صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1381/09/04
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر مینودشت
موضوع
سهم هر یک از وراث از آب چاه واقع در زمینی که بعد از فوت مورث تقسیم شده
پرسش
اگر شخصی برای مساحت سیزده هکتاری زمین دارای چند پلاک ثبتی (مثلاً پلاک‌های ده و یازده و دوازده فرعی از یک اصلی) مختلف ولی مجاور، پروانه حفر چاه اخذ کند و در زمان حیات خود بعضی از پلاک‌های فوق را به بعضی از وراث منتقل نماید آیا پس از فوت شخص فوق، چاه متعلق به شخصی است که چاه در زمین وی حفر شده است یا متعلق به کلیه وراث و در صورت اخیر سهم هر یک از وراث از آب چاه چه مقدار است؟ آیا بر اساس سهم‌الارث کما فرض‌الله است یا بر اساس میزان زمین سهمی هر یک در آن محل؟
نظر هیئت عالی
ماده 17 قانون توزیع عادلانه آب و ماده 11 آیین‌نامه اجرایی فصل دوم آن قانون مصوب سال 1363 حفر چاه در ملک غیر را تحت شرایطی پذیرفته است. در این‌صورت چاه، ملک حفر کننده و دارنده پروانه حفر و بهرهبرداری است و مالک زمین نیز قادر به انحای تصرفاتی در زمین خویش است که در ماده مذکور پیش‌بینی شده است. مواد 27 و 28 قانون مرقوم، پروانه مصرف آب را مختص به زمین و مواردی دانسته که پروانه برای آن صادر شده و نقل و انتقال پروانه را مگر به تبع زمین و برای همان مصرف و با اطلاع وزارت نیرو، ممنوع اعلام کرده است. تبصره 1 ماده 8 و تبصره 1 ماده 13 آیین‌نامه مذکور، سخن از بهرهبرداری از چاه متناسب با مساحت اراضی زیر کشت متصرفین به میان آورده و بند (3) ذیل فرم شماره 3 ضمیمه آیین‌نامه مقرر داشته که چاه بدون اراضی مربوط و به‌صورت سهام غیرقابل انتقال است و در صورت تفکیک اراضی و واگذاری قطعات تفکیک شده، منتقلٌ‌الیه می‌تواند با پرداخت هزینه‌های حفر چاه از آب آن استفاده کند در غیر این‌صورت بهرهبرداری از چاه موضوع پروانه متناسب با مقدار اراضی باقی مانده، تقلیل داده خواهد شد. بنا به مراتب در فرض سوال اولاً: چاه در زمین سهمی هر یک از منتقل‌الیهم و یا وراث قرار گیرد، حقوق دیگر وارث نسبت به آن بنا بر قاعده ارث و به میزان سهم‌الارث پابرجا و مستقر است، ثانیاً: از آن‌جا که پروانه حفر و بهرهبرداری و موتور منصوب بر روی چاه و میزان آب‌دهی آن متناسب با زمین تحت کشت و زرع متقاضی صادر می‌شود هر یک از وراث به میزان سهم‌الارث خود از زمین حق بهرهبرداری از آب چاه را دارد و مقررات قانون توزیع عادلانه آب، مقررات ارث در قانون مدنی را محدود ساخته است و اعمال حقوق مالکانه صاحب چاه در حدود مقررات این قانون جایز است.
نظر اکثریت
انتقال مالکیت زمین باعث انتقال چاه نمی‌شود یعنی چاه و استفاده از آن برای کسانی است که وزارت نیرو حق استفاده از آن را برای آن پلاک‌ها داده است. عین و منافع با هم هستند و همه صاحبان پلاک‌ها به نسبت زمین تصرفی خود حق استفاده از آب را دارند و ربطی به بحث مالکیت عین و وراثت ندارد.
نظر اقلیت
عین به تبع شخص و منافع به تبع زمین است. مالکیت عین به نسبت سهم‌الارث به ورثه منتقل می‌شود اما مالکیت منافع که با اجازه وزارت نیرو است، به نسبت سهم زمین‌هایی که برای آن زمین‌ها مجوز حفر چاه صادر شده می‌باشد. (با عنایت به ماده 7 قانون توزیع عادلانه آب) بحث تصرف مادی و حقوقی متفاوت است. از نظر مادی استفاده از آن به نسبت زمین‌های موضوع پلاک‌ها است اما در بحث حقوقی و انتقال عین (نه حق استفاده) حق انتقال با ورثه عین چاه است و اگر ورثه‌یی در آن اطراف زمینی نداشت عملاً حق استفاده از چاه را ندارد.