده است. سپس دادگاه عمومی شعبه --- کرج در تاریخ 1393/02/17 با حضور اصحاب دعوی و وکلاء و داوران تشکیل و زوجه همه مطالب را تکرار نمود و زوج در مقابل اظهار داشت که شماره تلفن می‌دهم. حاضرم پرینت بگیرید و بارها به دنبال همسرم رفته‌ام و بارها صحبت کردم. پدر و مادرم رفته‌اند و صحبت کردند. حتی درب را باز نکرد و من با طلاق مخالفم و منزل پدرم زندگی می‌کنم. وکیل زوجه اظهار کرد: دو شرط از شرایط عقدنامه محقق شده: 1 - ده سال ترک انفاق؛ 2 - غیبت طولانی؛ وکیل زوج اظهار داشت: «تنها دلیل طلاق یک استشهادیه است، در صورتی که رای شعبه --- در تاریخ 1383 در خصوص ترک انفاق برائت زوج صادر شد. موکل حاضر به طلاق نیست و زوجه حتی یک دادخواست نفقه نداد تا معلوم شود که زوج نفقه می‌دهد یا خیر؟» وکیل زوجه در خصوص شهادت شهود گفت: «تشریفات رسیدگی رعایت شده است. آقای ر.پ. به‌عنوان داور زوجه اظهار کرد که: «من نظر خاصی ندارم، ولی حدود 10 الی 12 سال است زوج را ندیدم و وقتی تفاهم نباشد، این زندگی فایده ندارد.» آقای الف. الف. به‌عنوان داور زوج اظهار کرد: «به محل کار زوجه رفته‌ایم تا به زندگی برگردد، ولی نیامد و یک‌بار به منزلش رفتم. دم درب که باز هم نیامد، به خودش زنگ زدیم که برادرش جواب داد: چرا زنگ می‌زنید و نظر من در خصوص طلاق این است ای کاش زوجه می‌آمد و مذاکره می‌کردیم حل شود.» زوج اظهار کرد: «زوجه آدرس من خونه قدیم و جدید را می‌دانست و خودش تمایل به زندگی نداشت.» و داور زوجه عنوان داشت: «با عنایت به تعدد و تعمق اختلافات ناشی از سوء رفتار زوج، ادامه زندگی مشترک ممکن و به مصلحت طرفین نیست، لذا تقاضای طلاق دارم.» و داور زوج اظهار داشت که: «زوجه اصرار بر طلاق داشت و به عقیده من دلیلی بر جدایی نیست، دادگاه به هر ترتیبی که صلاح می‌داند در جهت از سر گرفتن زندگی مجدد که زوجه حاضر به ادامه آن نمی‌باشد مبذول فرمایند.» در نهایت دادگاه دادنامه‌ای به شماره 725 مورخه 1393/04/07 را صادر نمود که در دادنامه استدلال کرد: «... با حضور زوجین، داوران و وکلای آنان جلسه دادرسی برگزار شده و زوج نهایتا دفاعی در قبال خواسته خواهان نداشته و عذر موجهی برای غیبت خود ارائه نکرده است. (دادگاه، چنانچه زوجه اصرار بر طلاق دارد، می‌تواند کلیه حقوق خودش را بذل کند.) و تلاش در جهت اصلاح ذات‌البین موثر واقع نشده، خواهان کماکان در اصرار خود مبنی بر طلاق و جدایی باقی است. به استناد مواد 1129 و 1130 قانون مدنی و تبصره ذیل آن و مواد 24 ، 26 ، 27 و 29 قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/01 که عسر و حرج زوجه در ادامه زندگی زناشویی محرز و مسلّم است، با توجه به تخلف زوج از شرایط ضمن عقد به زوجه اجازه داده می‌شود که با مراجعه به یکی از محاضر رسمی طلاق و احراز شرایط صحی طلاق، با استفاده از بندهای فوق‌الذکر و شرایط ضمن عقد و وکالت اعطایی زوج با بذل کلیه حقوق، خودش را به طلاق خلعی مطلقه نماید و مدت اعتبار این گواهی وفق ماده 34 مصوب 1391/12/01 شش ماه از تاریخ ابلاغ به دفتر ثبت طلاق تسلیم نشود از درجه اعتبار ساقط خواهد بود...» پس از ابلاغ دادنامه به وکیل خواهان در تاریخ 1393/04/24 و وکیل خوانده به نام م.ش. در تاریخ 1393/04/23 وکیل خوانده (محکومٌ‌علیه) در تاریخ 1393/05/05 نسبت به رای صادره اعتراض و عنوان داشته: « 1 - حسب قسمت اخیر ماده 2 قانون حمایت خانواده 1391 «قاضی انشاء کننده رای باید در دادنامه به نظر مشاور اشاره و چنانچه با نظر وی مخالف باشد با ذکر دلیل نظریه وی را رد کند.» اما قاضی به این تکلیف عمل نکرد. 2 - حسب قسمت اخیر ماده 2 آیین‌نامه اجرای ماده 31 و 32 قانون اصلاح پاره‌ای از قوانین دادگستری مصوب 1384 قضات تکلیف به سعی و سازش دارند، اما دادگاه این تکلیف را عمل نکرد. 3 - اظهارات زوجه و شهود وی قبل از جلسه 1393/02/17 اخذ و زوج محکوم گردید، در حالی که زوج با تقدیم استشهادیه مبنی