تاریخ نظریه: 1399/02/29
شماره نظریه: 7/99/118
شماره پرونده: 99-168-118ک
استعلام:
چنانچه قاضی در خیابان، وقوع بزه سرقت را به طور دقیق مشاهده کند، آیا امکان رسیدگی با ارجاع پرونده این جرم به وی تحت عنوان: قاضی کشیک، مقام قضایی عهده دار تحقیقات مقدماتی یا دادگاه میسر است و آیا قاضی می‌تواند به علم خودبر اساس مشاهدات خویش استناد کند؟ و در فرض منفی بودن پاسخ، تکلیف وی چیست؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
اولاً، برابر بند «پ» ماده 64 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 وقوع جرم مشهود در برابر دادستان یا بازپرس، از جهات قانونی شروع به تعقیب است و برابر ماده 89 این قانون، چنانچه بازپرس (یا در غیاب دادستان، دادیار) ناظر وقوع جرمی باشد تحقیقات را شروع می‌کند و در صورت ارجاع دادستان، تحقیقات را ادامه می‌دهد. بنابراین، وقوع جرم مشهود در برابر قاضی، مانع رسیدگی وی به این جرم نیست.
ثانیاً، تمسک به علم جهت صدور حکم، شرایطی دارد؛ از جمله این‌که مستند علم باید در پرونده موجود باشد؛ چه این‌که اگر قاضی خود را بی‌نیاز از بیان مستندات منشأ علم خود بداند و به علم خود عمل کند خود را در مظان اتهام قرار داده است. همچنین طریق تحصیل علم قاضی باید به گونه-ای باشد که مستند علم وی قابلیت تناظر داشته باشد؛ زیرا تناظری بودن دادرسی، ملاک مشروعیت احکام دادگاه‌هاست. افزون بر این در نظام نوین دادرسی که مراجع بالاتر رأی و رسیدگی نخستین را مورد بازبینی قرار می‌دهند، مستندات علم قاضی باید به نحوی در پرونده منعکس باشد که ایشان بتوانند آن مستندات را مورد ارزیابی قرار دهند که آیا به طور متعارف موجب ایجاد علم می‌شود یا خیر. بنابراین در فرض سوال، قاضی نمی‌تواند به صرف دیده یا شنیده‌های خود مبادرت به صدور حکم کند و آن‌ها را مبنای حکم قرار دهد./ت