صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1380/09/03
برگزار شده توسط: استان خراسان رضوی/ شهر مشهد
موضوع
شرایط کسب تابعیت ایرانی برای اتباع بیگانه
پرسش
آیا افراد افغانی تباری که در ایران متولد شدهاند و بیش از بیست سال است که در ایران سکونت دارند تبعه ایران محسوب و دعوای آنان علیه اداره ثبت احوال مبنی‌بر الزام به صدور شناسنامه مسموع است یا خیر؟ جهت تبیین موضوع اعلام می‌شود: افراد زیادی از اتباع کشور افغانستان در خاک جمهوری اسلامی ایران فعلاً حضور و سکونت دارند که اکثراً بدون مجوز، وارد شده و اقامت دارند و بعضی از آن‌ها بدون اخذ مجوز از وزارت امور خارجه با خانم‌های ایرانی ازدواج کرده و صاحب اولاد شدهاند و از زمان تولد اطفال آن‌ها تاکنون بیش از بیست سال گذشته است و طی این مدت مستمراً در ایران بوده‌اند. سوال این است که آیا این افراد تبعه ایران محسوب می‌شوند و نیازی به تحصیل تابعیت ندارند و اداره ثبت احوال مکلف به صدور شناسنامه برای آنان است یا خیر؟
نظر هیئت عالی
در خصوص مسئله مطروحه، اشخاصی که تبعه ایران محسوب می‌شوند در ماده 976 قانون مدنی، ذکر و احصا شدهاند. مرد افغانی به صرف سکونت در ایران و ازدواج با زن ایرانی، تبعه ایرانی محسوب نمی‌شود و در شمار اشخاص مندرج در ماده قانونی مرقوم نمی‌باشد؛ ولکن چنان‌چه مرد افغانی دارای زن ایرانی بوده و از او اولاد داشته باشد می‌تواند مطابق ماده 980 قانون مدنی با رعایت مقررات مربوطه تابعیت ایرانی را تحصیل نماید. بنا به مراتب مادام‌که مرد افغانی تحصیل تابعیت ایرانی نکرده نمی‌تواند به عنوان تبعه ایران، درخواست شناسنامه ایرانی کند و اولاد افغانی تبار مورد بحث حسب مقررات بند (5) ماده 976 قانون مدنی چنان‌چه در ایران به وجود آمده و پس از رسیدن به سن هجده سال تمام، لااقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند تبعه ایران محسوب می‌شوند والا قبول شدن آن‌ها به تبعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است.
نظر اکثریت
دعوای این‌گونه افراد مسموع نیست و تبعه ایران محسوب نمی‌شوند و دلیل هم این است که اولاً: هر فرد خارجی که وارد ایران می‌شود اگر بخواهد از امتیازات قانونی بهره‌مند شود باید با مجوز ورود و اقامت باشد و نیز چنان‌چه بخواهد ازدواج کند، باید با مجوز وزارت امور خارجه باشد و چون در فرض سوال، پدر این‌گونه افراد بدون مجوز وارد خاک ایران شده و بدون مجوز ازدواج کردهاند نمی‌توانند از امتیازات قانونی بهره‌مند گردند و باید دنبال تحصیل تابعیت باشند.
ثانیاً: ازدواج اتباع بیگانه با زنان ایرانی، در هر صورت موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است (ماده 1060 قانون مدنی) و این حکم یکی از قواعد آمره است و چنان‌چه بدون مجوز رسمی ازدواجی صورت پذیرد اثر قانونی بر آن مترتب نیست. ثالثاً: در قانون ثبت احوال مشخص شده است که برای فرزندان اتباع خارجه گواهی ولادت صادر می‌شود و چنان‌چه شخصی مثلِ فرض سوال، بدون گواهی ولادت بود نمی‌تواند از مزایای این قانون استفاده کند.
رابعاً: احراز تابعیت به‌عهده مسئولین سیاسی کشور است نه دادگاه‌ها و هرگاه فردی به وزارت خارجه مراجعه و تابعیت ایرانی وی محرز شد، اداره ثبت احوال مکلف به صدور شناسنامه خواهد بود.
خامساً: چنان‌چه این باب گشوده شود که افغانی‌هایی که در ایران متولد و بیش از هجده سال در ایران اقامت دارند و فرزندانی که از پدر افغانی و مادر ایرانی به وجود آمده‌اند آن هم بدون مجوز رسمی اقامت و ازدواج که این‌گونه افراد بسیار زیاد هستند ایرانی محسوب شوند هرج و مرج عجیبی به وجود خواهد آمد که قطعاً خلاف نظر مقنن است.
نظر اقلیت
با توجه به ماده 976 قانون مدنی، این‌گونه افراد تبعه ایران محسوب می‌شوند و دعوای آنان در دادگاه مسموع است. دلایل این نظری عبارتند از: اولاً: بین احراز تابعیت و تحصیل تابعیت فرق است و قانون‌گذار هم به این مهم توجه کرده و در ماده 976 قانون مدنی مراد احراز تابعیت است و در ماده 979 قانون مدنی تحصیل تابعیت و شرایط آن را مطرح کرده است. در تحصیل تابعیت بحثی نیست که باید از طریق وزارت امور خارجه و سایر ارگان‌های ذی‌ربط اقدام شود و تحصیل تابعیت گردد؛ اما افرادی که وفق قانون تبعه ایران محسوب می‌شوند نیازی به مراجعه به وزارت امور خارجه و غیره برای احراز ندارند و در صورت مراجعه به دادگاه، احراز آن با دادگاه خواهد بود، مانند هر ادعای دیگری که احتیاج به اثبات دارد. ثانیاً: بند (7) ماده 976، یکی از افرادی را که تبعه ایران محسوب می‌شوند افرادی دانسته است که تابعیت کشور ایران را تحصیل کرده باشد. بنابراین، کسی که تابعیت ایران را تحصیل کرده است در عرض کسانی است که وفق بندهای دیگر ماده 976 تابع ایران محسوب می‌شوند نه این‌که برای همه این بندها نیاز به تحصیل تابعیت باشد والا قید بند (7) لغو خواهد بود و حال آن‌که افرادی که تحصیل تابعیت می‌کنند مانند کسانی هستند که مثلاً از پدر خارجی در ایران متولد شده و بعد از هجده سالگی یک سال کامل هم در ایران اقامت داشته‌اند و همان‌طور که اداره ثبت احوال مکلف است برای فردی که تحصیل تابعیت کرده است، شناسنامه صادر کند و در صورت عدم صدور ملزم می‌شود برای فردی هم که دارای سایر شرایط ماده 976 قانون مدنی است شناسنامه صادر نماید. ثالثاً: این‌که گفته می‌شود این افراد بدون مجوز اقامت وارد خاک جمهوری اسلامی ایران شدهاند و ازدواج کردهاند و تعداد آن‌ها هم زیاد است و موجب هرج و مرج خواهد بود در صورت ایرانی شمردن فرزندان آنان، کوتاهی از دولت و نیروی انتظامی است و آن‌ها نباید اجازه دهند مقدماتی فراهم آید که این افراد، ایرانی محسوب شوند والا هیچ فرقی بین افغانی و مثلاً لبنانی نیست و ورود و اقامت و ازدواج غیرمجاز هم هر یک به نوبه خود قابل پیگیری است و ربطی به مسائل حقوقی ندارد.