صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1388/08/10
برگزار شده توسط: استان آذربایجان غربی/ شهر بوکان
موضوع
آثار فسخ نکاح در صورت فوت زوج قبل از قطعیت رأی اعلام صحت فسخ نکاح
پرسش
چنان‌چه دادگاه حکم بر فسخ نکاح زوجه صادر نماید و قبل یا بعد از ابلاغ حکم و قبل از قطعیت دادنامه زوج فوت کند، آیا زوجه وارث تلقی می‌شود؟
نظر هیئت عالی
قبل از قطعیت حکم فسخ نکاح، آثار آن قابل اعمال نبوده و تفاوتی از این حیث بین نکاح و سایر عقود و احکام نیست؛ با این ترتیب فوت زوج قبل از قطعیت رأی اعلام صحت فسخ نکاح، موجب انحلال نکاح از این حیث نمی‌گردد. در نتیجه زوجه در زمره ورثه زوج متوفیٰ محسوب می‌شود، لذا نظر اکثریت صائب به نظر می‌رسد.
نظر اکثریت
فسخ هر معامله به لفظ یا فعلی که دلالت بر آن نماید، به عمل خواهد آمد. لکن ذی‌نفع باید با مراجعه به محاکم در مقام تأیید اعلان فسخ برآید که دادگاه نیز با بررسی موضوع، به صدور حکم با درج تاریخ فسخ مبادرت می‌نماید. بنابراین، مدعی اعلان فسخ در مقام اثبات ادعا بر یک امر حادثی در گذشته است تا از امتیازات فسخ بهره‌مند شود چون فسخ نسبت به گذشته اثر نداشته و تا قبل از تاریخ اعلان فسخ به لحاظ وجود رابطه قراردادی، آثار هر عقدی من جمله منافع، تابع قواعد و مقررات عام است، به بیان دیگر، از تاریخ اعلان فسخ هیچ‌گونه رابطه قراردادی بین طرفین حاکم نخواهد بود. با جمیع این اوصاف، استدلال فوق در عقودی قابل تسری است که مرتبط با حقوق خانواده، اجتماع و نظم عمومی نباشد. در عقودی چون نکاح که دارای شرایط موصوف است، استدلال مارالذکر قابل اعمال نیست، چرا که اولاً: مقنن در انحلال نکاح دائم و منقطع با فسخ، طلاق یا انقضای مدت، اصولاً نگاه داشتن عده بر زوجه و ممانعت از انتخاب زوج دیگری در آن ایام (مدت عده) را شرط لازم دانسته است. فلسفه اهم وضع موضوع اخیر در شرع و قانون، در آن است که مقنن با وصف قطع رابطه زوجیت با فسخ، طلاق یا انقضای مدت، محتمل بر توافق آن‌ها بر وقوع عقد نکاح جدید با یکدیگر دانسته چرا که استحکام هر زندگی زناشویی و در صورت انحلال آن، اعاده وضع به حال اول به یقین حسن آثار در پی خواهد داشت و از تبعات منفی آن جلوگیری خواهد شد. ثانیاً: اصل بر آن است که زوجین از یکدیگر ارث می‌برند مگر در موارد خاص، با استناد به مواد 880،881،882،940،943، 944 و 945 از قانون مدنی. قواعد ارث از قواعد آمرانه و مرتبط به نظم عمومی است؛ بنابراین، محق نبودن شخص یا اشخاص از ارث مستلزم دلیل است. بنابراین، با استدلال‌های فوق و به صرف صدور حکم تأیید فسخ نکاح که موید اعلان تاریخ حدوث فسخ است نباید از آن وقعه رابطه زوجیت را قطع دانست بلکه قطع رابطه زوجیت از تاریخ قطعیت دادنامه می‌باشد و قبل از قطعیت دادنامه رابطه توارث برقرار خواهد بود.
نظر اقلیت
فسخ هر معامله به لفظ یا فعلی که دلالت بر آن نماید به عمل خواهد آمد، لکن ذی‌نفع باید با مراجعه به محاکم در مقام تأیید اعلان فسخ برآید؛ دادگاه با بررسی موضوع مبادرت به صدور حکم با درج تاریخ فسخ می‌نماید. بنابراین، مدعی اعلان فسخ در مقام اثبات ادعا بر یک امر حادثی در گذشته است تا از امتیازات فسخ بهره‌مند شود چون فسخ نسبت به گذشته اثری نداشته است. تا قبل از تاریخ اعلان فسخ به لحاظ وجود رابطه قراردادی آثار هر عقدی من جمله منافع، تابع قواعد و مقررات عام است، به عبارت دیگر از تاریخ اعلان فسخ، هیچ‌گونه رابطه قراردادی بین طرفین حاکم نخواهد بود. بدین جهت به صرف صدور حکم تأیید فسخ نکاح که مبین اعلان تاریخ حدوث فسخ است، از آن وقعه رابطه زوجیت حاکم نخواهد بود و به تبع آن از تاریخ حدوث فسخ، چنان‌چه احدی از زوجین فوت کند، دیگری از وراث نخواهد بود.