صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1381/11/04
برگزار شده توسط: استان گلستان/ شهر گرگان
موضوع
اعاده حضانت به مادر در صورت رفع حالت جنون یا متارکه از شوهر
پرسش
چنان‌چه در مدتی که حضانت طفل با مادر است مادر مبتلا به جنون شود یا با مرد دیگری ازدواج کند، آیا پس از رفع حالت جنون و اعاده سلامت روان و یا متارکه از شوهرش تقاضای او دایر به واگذاری حضانت طفل مشترک قابل استماع است؟
نظر هیئت عالی
با عنایت به ماده 1168 قانون مدنی که حضانت را هم حق و هم تکلیف ابوین می‌داند، با جنون و یا ازدواج زن به حکم ماده 1170 قانون مدنی حق حضانت وی به دیگری محول می‌شود. بنابراین، تکلیف نگهداری کماکان باقی خواهد بود همچنان که در ماده 1172 قانون مدنی به این امر اشاره شده است. بدیهی است که هرگاه حق را نیز ساقط بدانیم پس از فراق زن از شوهر دوم و یا اعاده سلامتی او تکلیف وی کماکان باقی است و بر این اساس اعاده حق مذکور نیز باقی خواهد بود که در این خصوص مسئله 16 از کتاب النکاح تحریرالوسیله در بحث القول فی‌احکام الولاده عیناً نقل می‌شود (... فلو زوجت سقط حقها عن الذکر و الانثی وکانت الحضانه الاب، و لو فارقها الثانی لایبعد عود حقها، و لا احوط التصالح و التسالم). در این‌جا ضمن این‌که آن بزرگوار بازگشت حق حضانت را بعید ندانسته‌اند احوط را در صلح و سازش تشخیص داده‌اند.
نظر اکثریت
جنون مادر و یا ازدواج او در فرض پرسش از موانع حضانت طفل به شمار می‌روند و با رفع این موانع حق حضانت در مدت قانونی که به عهده اوست به وی باز می‌گردد. توضیح آن‌که با ابتلا مادر به جنون موقتاً حق حضانت از او سلب می‌شود، لیکن به لحاظ این‌که حضانت تکلیف نیز می‌باشد این تکلیف پس از افاقه مادر بر او بار است. وانگهی در موارد تردید باید استصحاب جاری شود چون این حق و تکلیف قبل از حدوث دو مانع مذکور موجود و مسبوق بوده باید قائل به بقای آن پس از زوال موانع بود.
نظر اقلیت
در ماده 1170 قانون مدنی به نحو مطلق جنون یا شوهر کردن مادر از موجبات سقوط حق حضانت شمرده شده و از آن به عنوان مانع نامبرده نشده تا با رفع آن موانع حق مذکور اعاده شود. از فقهای معاصر مرحوم آیت اله العظمی گلپایگانی (ره) معتقد به عدم اعاده حق حضانت به مادر در فرض سوال بوده و امام راحل (ره) نیز احتیاط کرده و فرموده‌اند حق حضانت عود نمی‌کند از متقدمین ابن ادریس و شهید ثانی رحمت اله علیها نیز بر این پندارند.