صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1397/08/29
برگزار شده توسط: استان البرز/ شهر کرج
موضوع
بررسی مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی در مجازات‌های جایگزین حبس
پرسش
با توجه به ماده 64 قانون مجازات اسلامی که بیان داشته: «مجازات‌های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است...»
1- منظور از محرومیت از حقوق اجتماعی چیست؟
2- چه تفاوتی بین این مجازات جایگزین حبس و مواد 25 و 26 و مجازات‌های مندرج در ماده 23 قانون مذکور وجود دارد؟
3- آیا قاضی دادگاه می‌تواند بدون تعیین مجازات اصلی اقدام به مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی صرف نماید؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، ضمانت اجرای آن چیست؟
نظر هیئت عالی
نظر به اینکه محرومیت از حقوق اجتماعی با میزان مدت در ماده 19 قانون مجازات اسلامی در درجات 6 و 7 آمده است در صورتی‌که میزان حبس در درجات مرقوم قرار گیرد و قانوناً مرجع قضایی مجاز یا الزام به تبدیل آن به مجازات جایگزین داشته باشد مدت محرومیت از حقوق اجتماعی را بر اساس زمان‌های مقرر در درجات اشعاری تعیین می‌کند در سایر درجات از جمله حبس تعزیری درجه 8 امکان جایگزینی محرومیت از حقوق اجتماعی به جای حبس ممکن نیست باید از سایر جایگزین‌ها استفاده کرد.
نظر اکثریت
در فرض سوال
اولاً: تعریف بخصوصی از محرومیت از حقوق اجتماعی در قانون جدید مجازات اسلامی سال 92 نشده است. تنها تعریف مربوط به ماده 61 مکرر قانون مجازات اسلامی سابق است؛ ولی در ماده 26 قانون مجازات اسلامی آمده است: «حقوق اجتماعی موضوع این قانون به شرح زیر است...»
ثانیاً: گرچه ماده 23 قانون مجازات اسلامی جدید در مورد مجازات تکمیلی بحث نموده است؛ ولی در ماده 25 همین قانون مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی را به عنوان مجازات تبعی تلقی کرده است؛ لذا با عنایت به ماده 64 قانون مجازات اسلامی که محرومیت از حقوق اجتماعی را جزو مجازات‌های جایگزین حبس تلقی کرده، به نظر می‌رسد تفاوت آنچنانی بین ماده 64 و ماده 25 وجود نداشته باشد؛ فلذا مصادیق محرومیت از حقوق اجتماعی همان مصادیق ماده 26 قانون مجازات اسلامی است هرچند قانونگذار ضمانت اجرای ماده 64 را مشخص نکرده است؛ اما در مورد قسمت دیگر سوال مبنی بر این که آیا دادگاه می‌تواند ابتدا به ساکن صرفاً برای متهم مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی را تعیین نماید، به نظر می‌رسد پاسخ مثبت باشد و هیچ منع قانونی وجود نداشته باشد. بدیهی است ابتدا حاکم متهم را به حبس قانونی طبق ماده 19 محکوم سپس مجازات حبس را به مجازات جایگزین حبس یعنی محرومیت از حقوق اجتماعی تبدیل می‌نماید.
نظر اقلیت
با توجه به اینکه ماده 64 ضمانت اجرایی برای محرومیت از حقوق اجتماعی مشخص نکرده است، به نظر می‌رسد نمی‌توان موارد مندرج در ماده 26 قانون مجازات اسلامی را بر این ماده بار نمود و نیاز بوده قانونگذار ضمانت اجرایی محرومیت از حقوق اجتماعی موضوع ماده 64 را مشخص نماید.
نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه به شماره 3136/93/7 مورخ 93/12/13:
1- «حقوق اجتماعی» در ماده 26 قانون مجازات اسلامی 1392 تصریح شده و منظور از محرومیت از حقوق اجتماعی در ماده 64 قانون مذکور نیز محرومیت از حقوق مذکور است.
2- تفاوتی بین محرومیت از حقوق اجتماعی موضوع ماده 64 با محرومیت از حقوق اجتماعی که در مواد 25 و 26 قانون مجازات اسلامی 1392 آمده، وجود ندارد و آنچه در ماده 23 به عنوان مجازات‌های تکمیلی آمده، متفاوت از محرومیت حقوق اجتماعی به عنوان مجازات اصلی (جایگزین حبس) یا مجازات تبعی موضوع ماده 25 قانون مذکور می‌باشد. هرچند ممکن است در مواردی نوع مجازات تکمیلی یکی از مصادیق محرومیت از حقوق اجتماعی باشد، ماده 87 قانون مذکور که مقرر می‌دارد: «دادگاه می‌تواند ضمن حکم به مجازات جایگزین حبس... وی را به یک یا چند مورد از مجازات‌های تبعی و یا تکمیلی نیز محکوم نماید...» در تبیین این موضوع قابل توجه است.
3- با توجه به ماده 70 قانون مجازات اسلامی 1392، دادگاه باید ضمن تعیین مجازات جایگزین، مدت حبس را نیز تعیین کند تا در صورت تعذر اجرای مجازات جایگزین یا تخلف از دستورها یا عجز از پرداخت جزای نقدی، مجازات حبس اجرا شود.»