صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1399/09/06
برگزار شده توسط: استان گیلان/ شهر رشت
موضوع
زمان اعمال مجازات تبعی
پرسش
در جرائمی همچون اختلاس و ارتشا که مجازات اصلی محکوم‌علیه شامل حبس، انفصال موقت و جزای نقدی می‌باشد، چنانچه با درخواست محکوم‌علیه و به استناد مواد 530 به بعد قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 با لحاظ شرایط قانونی، جزای نقدی مشارالیه تقسیط گردد و همچنین با توجه به اینکه قانون‌گذار در ماده 25 قانون مجازات اسلامی برای برخی از محکومیت‌ها در ظرف زمانی مشخص، محرومیت از حقوق اجتماعی را بهعنوان مجازات تبعی در نظر گرفته است و در صدر ماده نیز بیان شده است « پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان...» مجازات تبعی آغاز می‌شود و از طرفی در تبصره 3 ماده فوق‌الذکر مقرر شده است که « محکوم در مدت زمان آزادی مشروط و همچنین در زمان اجرای حکم نیز از حقوق اجتماعی محروم می‌گردد.» و نظر به اینکه یکی از حقوق اجتماعی مصرح در بند چ ماده 26 قانون مجازات اسلامی (استخدام یا اشتغال در کلیه دستگاه‌های حکومتی اعم از قوای سه‌گانه و سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته به آن‌ها، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، نیروهای مسلح و سایر نهادهای تحت نظر رهبری، شهرداری‌ها و موسسات مامور به خدمات عمومی و دستگاه‌های مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول قانون بر آن‌ها» می‌باشد،
1- آیا پس از تحمل حبس و انقضاء مدت انفصال موقت و با پرداخت اولین قسط جزای نقدی حکم اجرا شده تلقی و مجازات تبعی آغاز خواهد شد؟ و یا محکوم‌علیه مادامی‌که در حال پرداخت اقساط جزای نقدی می‌باشد مجازات در حال اجرا تلقی و مجازات تبعی پس از اتمام اقساط آغاز می‌شود؟
2- چنانچه محکوم‌علیه جزای نقدی را به‌صورت کامل پرداخت نماید، مجازات تبعی چه هنگام آغاز می‌شود؟ آیا مدت زمان انفصال موقت به دلیل تشابهی که به بند چ ماده 26 قانون مجازات دارد، جزئی از مدت مجازات تبعی محسوب می‌شود یا وفق صدر ماده 25 پس از مضی مدت انفصال موقت (اجرای حکم) مجازات تبعی آغاز می‌شود؟
نظر هیئت عالی
زمان اعمال مجازات تبعی، پس از اجرای کامل حکم می‌باشد. بنابراین در خصوص جزای نقدی، تقسیط آن به معنای اجرای کامل نیست. نتیجتاً مادامی‌که اقساط در حال پرداخت است حکم در حال اجرا تلقی و پس از پرداخت آخرین قسط جزای نقدی، مجازات تبعی آغاز خواهد شد. در خصوص انفصال موقت نیز بهعنوان مجازات اصلی تا قبل از پایان زمان آن نمی‌توان مجازات تبعی را اعمال نمود.
نظر اکثریت
1- اولاً؛ مقنن در ماده 25 قانون مجازات به صراحت زمان اعمال مجازات تبعی را پس از اجرای حکم، معین نموده است و تا زمانی که جزای نقدی به‌طور کامل پرداخت نشود، حکم در حال اجرا تلقی می‌شود و پس از اجرای کامل، زمان اعمال مجازات تبعی آغاز می‌شود.
ثانیاً؛ نظر به ماده 251 قانون آیین دادرسی کیفری کیفری که مقرر داشته «... با شروع به اجرای حبس و تبعید یا اقامت اجباری و با اجرای کامل سایر مجازات‌ها... قرار تأمین... لغو می‌شود» اجرای کامل مجازات (پرداخت کل جزای نقدی) همواره مورد نظر قانون‌گذار بوده است.
ثالثاً؛ با مراجعه به اصول کلی تعهدات و ماده 277 قانون مدنی نیز می‌توان دریافت که با اجرای قسمتی از تعهد، تکلیف متعهد ساقط نمی‌شود و به منزله اجرای تعهد نخواهد بود.
