صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1389/03/05
برگزار شده توسط: استان گیلان/ شهر رشت
موضوع
تغییر ماهیت حقوقی نفقه اقارب، به اعتبار تعهد زوج بر پرداخت نفقه گذشته طفل
پرسش
زوج در اثر متارکه ناشی از طلاق موافقت می‌کند تا طفل مشترک که یک ساله است، نزد زوجه نگهداری شود و ضمن توافق مذکور، زوج نیزتعهد نموده است تا نفقه طفل را به زوجه پرداخت نماید. با عنایت به این‌که حضانت طفل هم حق و هم تکلیف است و با توجه به ماده 1206 قانون مدنی، چنان‌چه زوج نفقه طفل را پرداخت نکند و نفقه مذکور مدت مدیدی از ناحیه زوجه مطالبه نگردد، با توجه به عمومات ماده 10 قانون مدنی، آیا زوجه می‌تواند به اعتبارتعهد مذکور محکومیت زوج را به پرداخت نفقه ایام گذشته طفل درخواست کند؟ به عبارت دیگر، آیا به اعتبار تعهد زوج، ماهیت حقوقی نسبت به نفقه اقارب تغییر خواهد کرد؟
نظر هیئت عالی
بر استدلال اکثریت اشکالی وارد نیست و تأیید می‌گردد. در تقویت استدلال اکثریت باید به مفاد و شرایط ملاک مقرر در مواد 265، 336 و خاصه ماده 306 از قانون مدنی نیز توجه داشت.
نظر اتفاقی
نظر اول: اولاً: در فرض سوال، حضانت طفل تکلیف مادر و پرداخت نفقه جاری طفل برعهده پدر است و با عنایت به این‌که هنگام متارکه، پدر تعهد نموده است که نفقه طفل را پرداخت کند، لیکن به تعهد خود عمل ننموده و مادر طفل نفقه جاری او را از طرف پدرش پرداخت کرده است و با عنایت به این‌که تعهد پدر مبنی بر پرداخت نفقه مخالف قانون نمی‌باشد، زیرا که پدر علاوه بر این‌که براساس قانون تکلیف به انفاق داشته، تعهد به پرداخت نفقه نیز نموده است و این تعهد براساس مواد 10، 221، 222، 267 قانون مدنی لازم‌الوفا است، در واقع مادر طفل نفقه جاری طفل را از طرف پدر طفل پرداخت نموده و از این حیث پدر طفل به مادر طفل مدیون می‌باشد و مستفاد از ماده 1205 قانون مدنی، تعهد را می‌توان به معنی اجازه تلقی کرد. مادر طفل می‌تواند مخارجی را که بابت نفقه طفل پرداخت نموده است به عنوان دین پدر طفل از او مطالبه کند. ثانیاً: با توجه به تعهد پدر موضوع از مفاد ماده 1206 قانون مدنی، منصرف است و موضوع مطالبه نفقه گذشته اقارب نیست و ماهیت نفقه اقارب قابل تغییر نمی‌باشد.
نظر دوم: در فرض سوال، نفقه گذشته طفل قابل مطالبه نیست، زیرا اولاً: نفقه اقارب بر ذمّه تعلق نمی‌گیرد و نفقه اقارب از باب کمک و مساعدت به آنان است. بنابراین، صرفاً نفقه جاری قابل مطالبه است. ثانیاً: با توجه به مواد 1205 و 1206 قانون مدنی، در موارد غیبت یا استنکاف از پرداخت نفقه، چنان‌چه الزام کسی که پرداخت نفقه برعهده اوست ممکن نباشد، دادگاه با مطالبه افراد واجب‌النفقه می‌تواند به مقدار اموال غایب یا مستنکف در اختیار آن‌ها یا متکفل مخارج آنان قرار دهد و در صورتی‌که اموال غایب یا مستنکف در اختیار نباشد، همسر وی یا فرد دیگری با اجازه دادگاه می‌تواند نفقه را به عنوان قرض بپردازد و از شخص غایب یا مستنکف مطالبه نماید، غیر از موارد مندرج در ماده 1205 قانون مدنی، نفقه گذشته اقارب قابل مطالبه نیست.
نظر سوم: با ارزیابی از نفس تعهد ایجاد شده در پرداخت نفقه از سوی پدر، چنان‌چه در تعهد با وجود قیود از جمله مقدار و میزان نفقه نحوه پرداخت و تأدیه آن می‌توان این استنباط را داشت که نفس این تعهد با وضع قانونگذار یا شارع (این‌که اقارب فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند) مغایرتی ندارد. مادر یا کسانی که هزینه حضانت یا نفقه برعهده آن‌ها است؛ می‌توانند مطالبه نمایند. در غیر این‌صورت تعهد منشأ حقی برای محکومیت پدر نمی‌باشد.