صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1380/12/13
برگزار شده توسط: استان مازندران/ شهر بابلسر
موضوع
حجر ولی و سقوط حق حضانت
پرسش
آیا صدور حکم حجر پدر ملازمه با سقوط حق حضانت وی نیز دارد؟ به عبارت دیگر در صورتی‌که پدر طفل مجنون شود، حضانت از طفل پسر ده ساله با مادر طفل است یا جد پدری؟
نظر هیئت عالی
اقتضای حضانت، بهره‌مندی از توان عقلی و برخورداری از سلامت فکری است، لذا صدور حکم حجر پدر، حق حضانت او را ساقط می‌کند. چون موضوع سوال انطباقی با ماده واحده قانون حق حضانت مادران مصوب مرداد 1364 ندارد، با استناد به مواد 1182، 1187 و 1188 قانون مدنی، حضانت چنین طفلی، با پدر بزرگ اوست.
نظر اتفاقی
نظر اول: با صدور حکم حجر، حق حضانت از پدر ساقط نمی‌شود و با این وصف، حضانت به عهده شخصی که وظیفه‌ی نگهداری از پدر را دارد، قرار می‌گیرد و در نتیجه به مادر تعلق نمی‌گیرد زیرا:
1. مطابق ماده 1168 قانون مدنی «نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است» که در نتیجه‌ی آن، هیچ کس حق اسقاط این حق را ندارد و دادگاه نیز نمی‌تواند جز در موارد قانونی، آن را به مادر بسپارد.
2. ماده 1170 قانون مدنی، جنون زن را از موارد سقوط حق حضانت مادر دانسته است و از جنون پدر نامی نبرده است؛ لهذا با جنون پدر، حق حضانت ولی ساقط نخواهد شد.
نظر دوم: با صدور حکم حجر پدر، حق حضانت از پدر ساقط و مادر، حضانت از طفل را به عهده می‌گیرد زیرا:
1. اصولاً مهمترین عامل تصمیم گیری در خصوص نگهداری طفل رعایت مصلحت طفل است و با این‌که نگهداری و حضانت، حق و تکلیف است، لیکن مقنن در این زمینه، به این لحاظ سخن از حق گفته که امکان مطالبه و اجرای آن از سوی یکی از والدین فراهم باشد و در مقام اجرای تکلیف، طبیعی است که رعایت غبطه‌ی طفل مورد توجه مقنن بوده است، چنان‌که در موارد متعددی قانون مدنی آن را متذکر شده است.
2. با این‌که ماده 1170 در خصوص جنون پدر ساکت است، لیکن نظر حقوقدانان بر این است که جنون پدر نیز در حکم جنون مادر است و سبب سقوط حق حضانت می‌شود.
3. در ماده 1169 نیز مادر را به حضانت طفل سزاوارتر دانسته‌اند، چنان‌که قانون مدنی نیز در ماده 1169، لااقل در ابتدای سنین تولد، این اولویت را برای مادر قائل شده است.
4. ماده واحده قانون واگذاری حق حضانت فرزندان صغیر محجور به مادران، مصوب 1364، نیز موید این امر است که در موارد فوت پدر، حضانت اطفال با مادران آنهاست. از این قانون نیز، می‌توان اولویت در حضانت مادر را در مورد شک استنباط کرد. لذا در مانحن‌فیه نیز با حجر پدر، حضانت با مادر طفل خواهد بود.
5. مطابق ماده 1182 قانون مدنی، هرگاه طفل هم پدر و هم جد پدری داشته باشد و یکی از آن‌ها محجور یا به علتی ممنوع از تصرف در اموال مولی‌علیه گردد ولایت قانونی او ساقط می‌شود و حضانت نیز از فروعات حق ولایت پدر است که ساقط می‌شود و با فراهم نبودن شرایط آن، مادر صلاحیت سرپرستی و حضانت طفل را خواهد داشت.