کیفیت مجازات شروع به جرم

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/05/24
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر آمل

موضوع

کیفیت مجازات شروع به جرم

پرسش

آیا ماده 122 قانون مجازات اسلامی قوانین خاص را نسخ کرده است؟
در برخی از مواد قانونی مانند ماده 655 (سرقت) 542 (جعل) ماده 613 (قتل) 621 (آدم ربایی) تبصره 3 ماده 3 قانون تشدید (شروع به ارتشاء)، ماده 6 یا تبصره 2 ماده 1 قانون تشدید (کلاهبرداری)، ماده 6 قانون تشدید (اختلاس) شروع به جرم آمده است. آیا با ماده 122 این مقررات خاص نسخ شده اند یا خیر؟

نظر هیئت عالی

نظریه اداره حقوقی قوه قضاییه به شماره 7/97/201 مورخ 1397/2/10 بشرح ذیل الذکر در خصوص سوال مطروحه مورد تأیید اعضاء هیأت عالی است:
« با توجه به اینکه مقنن در قانون مجازات اسلامی 1392 در مقام ایجاد تناسب و نظم خاصی برای مجازات شروع به جرم است، لذا در تمام مواردی که مشمول ماده 122 قانون مذکور است، مجازات هایی به شرح بندهای ذیل این ماده تعیین نموده است؛ به گونه ای که قبل از آن، تعیین مجازات برای شروع به جرم، به طور عام و مطلق در قانون مجازات اسلامی 1370 انجام نشده است. همچنین، با توجه به لزوم یکسان سازی نحوه رسیدگی در امور قضایی که در بند 7 سیاست های کلان مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته است و با توجه به ماده 728 قانون مزبور در خصوص لغو کلیه مقررات و قوانین مغایر با این قانون، به نظر می‌رسد این اطلاق شامل کلیه قوانین و مقررات خاص و عام از جمله در خصوص موضوع سوال است؛ زیرا چنانچه قائل به عدم نسخ موارد خاص مندرج در قوانین جزایی در خصوص تعیین مجازات شروع به جرم باشیم شاهد تفاوت و شدت و ضعف میزان مجازات و عدم تناسب آن خواهیم بود. در نتیجه کلیه قوانین دیگر که به طور خاص برای شروع به جرم، مجازات تعیین کرده است، با تصویب و لازم الاجرا شدن قانون مجازات اسلامی 1392، ملغی است.»

نظر اکثریت

نظر اول- ناسخ نیست؛ چون نسبت این مواد عام و خاص است. ماده 122 عام و موادی که به طور مستقل شروع به جرم را جرم انگاری کرده اند، خاص هستند. هر عامی هم قابل تخصیص است. لذا نتیجه این می‌شود که در همه جرائم تعزیری ماده 122 حاکم است، مگر مواری که قانون خاص دارد. موید این نظر نیز آن است که اگر بنا باشد ماده 122 ناسخ قوانین خاص باشد، در بعضی موارد تالی فاسد دارد و آن این است که لازم می آید مثلاً در ماده 652، حداقلش 3 ماه باشد، اما حداقل شروع به جرمش 2 سال می‌باشد، در ماده 653 حداقلش 3 سال است، اما حداقل شروع به جرمش بیش از 5 سال است، حداقل شروع به جرم از حداقل جرم تام بیشتر خواهد بود.

نظر اقلیت

نظر دوم- ماده 122 ناسخ است. این شبهه از اداره حقوقی سوال شده، علاوه بر اینکه نسبت به مصوبات مجمع (مانند قانون تشدید) آیا ماده 122 که قانون مجلس است می‌تواند ناسخ باشد یا نه؟
اداره حقوقی در نظریه 921467/7 مورخ 6/8/92 آورده است: با توجه به اینکه مقنن در قانون مجازات اسلامی در مقام ایجاد نظم خاصی برای مقررات شروع به جرم است و با توجه به لزوم یکسان سازی...
اولاً قانون گذار در ماده 122 در مقام ایجاد نظم واحد است (به تعبیر اداره حقوقی در مقام یکسان سازی است). این که ماده 655 می گوید تا 5 سال، ملاکش مشخص نیست. در ماده 542 می گوید... این جا ملاک دارد و آن حداقل مجازات است. اگر 122 ناسخ نباشد، یک ملاک هم 122 داده و آن درجه مجازات است، کاری به حداقل ندارد. لذا اگر ناسخ نباشد، با چندین ملاک مواجه خواهیم شد که بر هم زننده نظم است. قانون گذار در ماده 122 در مقام ایجاد نظم واحد آمده است و می گوید از این به بعد شروع به جرم کلیه جرائم تعزیری بر اساس این معیار جرم انگاری گردند.
ثانیا اگر بنا باشد ماده 122 ناسخ نباشد، لازم می آید بعضی از جرائم که از نظر نوع جرم اهم هستند، شروع به جرمشان سبک تر از جرائم مهم باشد. به طور مثال خیلی از جرائم از 656، 657، 658 و 659 سطح پایین ترند. مجازات شروع به جرم این مواد مشمول بند پ قرار می گیرند که بیش از 6 ماه تا دو سال مجازات شروع به جرم آن است، در حالی که جعل از 656 بدتر است، بخصوص جعل اسناد رسمی، اگر 122 ناسخ قوانین خاص نباشد، لازم می آید شروع به جرم جعل که بدتر از 656 است، مجازات شروع به جرمش سبک تر باشد (در جعل عادی 6 ماه و در جعل رسمی 1 سال)