تاریخ نظریه: 1402/03/02
شماره نظریه: 7/1402/115
شماره پرونده: 1402-186/1-115ک
استعلام:
آیا قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی می‌تواند قوانین مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام را نسخ نماید یا تخصیص یا تقیید بزند؟ ثمره نزاع در دو محل حائز اهمیت است:
1- به موجب مقررات مندرج در تبصره 4 ماده 3 و نیز تبصره 5 ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1364 اصلاحی 1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام، قاضی مکلف به صدور قرار بازداشت موقت با شرایط مندرج در مقرره مذکور است؛ اما تبصره ماده 237 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 حکم متضادی در خصوص موضوع مقرر نموده و از صدور قرار بازداشت موقت بودن وجود شرایطی که مقرر نموده، منع نموده است.
2- به موجب ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 و تبصره آن، بزه کلاهبرداری با مبلغ کمتر از یک میلیارد ریال قابل گذشت قلمداد می‌گردد. از آنجایی که قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری حکمی راجع به قابل گذشت بودن یا نبودن جرم کلاهبرداری ندارد، این حکم قانون کاهش حبس تعزیری سال 1399 لازم الاتباع است؛ اما حکم تبصره آن ماده با میزان مجازاتی که برای جرم مذکور در قانون تشدید (مصوب مجمع) در نظر گرفته شده در تضاد است (بر اساس قانون کاهش حبس تعزیری در کلاهبرداری زیر یک میلیارد ریال مجازت نصف می‌شود.)
لذا چنانچه قائل به این باشیم که قوانین عادی مصوب مجلس شورای اسلامی می‌تواند قوانین مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام را نسخ کند یا تقیید یا تخصیص بزند، نتیجه متفاوت خواهد بود.
لازم به ذکر است علاوه بر جایگاه هر یک از مراجع قانونگذاری مذکور نسبت به یکدیگر، در این راستا مجمع تشخیص مصلحت نظام در قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر در سال 1376 با افزودن مقرره‌ای به قانون مذکور (طی ماده 46 فعلی قانون مارالذکر) صرفاً اصلاح آن قانون توسط مجلس را تجویز نمود که مفهوم مخالف آن در این خصوص قابل استفاده است. النهایه پاسخ به سوال صدرالذکر و نتایج ناشی از آن مورد استدعاست.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
با توجه به تصریح مقنن در تبصره ذیل ماده 237 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، بازداشت موقت الزامی مذکور در قوانین خاص از جمله قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری ملغی و منسوخ گردیده است و در مورد جرائم مذکور در قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1367 در قوانین بعدی و به ویژه بند «ث» ماده 237 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، احکام خاصی بیان شده و قوانین مذکور به تایید شورای نگهبان رسیده و موجبی جهت عدم اعتبار آن‌ها به واسطه تصویب قبلی در مجمع تشخیص مصلحت نظام نمی‌باشد. ضمناً برابر قسمت وسطی نظریه تفسیری شماره 5318 مورخ 1372/7/24 شورای نگهبان «در صورتی‌که مصوبه مجمع تشخیص مصلحت مربوط به اختلاف شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی بوده، مجلس پس از گذشت زمان معتدبه که تغییر مصلحت موجه باشد، حق طرح و تصویب قانون مغایر را دارد».