دعوای بطلان معامله

صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1398/09/13
برگزار شده توسط: استان زنجان/ شهر خرمدره

موضوع

دعوای بطلان معامله

پرسش

خریدار دادخواست الزام به تنظیم سند ملک خریداری شده را تقدیم دادگاه نموده خوانده (فروشنده) دفاعاً اظهار داشته معامله صوری بوده و این ملک از بابت تضمین باز پرداخت اصل و سود وجوه ربوی نوشته شده است به لحاظ نامشروع بودن جهت معامله باطل می‌باشد حال سوالات زیر در خصوص این پرونده مطرح است.
1- دفاع بطلان معامله آیا باید به موجب دادخواست جداگانه در قالب دادخواست تقابل یا دادخواست مرتبط مطرح گردد یا این دفاع، دفاع به معنی اخص بوده و نیازی به طرح دادخواست جداگانه ندارد.
2- آیا صدور حکم به بطلان معامله به لحاظ نامشروع بودن جهت (ربوی بودن آن) مستلزم صدور حکم کیفری در خصوص اصل ربا می‌باشد. دادگاه باید قرار اناطه صادر نماید یا این که برای دادگاه حقوقی اصل ربا محرز شود کافی برای صدور حکم به بطلان معامله می‌باشد.

نظر هیات عالی

در فرض سوال؛ اولاً: ادعای بطلان معامله به جهت صوری و نامشروع بودن، دفاع به معنای خاصی تلقی و بنابر وحدت ملاک ماده 142 ق.آ.د.م نیازی به تقدیم دادخواست ندارد. ثانیاً: در صورت ادعای نامشروع بودن جهت معامله با ادعای صوری و ربوی بودن آن، نیازی به صدور قرار اناطه ندارد و دادگاه حقوقی به ارکان و شرایط اساسی صحت معامله و انطباق آن با مقررات و قوانین آمره، رسیدگی نموده و در صورت احراز صحت دفاعیات خوانده مبنی بر نامشروع بودن جهت معامله و صوری بودن آن، حکم به بطلان دعوی الزام به تنظیم سند رسمی خواهان صادر و اعلام می‌نماید.

نظر اکثریت

جواب سوال اول: خیر نیاز به طرح دادخواست متقابل بطلان معامله به علت نامشروع بودن جهت آن یا صوری بودن آن نمی‌باشد و موضوع بطلان یا صوری بودن یک نوع دفاع به معنای خاص بوده و اساساً داخل در ادعا نبوده تا وفق ماده 48 قانون آیین دادرسی مدنی نیاز به دادخواست باشد با این توضیح که در مورد سوال مطروحه یک ادعا داریم و آن ادعا خواسته الزام به تنظیم سند ملک می‌باشد و آنچه از طرف خوانده مطرح می‌گردد از بابت دفاع در مقابل خواسته خواهان بود و داخل در تعارف خواسته نبوده تا نیازی به طرح دادخواست متقابل باشد و موارد ذکر شده در ماده 141 از بابت تمثیل بوده و خصوصیتی از جهت موارد ذکر شده ندارد و موضوع نامشروع بودن جهت اگر به عنوان ایراد مطرح گردد مشمول ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی بوده و می‌بایست قرار صادر گردد و اگر به عنوان دفاع مطرح گردد حکم صادر می‌گردد.
پاسخ سوال دوم: خیر نیازی به قرار اناطه نیست چون مرجع حقوقی از بابت خواسته متقابل موضوع ربوی بودن را ملاحظه می‌کنیم و به علت این است که تاثیر متقابل در خواسته اصلی دارد نظیر بررسی ادعای مستحق للغیر بودن مال چراکه در چنین مواردی اناطه بر بررسی انتقال مال غیر صادر نمی‌گردد به عبارت دیگر دادگاه حقوقی در مقام تعیین مجازات نیست تا اینکه صلاحیت رسیدگی به ربوی بودن را نداشته باشد بلکه در مقام بررسی خواسته می‌باشد که در صلاحیت وی می‌باشد النهایه در صورتی که جرمی کشف نماید به دادستان محل وقوع جرم اعلام جرم خواهد نمود.

نظر اقلیت

جواب سوال اول: بله نیاز به طرح دادخواست متقابل بطلان معامله به علت نامشروع بودن جهت آن یا صوری بودن آن می‌باشد و موضوع بطلان یا صوری بودن یک نوع ادعا بوده نه دفاع به معنای خاص که وفق ماده 48 قانون آیین دادرسی مدنی نیاز به دادخواست دارد و از این قاعده کلی موارد محصوری در ماده 141 استثناء شده و مورد مانحن فیه از موارد ذکر شده در ماده 141 نبوده که در مقام شک در موارد استثناء بر قدر متیقن اکتفاء نموده و در مورد مانحن فیه به قاعده کلی مندرج در ماده 48 فوق الذکر مراجعه می‌کنیم در نتیجه نیاز به تقدیم دادخواست متقابل می‌باشد.
پاسخ سوال دوم: خیر نیازی به قرار اناطه نیست چون مرجع حقوقی از بابت خواسته متقابل موضوع ربوی بودن را ملاحظه می‌کنیم و به علت این است که تاثیر متقابل در خواسته اصلی دارد نظیر بررسی ادعای مستحق للغیر بودن مال چراکه در چنین مواردی اناطه بر بررسی انتقال مال غیر صادر نمی‌گردد به عبارت دیگر دادگاه حقوقی در مقام تعیین مجازات نیست تا اینکه صلاحیت رسیدگی به ربوی بودن را نداشته باشد بلکه در مقام بررسی خواسته می‌باشد که در صلاحیت وی می‌باشد النهایه در صورتی که جرمی کشف نماید به دادستان محل وقوع جرم اعلام جرم خواهد نمود.