بر ترک زندگی خانوادگی توسط زوجه از خویش دفاع نموده است. بلکه با یک عبارت کلی مقرر داشته است موکل دفاعی در قبل خواسته خواهان نداشته است. سوال این است چرا دادرس محترم شهادت شهود زوجه را استماع و ترتیب اثر می‌دهد، لکن هیچ دعوتی از شهود موکل (زوج) به عمل نمی‌آورد و این با اصل بی‌طرفی مغایر است. زوج در جلسه 1393/02/17 تقاضای پرسش از شهود زوجه می‌نماید، اما به این خواسته زوج توجه نمی‌شود. 4 - رای شعبه --- دادگاه خانواده کرج که در تاریخ 1384/02/02 در شعبه دوم دادگاه تجدیدنظر استان تهران قطعی شده، حاکی است در سال 1383 و 1384 زوج زندگی مشترک را علاقه داشته و حاضر به ادامه زندگی با زوجه است، دیگر اینکه زوجه حاضر به تمکین و زندگی با همسر نیست، سوم اینکه موکل (زوج) ترک انفاق نکرد، چون یکی از شرایط تعلق نفقه به زوجه تمکین است، در حالی که زوجه حاضر به تمکین نیست، علاوه بر این زوجه قصد خروج از کشور را داشته که با ممانعت زوج مواجه می‌شود و در نتیجه با استناد به بندهای الف، ب، ج و ه ماده 348 آیین دادرسی مدنی تقاضای نقض رای صادره را نموده است.» در مقابل وکیل زوجه در پاسخ عنوان داشت: «زوج دوازده سال زندگی مشترک را ترک نموده و از سال 1377 تاکنون اقدام به تهیه مسکن ننموده و برادر من (زوجه) کرایه منزل را پرداخت می‌کرد. 2 - پنج جلسه تشکیل شده ولی صلح و سازش انجام نشد و زندگی مشترک مقدور نشد. 3 - زوج اقرار به عدم تهیه مسکن و عدم پرداخت نفقه نموده است و ترک زندگی به مدت دوازده سال اعتراف کرد و با توجه به اقرار نیاز به شهادت شهود نیست. 4 - محیط زندگی را زوج پرتنش ایجاد رعب وحشت، برخورد فیزیکی، شکستن لوازم منزل، لگد زدن به ظرف غذا و تهدید و توهین مداوم به من و خانواده نموده است. 5 - زوج از سال 1377 تاکنون تعهد خود را عمل نکرد. 6 - زوج سه ماه قبل از ترک دائم محل زندگی مصرانه درخواست ویزای اسپانیا و متعاقب آن عزیمت به کشور آلمان و اقامت در کمپ آلمان را به اتفاق زوجه نمود، که زوجه مخالفت شدید نمود، سپس محل زندگی را ترک و مرا در عسر و حرج قرار داد، همراه با ناراحتی. 7 - حدود 9 سال در یک منزل سکونت دارم. اما زوج آگاهی ندارد که همین مبین عدم عذر حضور و عدم پرداخت نفقه می‌باشد و زوج در منزل پدرش بود که من بی‌اطلاع بودم و بارها به محل قبلی رفتم که همسایه‌ها اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. 8 - از سال 1381 تاکنون و بعد از دادگاه به بعد هیچ حرکتی در جهت تامین مسکن و... انجام نداد، لازمه تمکین در درجه اول تهیه مسکن، پوشاک، نفقه و عدم سوء رفتار می‌باشد. 9 - خود زوج اقرار نمود که محل زندگی را ترک و نفقه‌ای نیز پرداخت ننموده است. 10 - با توجه به سوء رفتار در طول 14 سال منجر به تخریب روح و روان، موقعیت زندگی، توهین لفظی و فیزیکی زوج بود و منصفانه نیست که مجوز طلاق بنده را منوط به بذل کلیه حق‌وحقوق قانونی خود اعم از مهریه، نفقه، اجرت‌المثل بنده باشد.» سپس پرونده به شعبه پنجم تجدیدنظر استان البرز ارجاع و دادنامه --- مورخه 1393/06/08 صادر گردید که با استدلال این مطلب: «... زوجه علت طلاق را ترک زوج، عدم پرداخت نفقه، عسر و حرج اعلام نموده است، ولی هیچ دلیلی جهت اثبات ادعای خود ارائه ننمود و در حقوق خانواده طلاق ایقاع متعلق به زوج می‌باشد و زوج فاقد اراده مبتنی بر مطلقه نمودن زوجه است و به لحاظ قداست خانواده اعتراض تجدیدنظرخواه را موجه تشخیص و حکم به رد دعوی تجدیدنظرخواه صادر می‌نماید...» پس از ابلاغ رای به زوجه در تاریخ 1393/06/29 و در فرجه قانونی با تقدیم دادخواست نسبت به آن فرجام‌خواهی نموده است و در لایحه فرجام‌خواهی اجمالا اعلام داشت که (به شرح پاسخ به لایحه تجدیدنظرخواهی) پس از انجام تبادل لوایح و وصول پاسخ، پرونده به دیوان‌عالی‌کشور ارسال و رسیدگی به این شعبه ارجاع گردید، اینک با تهیه گزارش پرونده معد برای اتخاذ تصمیم قانونی می‌باشد.

