صورتجلسه نشست قضایی
تاریخ برگزاری: 1401/03/01
برگزار شده توسط: استان فارس/ شهر شیراز
موضوع
بررسی امکان صدور حکم اثبات وقوع عقد بیع و اعلام بطلان عقد بیع در قالب یک رای واحد
پرسش
دعوائی به خواسته 1- اثبات وقوع عقد بیع 2- اعلام بطلان عقد بیع مطرح شده؛ آیا امکان رسیدگی و صدور حکم در قالب یک رای وجود دارد؟ یعنی دادگاه ابتدا حکم بر اثبات عقد بیع صادر کند و در همان رای حکم بر اعلام بطلان عقد بیع صادر نماید؟
نظر هیات عالی
اگرچه سوال موضوعی است ولیکن در کلیت امر، دعوی اثبات وقوع بیع (صحیح) با اعلام بطلان عقد متفاوت و مانعه‌الجمع است و قابلیت استماع ندارد؛ مگر اینکه خواهان در شرح دادخواست خود، مبانی و دلیل توجیهی خاصی درج نموده است.
نظر اکثریت
این دو خواسته مانعه‌الجمع هستند. اثبات وقوع عقد بیع در راستای مواد 10 و 219 و 362 قانون مدنی صورت می‌گیرد. عقد بیعی قابل اثبات است که شرایط اساسی صحت معاملات مذکور در ماده 190 قانون مدنی را دارا باشد. مطابق ماده 223 قانون مدنی اصل بر صحت عقد است منتها بطلان حالت عقدی است که از ابتدا در عالم اعتبار به وجود نیامده و دلیل آن نیز تعارض با قواعد آمره و دارا نبودن شرایط صحت عقد است. مطابق ماده 365 قانون مدنی بیع فاسد اثری در تملک ندارد؛ بنابراین مثلاً بیع چیزی که خرید و فروش آن قانوناً ممنوع است (ماده 348 قانون مدنی) از اساس شکل نگرفته؛ بنابراین نمی‌توان در یک رای وی را اثبات سپس در همان رای حکم بر اعلام بطلان عقد بیع صادر نمود.
نظر اقلیت
اقامه هم‌زمان دو خواسته در یک دعوا ایرادی ندارد؛ زیرا خواهان مدعی است که مالی را با ثمن مشخص و در تاریخ معین خریداری نموده و بعداً بطلان بیع محرز شده است؛ بنابراین چاره‌ای به‌جز اقامه دعوا با چنین خواسته‌هایی وجود ندارد، هرچند این دو خواسته ظاهراً متناقض هستند، منتها این موضوع در عالم اعتبار پذیرفته است. به‌عبارت‌دیگر خواهان اعلام می‌نماید که بیع واقع شده (ماده 338 قانون مدنی) و سپس به هر دلیلی مانند ماده 348 قانون مدنی بطلان عقد بیع اثبات‌شده بنابراین؛ علاوه بر خواسته اثبات وقوع عقد بیع، خواسته اعلام بطلان عقد بیع نیز مطرح می‌نماید که مواجه با اشکالی نمی‌باشد.