صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1399/07/07
برگزار شده توسط: استان مرکزی/ شهر اراک
موضوع
دعوای ابطال عقد با شرط داوری نزد داور
پرسش
آیا دعوای ابطال عقد عادی که شرط داوری در آن هست، با توجه به مقررات آیین دادرسی مدنی درباب داوری، در صلاحیت دادگاه است یا اینکه داور نیز می‌تواند به دعوای مذکور رسیدگی کند؟
نظر هیئت عالی
رسیدگی به دعوای اعلام بطلان یا ابطال قرارداد که شرط داوری دارد، مطابق ماده 461 ق.آ.د.م و با توجه به قواعد عمومی صلاحیت با دادگاه است و صرف شرط مستقل داوری در قرارداد برای رسیدگی به اعلام بطلان و انحلال قرارداد برای داور ایجاد صلاحیت نمی‌کند. نظریه مشورتی شماره 7/6031 - 75/9/24 اداره کل حقوقی قوه قضائیه نیز موید این امر است.
نظر اکثریت
با توجه به اینکه در خصوص داوری ماده 16 قانون داوری تجاری بین المللی تصریح به استقلال شرط داوری از قرارداد دارد و در فرض سوال نیز داور را صالح به رسیدگی می‌داند و در خصوص موضوع سوال مقرره مذکور حکم خاص است و ماده 461 قانون آیین دادرسی مدنی ناظر به موردی است که دعوایی توسط محاکم به داوری ارجاع می‌گردد نه قراردادی که در آن شرط داوری وجود دارد و از طرفی در دیدگاه‌های حقوقی غالب امروزه بحث استقلال شرط داوری از قرارداد مبنای مستحکمی پیداکرده که نظریه تبعیض قرارداد نیز که عنوان می‌دارد ممکن است یک قرارداد به چند جزء صحیح و باطل تقسیم شود، از این نتیجه حمایت می‌کند لذا شرط داوری به محض اندراج در عقد ماهیت مستقلی از عقد اصلی پیدا می‌کند و در مقام ادعای ابطال یا بطلان عقد حیات مستقلی دارد، لذا نباید ذهن خودمان را مشروط به شروط سنتی کنیم، چون آنجا اگر عقد باطل باشد شرط هم باطل است، ولی بر مبنای نظریه تبعض عقد، چون انشاء تعیین داور جهت رسیدگی به اختلافات یک ماهیت حقوقی مستقل است که از حیث وجود شرایط اساسی معاملات و انشاء موجد آن جهت تشکیل مستقل از عقد اصلی است، لذا بطلان یا ابطال عقد به شرط داوری سرایت نمی‌کند و شرط داوری مستقل از عقد اصلی است و قابل رسیدگی توسط داور هست، مگر اینکه ادعای مطرح شده ابطال شرط داوری باشد که در این فرض دادگاه باید به دعوا رسیدگی کند.
نظر اقلیت
اگرچه بنابر تحلیلی شاید بتوان بین بطلان عقد و ابطال عقد تفکیک قائل شد و گفت در بطلان عقد چون از ابتداء شرایط ایجاد عقد خصوصاً قصد و رضاء و اهلیت وجود نداشته و اساساً عقدی واقع نشده لذا شرط داوری آن نیز به تبع آن بی اعتبار است و نیز با وحدت ملاک از ماده 365 قانون مدنی عنوان کرد بیع فاسد اثری ندارد، لذا گفت دعوی بطلان در صلاحیت دادگاه است اما دعوای ابطال قرارداد در صلاحیت داور است، اما به نظر می‌رسد ماده 461 قانون مدنی صریحاً پاسخ سوال را داده است لذا برخلاف داوری تجاری بین المللی در حقوق داخلی خصوصاً در بحث داوری باید گفت شرط داوری مندرج در عقد یک شرط وابسته و تابع عقد است، بنابراین حیات و اعتبار شرط از خود عقد است و اگر عقد باطل باشد شروط مندرج در آن هم باطل هستند بر همین اساس موضوع سوال قابل رسیدگی در داوری نیست بلکه می‌بایست توسط دادگاه مورد رسیدگی قرار گیرد.