هیات شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید. پس از قرائت گزارش آقای هاشم‌پور عضو ممیز و ملاحظه اوراق پرونده و نظریه کتبی آقای باقری دادیار دیوان‌عالی‌کشور اجمالا مبنی بر: صدور رای شایسته موردتقاضا می‌باشد، در خصوص دادنامه شماره --- مورخ 1393/06/08 فرجام‌خواسته مشاوره نموده و چنین رای می‌دهد.

فرجام‌خواهی زوجه محکوم‌علیها خانم م.ر. نسبت به دادنامه شماره --- مورخ 1393/06/08 شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان البرز که با نقض رای بدوی شماره 725 مورخ 1393/04/07 شعبه --- دادگاه عمومی خانواده شهرستان کرج حکم به رد دعوی خواهان (تجدیدنظرخوانده) به خواسته طلاق به لحاظ عسر و حرج و تخلف از شرایط ضمن عقد صادر گردیده است، به جهات ذیل‌الذکر موجه و درخور پذیرش است؛ زیرا: 1 - حسب مفاد تبصره الحاقی به ماده 1130 قانون مدنی و قید ذیل آن علاوه بر موارد مصرح در سایر مواردی هم که عسر و حرج زوجه در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر می‌گردد. حسب مفاد دادخواست تقدیمی زوجه و دلایل ارائه شده از ناحیه وی ازجمله شهادت گواهان، زوج از سال 1381 زندگی مشترک را ترک نموده و به لحاظ ناسازگاری و عدم تفاهم اخلاقی نفقه پرداخت نکرده و مفارقت طولانی مدت حدود یازده ساله داشته و پس از سال‌ها از طریق دادگاه خانواده آدرس و محل زندگی زوج شناسایی و به دادگاه احضار شده است، در این مدت زوج مسکنی برای زندگی زوجه تهیه ننموده و پرداخت اجاره‌بهاء مسکن و تامین مخارج زوجه به عهده برادرش بوده است. داوران زوجین نیز در نظریه‌های اعلامی خویش مراتب را تایید کرده‌اند. استدلال دادگاه تجدیدنظر برخلاف مفاد رای مستدل بدوی دائر بر اینکه زوجه هیچ دلیلی جهت اثبات ادعای خود در خصوص عسر و حرج ارائه ننموده موجه نبوده و با محتویات پرونده و دلایل ارائه شده در آن انطباق ندارد. 2 - با توجه به شرایط ضمن عقد مندرج در سند نکاحیه و تفویض وکالت در طلاق از سوی زوج به زوجه در بند ب شروط مذکوره در موارد احراز تخلف زوج و همچنین بذل مهریه و قبول آن‌که حداقل در خصوص بندهای 1 ، 2 و 8 شروط ضمن عقد نکاح زوجین با رسیدگی‌های قضایی در دادگاه عمومی خانواده کرج مصداق داشته و محرز گردیده و اعمال مقررات مواد 1119 و 1146 قانون مدنی را که مورد خواسته زوجه نیز بوده ایجاب می‌نموده ‌است، مع‌الوصف توجیه و استدلال دادگاه تجدیدنظر در رای فرجام‌خواسته به اینکه طلاق ایقاع متعلق به زوج بوده و زوج فاقد اراده لازم برای مطلقه نمودن زوجه می‌باشد، فاقد وجاهت شرعی و قانونی است. 3 - صدور حکم به رد دعوی در ماهیت امر مغایر با اصول و قواعد آیین دادرسی مدنی است و دادگاه تجدیدنظر می‌بایستی حکم به بی‌حقی یا بطلان یا عدم ثبوت دعوی خواهان صادر می‌کرد، لهذا به استناد بندهای 2 ، 3 و 5 ماده 371 و بند ج ماده 401 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، رای فرجام‌خواسته نقض و پرونده جهت رسیدگی مجدد به شعبه دیگر (هم‌عرض) دادگاه تجدیدنظر استان البرز ارجاع می‌شود.

رئیس و عضو معاون شعبه --- دیوان‌عالی‌کشور

علیزاده - هاشم‌پور