صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1390/02/05
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر بابل
موضوع
تعاقب ایادی در ضمان درک (مستحق‌للغیر درآمدن مبیع)
پرسش
دو نفر در مورد مال غیرمنقولی، عقد بیع منعقد می‌کنند و با قبض و اقباض عوضین، مالکیت ظاهری طرفین بر آن محقق می‌شود و سپس نقل و انتقالات بعدی نیز صورت می‌گیرد. بعد از گذشت زمانی معلوم می‌شود که مبیع مورد معامله مستحق‌للغیر است. آیا هر فروشنده‌ای می‌تواند بدون پرداخت ثمن به ید بعدی، برای دریافت ثمن به ید قبلی خود از باب ضمان درک مراجعه کند؟ آیا ترتیب مراجعه به ایادی سابق لازم است؟
نظر هیئت عالی
نشست قضایی (1): طبق ماده 365 قانون مدنی بیع فاسد اثری در تملک ندارد و بر اساس ماده 366 همین قانون، هرگاه کسی به بیع فاسد مالی را قبض کند باید آن را به صاحبش رد کند و نیز طبق ماده 391 قانون یاد شده، با تحقق ضمان درک، باید ثمن مبیع را مسترد کند؛ فلذا هر فروشنده‌ای در موضوع سوال می‌تواند ولو بدون پرداخت ثمن به ید بعدی، برای دریافت ثمن به ید قبلی خود (فروشنده قبلی) مراجعه کند و ترتیب مراجعه به ایادی سابق لازم نیست.
نظر اکثریت
بر اساس نظریه دیوان‌عالی کشور به شماره 114 - 3/3/74 در صورت مستحق‌للغیر بودن مبیع، بایع ضامن است و منظور از بایع همان فروشنده مستقیم است که معامله با او انجام شده نه فروشندگان قبلی؛ زیرا هر معامله دارای ثمن معین و شرایط خاصی است و خریدار مستحق ثمنی است که به فروشنده مستقیم خود پرداخته است و همچنین با توجه به ماده 314 ق.م. در خصوص مسئولیت تضامنی و در خصوص ثمن مسئولیت تضامنی نیست؛ بلکه هر یک باید به ماقبل خود مراجعه کنند.
نظر اقلیت
با توجه به مستحق‌للغیر درآمدن معامله اول، این معامله باطل است و شرایط یک عقد صحیح را نداشته و با وحدت ملاک از ماده 308 ق.م. فروشنده می‌تواند به ماقبل و مابعد خود جهت دریافت ثمن مراجعه کند.