صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1380/11/08
برگزار شده توسط: استان خراسان رضوی/ شهر مشهد
موضوع
نفقه زوجه در فاصله زمانی عقد تا تمکین خاص
پرسش
در فاصله میان وقوع عقد تا انجام تمکین به معنی خاص، آیا زوجه استحقاق دریافت نفقه دارد؟ در صورت بروز اختلاف بین زوجین در پرداخت نفقه در فرض سوال، صرف دلیل رابطه زوجیت کفایت می‌کند یا زوجه باید تمکین خود را نیز ثابت نماید؟
نظر هیئت عالی
مستفاد از رأی وحدت رویه شماره 633 - 14/2/78 هیأت عمومی دیوان‌عالی کشور و مستنبط از مواد 1102، 1106، 1107، 1111، 1112 و 1129 قانون مدنی، همین که عقد ازدواج به نحو صحت واقع شد حقوق و تکالیف قانونی و روابط زوجیت بین زوجین برقرار می‌شود و یکی از حقوق زوجه هم استحقاق دریافت نفقه از زوج است. بنا به مراتب به مجرد وقوع عقد ازدواج، زوجه ذی‌حق دریافت نفقه خواهد بود.
نظر اکثریت
به مجرد وقوع عقد، تکالیف زوجین بر همدیگر مستقر و زن باید تمکین کند و زوج نفقه پرداخت کند و سبب دین رابطه زوجیت است نه تمکین.
مبانی استدلال این گروه به شرح زیر می‌باشد:
1. دو عامل سبب ایجاد دین می‌شود و سبب ایجاد دین در فقه و قانون مدنی متفاوت است. سبب ایجاد دین به نظر مشهور فقهای امامیه تمکین است ولی قانون مدنی از نظر مشهور تبعیت نکرده است و سبب دین نفقه را رابطه زوجیت اعلام کرده است. ماده 1085 و 1086 قانون مدنی ناظر بر حق حبس در تمکین خاص است و با توجه به نظر قانون مدنی زوجه استحقاق نفقه را خواهد داشت مگر این‌که خلاف آن ثابت شود.
2. چنان‌چه زن با ارائه قباله نکاحیه از دادگاه درخواست نفقه مدت معینی از زمان گذشته را از شوهر بنماید زوج ملزم به تأدیه آن است مگر این‌که زوج ثابت کند که اولا:ً نفقه زن در مدت مورد مطالبه تأدیه گردیده است. ثانیاً: ثابت کند که زن بعضی از وظایف زناشویی را انجام نداده و ناشزه است. قول مشهور برخلاف قانون مدنی، تمکین را شرط استحقاق نفقه زن می‌داند. بنابراین، چنان‌چه زن در دادگاه مطالبه نفقه گذشته خود را از شوهر بنماید کافی نیست که اثبات رابطه زوجیت خود را به وسیله قباله نکاحیه بکند، بلکه باید ثابت کند که علاوه‌بر آن در مدت مزبور وظایف زناشویی را انجام می‌داده است.
نظر اقلیت
اقلیت به فتوای حضرت آیت الله العظمی خویی (ره) تمسک جسته‌اند و اعلام داشته‌اند در فاصله میان عقد و زفاف، زن نفقه ندارد.
استدلال این گروه عبارت است از:
1. صرف دلیل رابطه زوجیت کفایت نمی‌کند و با فتوای آیت الله خویی (ره) زن باید تمکین خود را ثابت کند و ماده 1085 قانون مدنی، ناظر بر تمکین خاص است و زوجه باید تمکین عام خود را ثابت کند تا مستحق دریافت نفقه گردد.
2. بین مردم مرسوم است که در بین ازدواج تا تمکین خاص، زوجه نفقه نمی‌گیرد؛ چون تمکین تام ندارد. در کشورهای عربی به محض عقد، اجازه استمتاعات را به زوج می‌دهند؛ اما در ایران این‌طور نیست. در زمان عقد چون تمکین خاص و تام ندارد، نفقه ندارد. ولی اگر زوجه اعلام آمادگی بکند نفقه تعلق می‌گیرد و نفقه فرع بر تمکین است.
3. در مدت زمان فاصله میان عقد و انجام زفاف، نفقه زوجه به زوج واجب نیست؛ زیرا تمکین کامل صورت نگرفته است. سیره مستمره و رویه جاری در جوامع اسلامی نیز موید این نظر می‌باشد.
4. هرگاه زوجین در موضوع تمکین نزاع داشته باشند و زوجه مدعی تمکین و زوج منکر آن باشد چنان‌چه قول اول را قائل شویم زوج باید نشوز را اثبات نماید؛ زیرا به موجب آن نظریه، نفقه با عقد ثابت شده و تا نشوز اثبات نگردد نفقه ساقط نمی‌شود، اما اگر پیرو نظریه مشهور باشیم زوجه باید تمکین را اثبات کند؛ زیرا تمکین شرط ثبوت نفقه است و تا زوجه حصول آن شرط را اثبات نکند طلب او ثابت نخواهد شد.