رابعاً؛ عدم پرداخت به موقع اقساط به استناد ماده 532 قانون آیین دادرسی کیفری سبب می‌شود با اعلام قاضی اجرای احکام، حکم تقسیط به وسیله دادگاه صادرکننده آن لغو شود که این امر دلالت بر این دارد حکم، اجرا شده تلقی نمی‌شود و نظر خلاف قابل تصور نیست زیرا چنانچه با تقسیط، مجازات تبعی آغاز شود و پس از اتمام زمان اعمال مجازات تبعی، محکوم‌علیه از پرداخت اقساط استنکاف نموده و تقسیط وفق ماده مذکور لغو شود، باید حکم به محکومیت و پرداخت جزای نقدی به‌صورت کامل اجرا شود که نتیجه این نظر آن است که هنگامی که هنوز مجازات اصلی اجرا نشده است، مجازات تبعی که پس از آن آغاز می‌گردد، اعمال شده است که منطقاً قابل پذیرش نخواهد بود.
لذا تقسیط جزای نقدی به معنای اجرای مجازات نیست و مادامی‌که اقساط در حال پرداخت است حکم در حال اجرا تلقی و محکوم‌علیه وفق تبصره ماده 25 قانون مجازات اسلامی از حقوق اجتماعی محروم است و پس از پرداخت آخرین قسط جزای نقدی، مجازات تبعی آغاز خواهد شد.
2- اولاً؛ مقنن در ماده 25 قانون مجازات به صراحت، زمان اعمال مجازات تبعی را پس از اجرای حکم، معین نموده است و تا زمانی که حکم در این فرض یعنی انفصال موقت به‌طور کامل اجرا نشود حکم در حال اجرا تلقی می‌شود و زمان اعمال مجازات تبعی پس از اجرای کامل حکم خواهد بود.
ثانیاً؛ محرومیت‌های اجتماعی مقرر در ماده 26 قانون مجازات اسلامی اعم از اشتغال یا استخدام می‌باشد و کلیه بندهای ماده مذکور بهعنوان مجازات تبعی بر محکوم‌علیه بار می‌شود و تشابه انفصال با یکی از بندهای ماده مذکور نمی‌تواند امتیازی برای محکوم‌علیه جهت خلاصی از اعمال مجازات تبعی بر مشارالیه باشد.
ثالثاً؛ مقنن در مقام بیان بوده و چنین امری را مقرر نداشته است درحالی‌که در خصوص مجازات تکمیلی در تبصره 2 ماده 23 صریحاً اعلام داشته است چنانچه مجازات اصلی و تکمیلی از یک نوع باشد فقط مجازات اصلی مورد حکم قرار می‌گیرد و لکن در خصوص تبعی بیان نشده در صورتی‌که از یک نوع باشد فقط اصلی اجرا می‌شود.
لذا با توجه به جمیع مراتب معنون خصوصا صراحت صدر ماده 25 که بیان شد زمان اعمال مجازات تبعی پس از سپری شدن مدت انفصال موقت خواهد بود.
نظر اقلیت
1- وفق نظر اکثریت.
2- در خصوص پرسش دوم باید بیان داشت اولاً؛ قانون‌گذار در مقام بیان نبوده و تبصره ماده 23 اختصاص به مجازات تکمیلی و ماده 23 قانون مجازات نیز در خصوص مجازات تکمیلی می‌باشد و اتفاقاً قانون‌گذار در خصوص مجازات تبعی در مواد 25 و 26 قانون مجازات در خصوص همپوشانی مجازات اصلی و تبعی سکوت کرده است. ثانیاً؛ اصل تفسیر مضیق قوانین کیفری و اصل تفسیر به نفع متهم نیز موید این نظر می‌باشد که با توجه به تطابق مجازات اصلی و فرعی باید آن میزان از مجازات اصلی برخی جرائم را که اتفاقاً با بند چ ماده 26 تطابق دارد را از میزان مجازات تبعی کسر نمود و بهعنوان مثال چنانچه شخصی به موجب دادنامه قطعی به یک سال انفصال موقت محکوم و به دلیل درجه بزه ارتکابی و محکومیت حاصله به دو سال محرومیت از حقوق اجتماعی بهعنوان محکومیت تبعی، متحمل شده، در خصوص بند چ ماده 26 پس از انقضاء یک سال انفصال تنها تحمل یک سال دیگر بهعنوان مجازات تبعی و در خصوص سایر بندهای ماده مذکور، دو سال از حقوق اجتماعی محروم خواهد بود. (جمع قواعد سزاوارتر از طرح آن‌ها می‌باشد.)