صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1401/04/15
برگزار شده توسط: استان یزد/ شهر یزد
موضوع
حدوث جنایت به علت تقصیر بیش از حد مرتکب
پرسش
در مواردی که جنایت به علت تقصیر بیش از حد مرتکب حادث می‌شود؛ آیا موضوع از جمله جنایات عمدی تلقی خواهد شد؟
نظر هیات عالی
با توجه به تفکیک «تقصیر» از «عمد» در نظام حقوقی ایران جنایت ناشی از تقصیر مرتکب، داخل در جنایت شبه عمدی محسوب و از شمول جنایت عمدی خارج است و شدت یا ضعف تقصیر نیز موثر در تلقی عمدی بودن رفتار نمی‌باشد. ضمناً مدلول مواد 144 و 145 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز موید این نظر است.
نظر اکثریت
قانونگذار در بند «پ» ماده 291 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 تقصیر مرتکب را از جمله جنایات شبه‌عمد اعلام داشته لکن در ادامه این بند آمده است که «مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.» در قواعد حقوقی، تقصیر دارای تقسیم‌بندی‌های متعددی می‌باشد از جمله تقصیر ارادی و غیرارادی - تقصیر عمدی و غیرعمدی و یا تقصیر سبک و سنگین. «تقصیر ارادی عمدی سنگین» می‌تواند از جمله مصادیق جنایات عمدی محسوب شود. این نوع تقصیر یعنی شخص قاصر هم فعل و هم نتیجه احتمالی را مدنظر داشته است. همانگونه که می‌دانیم تقصیر در جرایم غیرعمد به مثابه سوءنیت در جرایم عمد است. شخص قاصر به نحوی دارای سوءنیت احتمالی است یعنی یک نوع بی‌احتیاطی آگاهانه که می‌توان نتیجه را پیش‌بینی نمود و در مواردی که می‌توان نتیجه را پیش‌بینی نمود موضوع حسب مورد می‌تواند در یکی از بندهای «الف» تا «ت» ماده 290 قانون مجازات اسلامی در بحث جنایات عمدی قرار گیرد. به طور مثال زمانی که شخص با خودروی خود در مسیری که حداکثر سرعت 60 کیلومتر می‌باشد با سرعت 120 کیلومتر حرکت می‌کند خود این احتمال را می‌دهد که در صورت ایجاد مانع انسانی در مسیر امکان توقف وجود ندارد و برخورد با این سرعت، فوت شخص را در پی دارد فلذا چنین اقدامی می‌تواند از مصادیق جنایات عمدی تلقی شود چراکه تقصیر بیش از حد مرتکب به جنایت عمدی الحاق می‌گردد و شخص می‌بایست مسئول رفتاری باشد که عواقب آن قابل پیش‌بینی است. همچنین قانونگذار در برخی جرایم، عواقب و نتایج ناخواسته فعل مورد نظر مرتکب را به منزل قصد و در حکم عمد تلقی نموده است از جمله ماده 689 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در بحث تحریق و تخریب و یا قانون مجازات اخلالگران صنایع نفت و یا قانون کیفر بزه‌های مربوط به راه آهن که هرچند مرتکب قصدی برای جنایت ندارد اما اقدام وی نسبت به ایراد جنایت یک نوع تقصیر بیش از حد در حکم جنایت عمدی تلقی خواهد شد. همچنین می‌توان حوادثی از جمله حادثه متروپل را نیز در این دسته‌بندی قرار داد و اشخاصی که در ایراد جنایات مرتکب تقصیر بیش از حد شده‌اند بسته به نوع اقداماتشان تحت عناوین معاون یا شریک در جنایت عمدی تحت تعقیب قرار داد.
نظر اقلیت
تقصیر بیش از حد مرتکب زمانی از جمله جرایم عمدی تلقی خواهد شد که از تقصیر خارج و شامل یکی از بندهای ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 قرار گیرد. به‌عبارتی تقصیر صرفاً در جرایم غیرعمد شامل بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی موضوع تبصره ماده 145 قانون فوق‌الذکر می‌باشد و احتمال ایجاد نتایج ناخواسته نمی‌تواند موضوع تقصیر را وارد جنایات عمدی نماید چراکه شخص قاصر قصدی برای ارتکاب جنایت نداشته است.