صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1399/06/12
برگزار شده توسط: استان یزد/ شهر تفت
موضوع
انجام معاملات از طریق فضای مجازی
پرسش
1- در خصوص معاملاتی که از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد، در صورتی‌که خریدار بعد از پرداخت ثمن، موفق به دریافت مبیع نشود خواسته خود را با چه عنوانی مطرح نماید؟
الف) دادخواست استرداد وجه
ب) دادخواست الزام خوانده به تحویل مبیع
ج) دادخواست فسخ عقد
2- در خصوص سوال فوق‌الذکر آیا بیع به وقوع پیوسته؟ یا صرفاً این عمل تعهد به بیع می‌باشد؟
نظر هیات عالی
در فرض سوال، اولاً؛ در تحقق معامله اینکه در فضای مجازی واقع شود یا واقعی خصوصیتی نداشته و بیع در صورت تحقق ایجاب و قبول و رعایت سایر شرایط اساسی معامله واقع می‌شود. ثانیاً؛ قانون تجارت الکترونیکی مقرره‌ای برخلاف مقررات عام قانون مدنی پیش‌بینی نکرده است زیرا براساس ماده 39 قانون تجارت الکترونیکی و قانون مدنی چنانچه در حین معامله به دلیل عدم موجودی امکان اجرای تعهد وجود نداشته باشد، نشان دهنده آن است که مورد معامله کلی در معین بوده و بیع با اتمام تمام مصادیق آن با استفاده از ملاک ماده 361 قانون مدنی باطل بوده و خریدار حق استرداد ثمن را به لحاظ بطلان عقد خواهد داشت. در بیع کلی نیز چنانچه تسلیم مبیع در موعد مقرر به نحو تعدد مطلوب باشد، خریدار می‌تواند الزام فروشنده را به تسلیم مبیع درخواست کند. اینکه مبیع به صورت کلی در معین بوده یا کلی فی‌الذمه با توجه به نحوه تبلیغات کالا و سایر اوضاع و احوال مشخص می‌شود.
نظر اکثریت
با استفاده از مفاد قوانین مدنی و تجارت الکترونیکی در فرض سوال فوق، عمومات قانون مدنی حاکم می‌باشد و خریدار در صورت عدم دریافت مبیع می‌بایست دادخواست الزام خوانده به تحویل مبیع را مطرح کند مگر اینکه شرایط مقرر در ماده 39 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 محقق شود که خواهان می‌بایست دعوای استرداد وجه پرداختی را مطالبه کند که شرایط ماده 39 این قانون در قانون مدنی هم پیش‌بینی شده؛ لذا این ماده از قانون تجارت مورد خاصی را اعلام ننموده است. حتی خریدار در صورت موجود نبودن مبیع می‌تواند دادخواست فسخ بدهد که این اختیار از قانون مدنی و این قانون حاصل شده است.
در مورد سوال دوم معاملات اینترنتی، بیع محسوب می‌شود. طبق مواد 190،219و 223 قانون مدنی؛ زیرا ایجاب و قبول به صورت مجازی به وقوع پیوسته البته نباید این مورد که دارای ایجاب است را با خریدی که از طرق برخی از سایت‌ها که صرفاً حالت واسطه است، خلط نمود که در آن صورت آن عمل، بیع محسوب نمی‌شود و صرفاً دعوت به ایجاب است مثلا سایت‌های دیوار یا شیپور صرفاً واسطه هستند و خرید اجناس از این طرق، بیع محسوب نمی‌شود.
نظر اقلیت
ماده 39 قانون تجارت الکترونیک دو مورد را علت عدم تحویل مبیع به خریدار اعلام نموده به شرح عدم موجودی کالا و عدم امکان اجرای خدمات که این دو مورد تمامی طرق و علل عدم تحویل مبیع به خریدار را شامل می‌شود. به نوعی هر دلیلی که باعث شود مبیع به خریدار تحویل نگردد:
1- بطن این دو مورد وجود دارد. پس مطابق ماده 45 قانون فوق‌الذکر که جهت حمایت از حقوق مصرف کنندگان می‌باشد اینگونه برداشت می‌شود که اگر در سایر قوانین، حمایت ضعیف‌تری اعمال می‌شود شرایط قانون تجارت بر مصرف‌کننده اعمال می‌شود. بنابراین با مجموع قانون عام (مدنی) و این قانون به نظر می‌رسد خریدار اجازه طرح هر نوع دعوا را دارد و مختار است که یکی از آنها را جهت طرح دعوا انتخاب کند.
2- در مورد پاسخ سوال دوم این نوع خرید بسیاری از شرایط صحت معاملات را ندارد. تاریخ در معاملات مجازی مشخص نمی‌باشد لذا خرید از طریق فضای مجازی صرفاً دعوت به معامله است همچنین اتصال بین ایجاب و قبول در مجلس عقد شرط صحت عقد است که در فضای مجازی این توالی عرفی وجود ندارد.