صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1399/09/27
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر محمود آباد
موضوع
بررسی امکان محکومیت معاون به جبران خسارت ناشی از جرم
پرسش
آیا امکان محکومیت معاون جرم (در کنار مباشر جرم) به خسارت ناشی از جرم وجود دارد؟
نظر هیات عالی
هرچند صرف معاونت در جرم، ایجاد مسئولیت مدنی نمی‌کند ولکن چنانچه براساس قانون یا عرف، ورود خسارت به بزه‌دیده منتسب به هردو (مباشر و معاون جرم) باشد با لحاظ ماده یک قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339 و ماده 526 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 امکان صدور حکم به محکومیت معاون جرم به پرداخت خسارت وجود دارد. در هر صورت کشف موضوع و انطباق آن با قانون با مرجع قضایی رسیدگی‌کننده است.
نظر اکثریت
امکان محکومیت معاون جرم (در کنار مباشر جرم) به خسارت ناشی از جرم وجود ندارد؛ مهمترین دلایل بیان شده بدین شرح است: 1- در فرض ورود خسارت، ارتباط میان مباشر جرم و معاون جرم، همانند ارتباط میان مباشر و سبب است. در نظام حقوقی ایران در فرض اجتماع سبب و مباشر، مباشر مسئولیت مدنی دارد. 2- مباشر جرم ارتکاب مستقیم با وقوع جرم و رفتار زیان‌بار ناشی از آن دارد؛ بدون اقدام مباشر حتی اگر گستره اقدامات وی نسبت به معاون کمتر باشد، نه جرمی واقع می‌شود و نه خسارتی ایجاد می‌شود. 3- در نظام حقوقی ایران، معاونت در جرم نسبت به مباشرت در جرم، جنبه تبعی داشته و قاعده معاونت به‌عنوان جرم مستقل، جنبه استثنایی دارد؛ اگر این قاعده در نظام حقوقی ایران اصل بود، شاید می‌توانستیم بگوییم، همانطورکه جرم معاون نسبت به جرم مباشر مستقل است، مسئولیت مدنی وی نیز از مسئولیت مدنی مباشر جرم، مستقل و مجزا است.
نظر اقلیت
به چند علت، امکان محکومیت معاون جرم (در کنار مباشر جرم) به خسارت ناشی از جرم وجود دارد؛ 1- مهمترین مصداق رفتار معاون جرم که می‌تواند مسئولیت مدنی وی را قابل تحقق نماید، بند پ ماده 126 قانون مجازات اسلامی (1392) یعنی تسهیل وقوع جرم است. معاون جرم، همانند مباشر در ارتکاب جرم حضور داشته است و جرم واقع شده منتسب به رفتار وی نیز می‌باشد؛ هرچند ممکن است میزان تقصیر وی نسبت به مباشر جرم کمتر باشد اما در هر صورت مرتکب تقصیر شده است و خسارت وارده همانطور که ناشی از رفتار مباشر است در اثر رفتار وی نیز می‌باشد. بنابراین معاون، مسئولیت نسبی دارد و به هر میزان که در وقوع جرم دخالت داشته است باید جبران خسارت نماید. 2- اگر رفتار یا تقصیر یک شخص، موجب ورود خسارت به شخص دیگر شود یا در ورود خسارت به شخص دیگر موثر باشد به موجب ماده 1 قانون مسئولیت مدنی، خواه در قالب جرم باشد یا نباشد، خواه معاون باشد یا مباشر باید جبران خسارت نماید.